Inspiracja dla Hitlera – co doprowadziło do triumfu faszyzmu we Włoszech?

W październiku 1922 roku we Włoszech doszło do przewrotu w wyniku, którego Benito Mussolini zdobył władzę i stał się przywódcą nowego, faszystowskiego kraju. W jaki sposób państwo z grona “wielkich wygranych” I wojny światowej, w przeciągu czterech lat obróciło się przeciw zachodnim sprzymierzeńcom i stworzyło przywódcę, którego działalność zainspirowała Adolfa Hitlera?

Nie dla wojny!

Wybuch I wojny światowej nie zachęcił Włochów do natychmiastowego sięgnięcia po broń. Nastroje w państwie były podzielone. Nacjonalistyczna prawica i republikanie opowiadali się za przyłączeniem do wojny, zaś socjaliści wraz z liberałami za utrzymaniem neutralności. Klimat ten z czasem jednak uległ zmianie. Część socjalistów poparła zaangażowanie Włoch w konflikt po stronie Francji i Wielkiej Brytanii, a wśród nich znalazł się Benito Mussolini.

W 1914 roku Mussolini był już redaktorem naczelnym socjalistycznego pisma “Avanti”, w którym początkowo pisał przeciwko przystąpieniu Włoch do działań wojennych. Kurs ten jednak zmienił z końcem tego samego roku, co przypłacił nie tylko utratą pracy, ale również miejsca w partii socjalistycznej.

Nie zniechęciło go to do dalszego działania. Chcąc głosić swoje poglądy, założył dziennik “Il Popolo d’Italia”, w którym nawoływał naród włoski do wsparcia działań państw Ententy. Czas miał pokazać, że nie było to bezinteresowne zachowanie. Francja i Wielka Brytania przy wsparciu francuskich socjalistów potajemnie finansowały pracę przyszłego Duce.

Niespełnione obietnice

Podjęcie przez Włochy decyzji o początkowym zachowaniu neutralności również posiadało drugie dno. Był to krok, którym otwarli sobie furtkę do prowadzenia potajemnych rozmów z obiema stronami konfliktu, by opowiedzieć się po tej z lepszymi warunkami i planem działania.

Po długich negocjacjach, toczących się potajemnie zarówno z Wiedniem, jak i Londynem, rozgrywkę wygrała Ententa. 26 kwietnia w stolicy Wielkiej Brytanii został podpisany sekretny traktat na mocy, którego Włochy miały po wojnie otrzymać: Trydent, południowy Tyrol, Istrię i Dalmację oraz protektorat nad Albanią i prawa do Dodekanezu oraz części Małej Azji.
I wszystko mogłyby się potoczyć zgodnie z włoskim planem, gdyby nie przystąpienie do wojny USA.

Vittoria Mutilata

Traktat londyński był dla Włoch zachętą, która niestety została zniwelowana wraz z wkroczeniem na pole wojenne Stanów Zjednoczonych. Ówczesny amerykański prezydent, Woodrow Wilson, posiadał swoją “nową wizję świata”, jaki miał powstać po zakończeniu konfliktu. Przedstawił ją 8 stycznia 1918 roku w czternastu punktach, które prezentowały “pokój bez zwycięstwa”. Wytyczne te miały ochronić świat przed wybuchem kolejnej wielkiej wojny. I nie przewidywały wspierania jakichkolwiek tajnych porozumień.

W ten oto sposób wraz z końcem I wojny światowej Włochy znalazły się po zwycięskiej stronie, ale na przegranej pozycji z o wiele mniejszą ilością nowych terenów, niż zakładał traktat londyński. Odniosły “Vittoria Mutilata”, czyli kalekie zwycięstwo.

Postanowienia traktatu wersalskiego spotkały się z dużym niezadowoleniem Włochów. Wielka wojna pochłonęła ponad 600 000 włoskich istnień, jednocześnie nadwyrężając mocno gospodarkę państwa. Kraj tonął w długach i inflacji. Pensje robotników pozostawały nędzne, a bezrobocie gwałtownie wzrosło wraz z demobilizacją armii. Nastroje we Włoszech były dalekie od zwycięskich, a pogłębiający się z każdym rokiem kryzys tylko je pogarszał.

Nadchodził czas wielkich zmian.

Narodziny faszyzmu

Społeczne niezadowolenie zaczęło objawiać się w strajkach, co rusz wybuchających na terenie całego kraju. W tej atmosferze 23 marca 1919 roku Benito Mussolini zorganizował spotkanie w trakcie, którego związki kombatantów stworzyły “Fasci Italiani di Combattimento”. Ta licząca niecałe 200 osób organizacja, dała podwaliny pod partię, która w ciągu trzech lat z mało znaczącej instytucji stała się partią wyznaczającą nowe standardy we włoskim kraju.

Postulaty faszystów o przedkładaniu interesów narodu ponad interesy danej klasy oraz ich otwarta niechęć dla bolszewików i włoskich socjalistów, nie spotkały się początkowo z szerokim uznaniem. W pierwszych powojennych wyborach do parlamentu, które odbyły się pod koniec 1919 roku, ponieśli sromotną porażkę na rzecz socjalistów.

Czas jednak zaczął im sprzyjać. Włoscy socjaliści stali się bezwzględni dla osób, które nie miały ochoty wstąpić do partii i to właśnie stało się ich zgubą, a zwycięstwem Benito.

Po wyborach kraj ogarnęło socjalistyczne szaleństwo. Robotnicy zajmowali fabryki i ziemskie majątki, a osoby nienależące do partii nie mogły liczyć na pomoc ze strony rządu. Faszyzm zaczął się prezentować, jako odpowiedź na socjalistyczną swawolę.

Gdy strajkujący robotnicy okupowali zakłady przemysłowe ich właściciele nie dzwonili po służby państwowe. Wiedzieli, że rząd nie ma zamiaru przyjść im z pomocą. Dlatego też zwracali się do faszystowskich bojówek. Robotnicy i rolnicy bez partyjnych legitymacji nie mogli pracować w zakładach lub na ziemiach zmonopolizowanych przez socjalistów. Faszyści oferowali im alternatywę w postaci pracy we wspieranych przez nich fabrykach lub u ziemskich posiadaczy, dzierżawiących im nieuprawianą rolę. Były to działania, które coraz silniej zwracały uwagę społeczeństwa, a nieudolne i burzliwe rządy socjalistów, prowadzące do ciągłych strajków oraz starć na ulicach tylko wzmacniały pozycję organizacji Mussoliniego.

Ciesząc się poparciem przedsiębiorców, ziemskich właścicieli i przeciwnych socjalistom obywateli oraz posiadając wsparcie w postaci bojówek Czarnych Koszul, Benito dostrzegł swoją szansę i sięgnął po władzę. W październiku 1922 roku wyruszył na Rzym, gdzie za sprawą przewrotu odmienił oblicze Włoch.

Bibliografia:

1. A. Scurati, M. Syn stulecia, Sonia Draga, 2020.
2. J. Kaniewski, Benito Mussolini… jakiego nie znamy, Audioclub.pl, 2011.
3. R. Eatwell, Faszyzm. Historia, Rebis, 1999.
4. https://encyclopedia.1914-1918-online.net/article/vittoria_mutilata, 09.03.2020.