Czynny żal w praktyce

Podstawy prawne czynnego żalu

Podstawy instytucji czynnego żalu, zostały przez ustawodawcę wprowadzone w przepisach dwóch aktów prawnych: Ustawy z dnia 10 września 1999 roku – Kodeks karny skarbowy (Dz.U.2021.408 z późniejszymi zmianami) oraz Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz.U.2020.1444 z późniejszymi zmianami). Kluczowe pozostaje 5 obecnie obowiązujących artykułów: z kodeksu karnego skarbowego: art. 16, 16 a oraz 67 § 3, oraz z kodeksu karnego: art. 15 i 23.

Definicja

Podstawową definicję czynnego żalu ustawodawca wprowadził w art. 16 kodeksu karnego skarbowego, gdzie zdecydował, że:
Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Cztery warunki skorzystania z czynnego żalu

Ustawodawca wprowadził cztery podstawowe warunki, umożliwiające skorzystanie z instytucji czynnego żalu – wszystkie muszą zostać spełnione łącznie.

1. Popełnienie przestępstwa

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że z czynnego żalu można skorzystać dopiero PO popełnieniu czynu zabronionego. Nie można więc skorzystać z niego przed jego popełnieniem.

2. Zawiadomienie organu

Drugim koniecznym elementem jest, aby zawiadomić organy powołane do ścigania. Mogą to być urzędy skarbowe, inspektorzy kontroli skarbowej, urzędy celne, Straż Graniczna, Policja Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa czy Centralne Biuro Antykorupcyjne. Ważne jest, aby zawiadomienie zostało przekazane do właściwego organu ścigania, jednak skierowanie go do niewłaściwego organu nie wyłącza samej możliwości skorzystania z instytucji czynnego żalu. Złożenie zawiadomienia do niewłaściwego organu albo nieprawidłowe oznaczenie pisma, nie wpływa na jego skuteczność. Warunkiem by pismo zadziałało, jest konieczność zawarcia w nim wszystkich elementów przewidzianych przepisami prawa oraz to, aby z treści jednoznacznie wynikało, że sprawca chce wyrazić czynny żal.

3. Ujawnienie istotnych okoliczności

Ustawodawca wymaga by zawiadomienie zawierało ujawnienie istotnych okoliczności czynu, w tym w szczególności osób współdziałających w jego popełnieniu. Jest to w praktyce jeden z najczęściej łamanych warunków przez podatników. Należy pamiętać, że choćby częściowe niedopełnienie tego obowiązku (ujawnienia istotnych okoliczności), wyłącza prawo do skorzystania z czynnego żalu.

4. Termin złożenia zawiadomienia

Kluczowy pozostaje również czwarty warunek skorzystania z instytucji czynnego żalu. Podatnik powinien złożyć zawiadomienie ZANIM organ ścigania miał informacje o tym czynie. Zgodnie z par. 5 art. 16 ustawy kodeks karny skarbowy, zawiadomienie jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone:

• w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego;
• po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Dodatkowe warunki

Ustawodawca wprowadził również szereg dodatkowych warunków, które konieczne są do skorzystania z czynnego żalu. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy konieczność uiszczenia wymaganej należności publicznoprawnej w całości. Warto również pamiętać, że niektóre osoby nie mogą skorzystać z instytucji czynnego żalu (są do przede wszystkim sprawcy, którzy kierowali wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego, wykorzystywali uzależnienie innych osób, organizowali grupę oraz inne, określone w§ 6 art. 16 kodeksu karnego skarbowego).

Mini kazusy i przykłady z orzecznictwa

Cztery warunki skorzystania z czynnego żalu można przedstawić na przykładach praktycznych – mini kazusów z rozwiązaniami oraz przykładów orzeczeń. Dzięki temu, warunki te stają się bardziej przejrzyste.

– Mini kazus – warunek 1

Podatnik planuje złożyć błędny PIT-36 z zaniżoną kwotą podatku, ponieważ nie posiada odpowiednich środków na zapłatę należności skarbowej. W celu uniknięcia odpowiedzialności jeszcze przed złożeniem zeznania chciałby skorzystać z czynnego żalu. Czy taki plan jest prawidłowy?

Nie. Czyn nie został popełniony, nie można skorzystać z instytucji czynnego żalu.

– Mini kazus – warunek 2

Podatnik dowiedział się podczas urlopu nad morzem, że prowadził wadliwie księgę przychodów i rozchodów. Pojechał więc złożyć zawiadomienie w celu czynnego żalu do najbliższego Naczelnika Urzędu Skarbowego (najbliższego miejsca wypoczynku). Czy taki czynny żal jest właściwy?

Tak. Taki czynny żal, jeżeli spełni inne warunki, jest właściwy. Obowiązkiem organu jest przekazanie zawiadomienia właściwemu organowi.

– Orzeczenie – warunek 3

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie, z dnia 19 października 2020 roku (teza aktualna), w sprawie II AKa 65/19, LEX nr 3101817:

Trudno wszak upatrywać formy czynnego żalu i skruchy zasługującej na tak szczególne premiowanie w postawie sprawcy, który jedynie przyznaje pewne fakty znane już organom ścigania z innych źródeł dowodowych i w dodatku posługuje się nimi w wybiórczy sposób, istotnie umniejszając własny udział w przestępstwie.

– Orzeczenie – warunek 4

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 22 listopada 2016 (teza aktualna) w sprawie I SA/Gd 374/16, LEX nr 2172905:

Złożenie czynnego żalu nie gwarantuje ochrony przed karą, jeśli ma miejsce wtedy, gdy doszło już do wykrycia przez organy czynu zabronionego. Wystawienie faktur korygujących po wykryciu i udokumentowaniu nieprawidłowej faktury nie może być zatem uznane za skuteczne uchylenie się od konsekwencji przewidzianych w art. 108 ust. 1 u.p.t.u., nie jest bowiem działaniem podjętym w odpowiednim czasie.

Jak złożyć czynny żal?

Czynny żal może zostać przygotowany w różnych formach. Zgodnie z art. 16 § 4 kodeksu karnego skarbowego, standardowo zawiadomienie należy wnieść na piśmie w formie papierowej lub elektronicznej, albo ustnie do protokołu. W przypadku pism w formie elektronicznej, należy opatrzyć je odpowiednim kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym – wnosząc je za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w tym możliwe jest dokonanie czynnego żalu przez tak zwany portal podatkowy.

W art. 16a ustawy kodeks karny skarbowy ustawodawca zdecydował również, że rodzajem czynnego żalu może by korekta deklaracji. Przepis ten stanowi, że podatnik, który złożył prawnie skuteczną (w rozumieniu ordynacji podatkowej) korektę deklaracji podatkowej i uiścił niezwłocznie należność publicznoprawną, również nie będzie podlegał karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.

Wzór do wykorzystania

W każdej sytuacji indywidualnie należy ocenić konieczną zawartość zawiadomienia czynnego żalu, w szczególności zwracając uwagę na konieczność wskazania wszelkich istotnych okoliczności czynu zabronionego oraz osób współdziałających w jego popełnieniu. Można jednak wypracować pewien szablon do wykorzystania przez podatników w praktyce. Poniższy przykład będzie miał zastosowanie przede wszystkim do spraw dotyczących zawiadomień do organów podatkowych (urzędów skarbowych).

Miejscowość, data

dane podatnika

______________
______________

dane organu

______________
______________

CZYNNY ŻAL

(zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego)

Na podstawie art. 16 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 186 z późn. zm.)  zawiadamiam o popełnieniu przeze mnie czynu zabronionego w postaci ___________________________________ o którym mowa w art. _____________________.

Wskazany czyn zabroniony popełniony został przez pomyłkę, tj. ______________________________

Przy   jego popełnieniu nie współdziałałem z żadną osobą / współdziałałem z ___________________________________________

Informuję jednocześnie, że razem z niniejszym zawiadomieniem składam __________________________________

oraz dokonuję zapłaty powstałej zaległości wraz z odsetkami za zwłokę___________________________________

podpis

_____________

załączniki:

Źródła opracowania:

• Ustawa z dnia 10 września 1999 roku Kodeks karny skarbowy (Dz.U.2021.408 z późniejszymi zmianami) zwany dalej „kodeks karny skarbowy”;
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz.U.2020.1444 z późniejszymi zmianami) zwany dalej „kodeks karny”;
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja Podatkowa (Dz.U.2020.1325 z późniejszymi zmianami) zwana dalej “Ordynacja podatkowa”;
• A. Legutko-Kasica, Czynny żal w kodeksie karnym skarbowym (Prokuratura i Prawo 4, 2012)
• R. Kubacki, A. Bartosiewicz, Kodeks karny skarbowy, Warszawa 2005, s. 151;
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 października 2020 roku (teza aktualna) w sprawie II AKa 65/19, LEX nr 3101817;
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 22 listopada 2016 (teza aktualna) w sprawie I SA/Gd 374/16, LEX nr 2172905;