Powstanie styczniowe: Kiedy wybuchło? Jaki miało przebieg? Kiedy się zakończyło?

Powstanie styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863 roku. Za jego początek uznaje się datę wydania Manifestu 22 stycznia przez Komitet Centralny Narodowy. Jego autorką była Maria Ilnicka. Styczniowy zryw był największym i najdłuższym zbrojnym wystąpieniem w historii Polski, choć historycy nie są zgodni co do dokładnej daty jego zakończenia. Walki trwały ponad rok, a swoim zasięgiem objęły cały zabór rosyjski terenów dawnej I Rzeczypospolitej.

Istnieją doniesienia o niewielkich potyczkach na dzień przed oficjalnym ogłoszeniem Manifestu. W pierwszych dobach ataki powstańców miały miejsca na terenach województw mazowieckiego, podlaskiego, augustowskiego, płockiego, lubelskiego i sandomierskiego. Mimo początkowych sukcesów, oblężenia garnizonów rosyjskich szybko zostały odparte, a walki przerodziły się w wojnę partyzancką. Głównymi przyczynami była niewystarczająca liczba żołnierzy i braki w uzbrojeniu.

W powstaniu styczniowym walka rozgrywała się głównie między wojskami powstańczego Rządu Narodowego i armią Imperium Rosyjskiego.

Siły powstańcze dzieliły się na 3 główne stronnictwa:

• Czerwoni – radykalna grupa powstańców dążąca do jak najszybszego wybuchu walk. Ich głównym postulatem było uwłaszczenie chłopstwa bez odszkodowań dla rodzin szlacheckich. Te działania miały zapewnić powstaniu poparcie ludności wiejskiej i wciągnąć ją w walkę przeciwko zaborcy;
• Biali – ugrupowanie, które za cel stawiało sobie odzyskanie jak największej części terenów dawnej Rzeczypospolitej i zwiększenie suwerenności na odzyskanych ziemiach. Byli oni gotowi na ustępstwa i paktowanie z zaborcą. Największą siłę w obozie białych stanowiła szlachta i ziemiaństwo;
• Millenerzy – stronnictwo wywodzące się z kręgów inteligencji warszawskiej. Byli skłonni do ustępstw i reform, a walkę zbrojną uzależniali od lepszego przygotowania i zrozumienia jej celów przez mniej wykształcone masy społeczne. Ich postulaty wpisują się w ideę organicznej pracy u podstaw.

Data wybuchu powstania została wymuszona przez brankę (przymusowy pobór do armii carskiej), którą rosyjscy zaborcy wyznaczyli na 25 stycznia. Poprzednia miała miejsce zaledwie kilka dni wcześniej – 14 stycznia. Po ogłoszeniu manifestu walki rozpoczęły się w nocy z 22 na 23 stycznia. W powiatach wyznaczono komisarzy wojskowych, a formowane oddziały powstańcze zaatakowały ponad 20 garnizonów armii rosyjskiej. 

Pierwotnie dowódcą powstania miał zostać operujący w powiecie płockim Zygmunt Padlewski, jednak niepowodzenia jego oddziałów doprowadziły do wyboru przebywającego wtedy w Paryżu Ludwika Mierosławskiego.

W pierwszych dniach walk powstańcom udało się opanować kilka ważnych szlaków komunikacyjnych, m.in. szosę brzeską i linie kolei petersburskiej, co w praktyce odcięło Królestwo Polskie od Rosji. Dzięki temu znacznie ograniczono drogi zaopatrzeniowe dla pozostających w Królestwie sił carskich w sile około 100 tysięcy żołnierzy.

Jak przebiegały walki w trakcie powstania styczniowego? Niestety już po kilku tygodniach wśród powstańców doszło do walk o władzę. Po początkowej przewadze czerwonych doszło do konfliktu z białymi, która zakończyła się wybraniem nowego dowódcy powstania, Mariana Langiewicza (biali). Nadzieje na sukces powstania były pożywką dla snucia wizji o przyszłym kształcie niepodległej Polski.

Stronnictwa walczyły o przepchnięcie jak największej ilości swoich reform. Kolejne miesiące osłabiały nadzieje na szybkie zwycięstwo, Rosjanie przeszli do kontrataków, a powstańcy byli zmuszeni do walki partyzanckiej. Konflikty wewnętrzne doprowadziły do osłabienia łańcucha dowodzenia, a na domiar złego zaczęło dochodzić do potyczek pomiędzy oddziałami białych i czerwonych.  

Czytaj także: Powstanie Styczniowe: Inspiracja dla walki zbrojnej o niepodległość

Kolejnym ciosem dla niepodległościowego zrywu był dekret carski o uwłaszczeniu chłopów ogłoszony 2 marca 1864 roku. Ten manewr zaborcy skutecznie odciągnął od powstania chłopstwo, które w tamtym czasie walczyło przede wszystkim o poprawę swojego bytu. Ideały i przynależność narodowa nie były jeszcze wtedy zakorzenione w niższych warstwach społeczeństwa. To wydarzenie bardzo osłabiło siły partyzantów i walnie przyczyniło się do wygaszania powstania styczniowego.

Najczęściej za datę końcową powsta … czytaj dalej