Tego na pewno nie wiecie. Jak w Gdańsku w 1736 roku odległość burzy wyznaczano

Sprawdźmy wyliczenia Hanowa

Ten sam uczony opublikował w 1747 r. w „Doświadczeniach i rozprawach Towarzystwa Przyrodniczego” artykuł pt.: „Porównanie gdańskich miar i wag z paryskimi i londyńskimi”, w którym czytamy: „Kiedyśmy przyłożyli wykonany w Paryżu całkiem nowy przymiar stopy królewskiej… do wzorcowego łokcia [stopy! – A.J.] znajdującego się na gdańskim ratuszu, stwierdziliśmy, że zawiera… 1272 paryskie skrupuły.”

Wzorzec stopy paryskiej, liczącej 1440 skrupułów, miał 32,48 cm długości. Podstawiając znalezioną stąd wartość skrupułu (0,0226 cm) otrzymujemy na stopę gdańską 28,68 cm.

Zaraz, ale po co te rachunki! Wiszą przecież przy wejściu do Ratusza odtworzone wzorce gdańskich miar. Najkrótszy (wzorzec stopy) ma kreskę w odległości 28,69 cm od górnego występu. Pręt (15 stóp) oznacza więc 4,30 m, 100 prętów – 430 m. Częstość pulsu zdrowego człowieka wynosi 72 uderzenia na minutę, zatem jeden „puls” w rozumieniu Hanowa to 1/72 minuty, czyli 0,83 sekundy. Według niego w tym czasie głos przebiega 430 m, zatem w ciągu jednej sekundy 430:0,83 = 518 m. Dziś znamy prędkość głosu w powietrzu dokładniej: w normalnych warunkach (przy 15 st. Celsjusza) wynosi 340 m/s. Między dwoma uderzeniami pulsu głos przebiega odległość 0,83 razy 340, czyli 282 m. Ale jednostka pulsu może się zmieniać, lepiej mierzyć czas w sekundach. W braku sekundnika można liczyć (nie za szybko) sekundy: „jedna, dwie, trzy” itd. Liczba sekund podzielona przez trzy daje przybliżoną odległość w kilometrach. Jeżeli między błyskiem a grzmotem upłynęło np. 9 sekund, to piorun uderzył w odległości około 3 kilometrów. Jest to wartość przybliżona, ale o wiele dokładniejsza niż podawane przez Hanowa. Przy wielu błyskawicach można obserwować zbliżanie się burzy i ocenić, kiedy mniej więcej dotrze do nas.

Nie dziwmy się przesadzonej wartości prędkości głosu, podanej przez gdańskiego uczonego. W jego czasach opierano się na pierwszym w świecie pomiarze Marina Mersenne’a z 1630 roku – 1380 stóp paryskich, czyli 448 m na sekundę. W 1635 r. Pierre Gassendi „poprawił” to na 478 m/s, w 1703 Isaac Newton podał obliczone teoretycznie 298 m/s, ale jeszcze w 1822 Alexander von Humboldt, Françoise Arago i Joseph Gay-Lussac stosowali tę samą metodę obserwacji błysku i huku dział. Dzięki szczególnie dokładnemu zmierzeniu odległości od dział (18622 m) oraz czasu (54,6 s) otrzymali dobry wynik: 341 m/s.