Stan wyjątkowy – co oznacza i w jakiej sytuacji może być wprowadzony

Premier Mateusz Morawiecki poinformował we wtorek, że rząd wystąpił do prezydenta Andrzeja Dudy o wprowadzenie stanu wyjątkowego w części miejscowości województw podlaskiego i lubelskiego w związku z sytuacją na granicy z Białorusią.

Stan wyjątkowy w Polsce ma obowiązywać przez 30 dni i objąć 183 miejscowości: 115 w województwie podlaskim oraz 68 w województwie lubelskim. Zobacz pełną listę miejscowości.

Podobną decyzję podjęły też władze Litwy i Łotwy. Na terenie całej Litwy na początku lipca wprowadzono stan nadzwyczajny, a na Łotwie na początku sierpnia został wprowadzony stan wyjątkowy na terenach przygranicznych.

Stan wyjątkowy to jeden z trzech stanów nadzwyczajnych. Pozostałe dwa to stan klęski żywiołowej i stan wojenny.

Są trzy przesłanki do wprowadzenia stanu wyjątkowego.

Kancelaria premiera w komunikacie stwierdza, że “spełnione są dwie z trzech możliwych przesłanek wprowadzenia stanu nadzwyczajnego”. Chodzi o “zagrożenie bezpieczeństwa obywateli oraz zagrożenie porządku publicznego”.

Zgodnie z przepisami prezydent “niezwłocznie” rozpatruje wniosek rządu o wprowadzenie stanu wyjątkowego i wydaje – jeśli uzna za stosowne – rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego. Rozporządzenie może zostać uchylone przez Sejm.

– Konstytucja mówi wyraźnie, że prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia to rozporządzenie. Sejm niezwłoczne rozpatruje rozporządzenie i może je uchylić bezwzględną większością głosów – tłumaczył w TVN24 profesor Ryszard Piotrowski, konstytucjonalista.

Sejm – poinformował wicemarszałek Ryszard Terlecki z PiS – zbierze się niezwłocznie, by zdecydować w sprawie stanu wyjątkowego. – Nie wiemy, kiedy prezydent podpisze ten dokument. Sejm może się zebrać w piątek lub w poniedziałek – dodał.

Stan wyjątkowy zaczyna obowiązywać w momencie opublikowania rozporządzenia w Dzienniku Ustaw.

Rząd w komunikacie przedstawił restrykcje, które mają obowiązywać na terenie objętym stanem wyjątkowym, a więc dotyczącym 183 miejscowości. Zawieszone będzie “prawo do organizowania i przeprowadzania zgromadzeń, imprez masowych oraz prowadzonych w ramach działalności kulturalnej imprez artystycznych i rozrywkowych, niebędących imprezami masowymi”.

Dodatkowo – czytamy – “wprowadza się ograniczenie prawa posiadania broni palnej, amunicji i materiałów wybuchowych oraz innych rodzajów broni poprzez wprowadzenie zakazu ich noszenia”. Ponadto każda osoba pełnoletnia przebywająca w miejscu publicznym będzie musiała mieć dokument tożsamości, a w przypadku osób uczących się, które nie ukończyły 18 lat – legitymację szkolną.

Minister spraw wewnętrznych Mariusz Kamiński na wtorkowej konferencji “uspokajał mieszkańców miejscowości nadgranicznych”. – Restrykcje w najmniejszym stopniu nie będą ingerowały w wasze życie zawodowe, w możliwość spokojnego wykonywania działalności, chociażby rolniczej. W minimalnym stopniu będą te restrykcje dotyczyły stałych mieszkańców tych miejscowości – zapewniał.

Powiedział jednak, że restrykcje wprowadzą “istotne ograniczenia dla osób z zewnątrz, dla osób obcych na tym terenie, które chciałyby się przemieszczać w tych miejscowościach”.

– Straż Graniczna, Wojsko Polskie i policja, która będzie pilnowała porządku w pasie granicznym, musi mieć instrumenty efektywnego działania. Żadnych wycieczek, żadnych happeningów, żadnych manifestacji w tym pasie granicznym nie będzie można organizować – poinformował szef MSWiA.

Jeden z przepisów konstytucji głosi, że w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu “nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu”.

W przepisie zaznaczono, że “wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny”.

OGLĄDAJ TVN24 W INTERNECIE W TVN24 GO

Plany wprowadzenia stanu wyjątkowego komentował w TVN24 adwokat Michał Wawrykiewicz z Inicjatywy Wolne Sądy. – Ustawa doprecyzowuje, że stan wyjątkowy można wprowadzić jedynie wówczas, kiedy nie można usunąć stanu zagrożenia poprzez zwykłe środki konstytucyjne. To by oznaczało, że rząd – używając Straży Granicznej, policji, służb, wojska – nie jest w stanie zapewnić bezpieczeństwa obywateli – stwierdził.

– Ja nie bardzo rozumiem, gdzie jest to niebezpieczeństwo. Moim zdaniem ta sytuacja absolutnie nie spełnia przesłanek konstytucyjnych i ustawowych do wprowadzenia stanu wyjątkowego – dodał.

Jego zdaniem “rząd chce po prostu ograniczyć dopływ informacji, uniemożliwić interwencje poselskie, uniemożliwić zgromadzenia”. – To zatrważająca sytuacja, która po raz kolejny pokazuje, że konstytucja jest wykorzystywana w Polsce instrumentalnie – ocenił.