Zaliczka a zadatek – zasady zwrotu przy odstąpieniu od umowy

Mam takie przeświadczenie, że o różnicy pomiędzy zaliczką, a zadatkiem powiedziano już tyle, że nie trzeba nic więcej o tym mówić i wyjaśniać. Z drugiej strony, stosunkowo, bardzo często spotykam się z konfliktami wynikającymi z tego, że Strony nie wiedziały czy wpłacają zaliczkę, czy zadatek. Okazuje się, że pewność o powszechnej świadomości znaczenia niektórych pojęć jest jedynie prawniczą wizją rzeczywistości, a w prawdziwej, ,,bezprzymiotnikowej” rzeczywistości, pewne rzeczy nie są takie oczywiste. W związku z tym, mając na celu dobro społeczeństwa i pokojowe przebieganie wykonywania kontraktów cywilnych, przyłączę się do chóru minionych prawników, którzy wyjaśniali różnicę między zaliczką a zadatkiem przede mną i spróbuję przedstawić ten problem w dzisiejszym wpisie.  

O dziwo, Kodeks cywilny nie reguluje w żaden sposób instytucji zaliczki. Robi to natomiast w stosunku do zadatku. Wbrew pozorom, ma to kolosalne znaczenie, gdyż jak się okazuje jako modelową instytucję do stosowania, Kodeks przewiduje zadatek. Wynika to z treści art. 394 §1: ,,W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.”

Jak widać, w przypadku przekazania pewnej kwoty, podczas zawierania  umowy, na poczet zapłaty, zakłada się że w przypadku odstąpienia przez jedną ze Stron w wyniku jej niewykonania przez drugą ze Stron, zadatek przepada na poczet tego któremu został zapłacony (jeżeli to on odstępuje od umowy) albo podlega zwróceniu w podwójnej wysokości na poczet tego kto go wpłacił jeżeli to on odstępuje od umowy. Podsumowując, zadatek nie zawsze w przypadku odstąpienia od umowy wraca to tego kto go zapłacił, a czasami może do niego wrócić w podwójnej wysokości.

Inaczej wygląda zaliczka. W przypadku zaliczki, również, odpowiednia kwota wpłacana jest na poczet zapłaty. Jednak, niezależnie od powodu niezrealizowania umowy, zaliczka wraca na rzecz tego, kto ją wpłacił (a przynajmniej w przypadku większości zaliczek).

Jak widać różnica jest istotna. Wpłacając zaliczkę – w większości przypadków podlega zwrotowi, a przy zadatku nie ma takiej zasady. W związku z tym warto mieć pewność, które z tych postanowień zostaje włączone do danej umowy.

Biorąc pod uwagę, że Kodeks cywilny reguluje jedynie zadatek oraz uwzględniając to jak go reguluje, należy podkreślić, że w przypadku wątpliwości, czy strony zastrzegły zaliczkę czy zadatek, kwestia ta będzie rozstrzygana na korzyść zadatku. Właśnie dlatego, płacąc zaliczkę należy bardzo wyraźnie wyartykułować, a najlepiej zapisać w umowie, że dana kwota wpłacana jest tytułem zaliczki. Jeszcze lepszym rozwiązaniem jest dokładne opisanie mechanizmu jej wpłaty i zwrotu, poprzez wyrażenie wprost, że podlega ona zwrotowi, a także w jakich okolicznościach (np. czy tylko w przypadki odstąpienia, czy również jej wypowiedzenia, a może również w przypadku rozwiązania umowy).

Tak naprawdę dokładne opisanie tego jak wpłacana kwota będzie zwracana, kiedy i komu, jest ważne również w kontekście zadatku. Pomimo tego, że art. 394, przewiduje konkretne rozwiązania w jego zakresie, to strony mogą uregulować to po swojemu. Wtedy bez wątpienia zostanie wyjaśnione czy mamy do czynienia z zadatkiem i zaliczką i w jaki sposób ją zwrócić (bądź nie).

Myślę, że na podstawie powyższych uwag, wyraźnie dałem znać, że podczas wpłacania jakiejś kwoty na poczet zapłaty konieczne jest określenie dlaczego ją wpłacamy i czy podlega ona zwrotowi, a jeśli tak – to kiedy. Szczególnie istotne jest to podczas wpłacania zaliczki, gdyż w przypadku niedokonania takich ustaleń zaliczka, w okoliczności upadku umowy, może zostać uznana za zadatek i nie podlegać zwrotowi.

Bartłomiej Szozda, aplikant radcowski
Kancelaria Prawa Sportowego i Gospodarczego „Dauerman”

Polecamy: Nowy JPK_VAT z deklaracją i ewidencją. Poradnik Gazety Prawnej 4/2020