Panama jest cudowna. A Zabrze? Do środkowoamerykańskiego kraju – wymarzonego celu podróży – Miś i Tygrysek, bohaterowie książek Janoscha nigdy nie docierają. Za to w mieście, leżącym w latach 30. XX wieku tuż przy granicy Niemiec i Polski, w bardzo paskudnych czasach urodził się i spędził dzieciństwo autor uwielbianych opowieści dla dzieci. Według własnej relacji, były to najgorsze lata jego życia. Od 2011 roku Horst Eckert ma tytuł honorowego zabrzanina, w marcu miasto świętuje jego urodziny. I tyle. Czy jest jeszcze szansa na więcej?
– Z Janoschem jest jak w regule, opisanej w powiedzeniu: „cudze chwalicie, swego nie znacie”. W Niemczech to popularny pisarz, w świecie autor niezwykle cenionego cyklu o Misiu i Tygrysku. U nas jedno przedszkole nosi jego imię, a raz w roku, dla jego lokalnych zwolenników organizujemy trzydniowe urodziny pisarza – cykl imprez prezentujących jego literaturę dla najmłodszych oraz wątki biograficzne związane z Zabrzem – mówi Dariusz Walerjański, zasiadający Radzie Miasta, historyk, a prywatnie wielbiciel talentu Janoscha i jego osobowości. Docenił je tak bardzo, że od lat między imieniem i nazwiskiem dopisuje pseudonim „Gryzok”, identyfikując z postacią z „Cholonka…”, najbardziej znanej w Polsce powieści Janoscha dla dorosłych.
A początki nowych, dorosłych związków pisarza z Heimatem miały być zupełnie inne. Bogate, ścisłe. Janosch, czyli Horst Eckert urodził się 11 marca 1931 roku, w familoku przy ulicy Piekarskiej w Zaborzu Porembie. Dziś prawie nic z niej nie zostało. Poza wybrukowanym fragmentem ulicy tylko cegły z jego domu, ocalone, by wręczać je osobom zasłużonym dla Górnego Śląska. Miejsca zawłaszczyła Drogowa Trasa Średnicowa, a lokatorów familoków, wyburzonych pod jej budowę przeniesiono do nowego osiedla Jodłowa. I właśnie jedno z takich mieszkań, dwupokojowych, z aneksem kuchennym miała zająć zabrzańska, literacka sława. Pomysł narodził się podczas pierwszej wizyty Janosch, w latach 90. XX wieku. Obustronne uzgodnienia były podobno zaawansowane. Chodziło nie tylko o bezpłatny dach nad głową, ale i pensję wypłacaną przez miasto w zamian za promowanie go, za spotkania z fanami. – Janosch jednak wycofał się z tego planu.. Być może dlatego, że dotarły do niego krytyczne opinie o nim – mówi Dariusz Walerjański. – W Zabrzu unikał wysłanników mediów. Mieszkał w hotelu na placu Teatralnym. Podczas jednej z wizyt ogłosił wszem i wobec, że w samotny spacer po mieście wybierze się następnego dnia, o określonej godzinie. W wyznaczonym terminie fotoreporterzy stali więc z wycelowanymi obiektywami. Zobaczyli Janoscha, ale wracającego do hotelu. Opowiedział mi później, że chodził po Zandce i co charakterystyczne dla niego, wysikał się w tym samym miejscu, co przed wojną – mówi Dariusz Walerjański.
Niechęć do dziennikarzy podobno zawiodła go na Teneryfę, wyspę, na której zbudował dom i gdzie wreszcie szczęśliwie się zakochał. Drugi, podawany przez niego powód wyprowadzki z Niemiec był bardzo pragmatyczny: miał nim być łagodniejszy, hiszpański system skarbowy i niższe podatki. A ta praktyczność działania to bezdyskusyjnie spadek po przodkach. Ślązacy w jego ocenie właśnie tacy są. Gdyby jednak w literackim portrecie chodziło tylko o tę cechę mieszkańców Zabrza i całego regionu, pewnie nie byłoby problemu. Ale Janosch dostrzegł inne, znacznie gorsze.– W „Cholonku, dobrym Panu Bogu z gliny” tylko jedna postać, w świecie widzianym oczami narratora – dziecka jest dobra. To właśnie Gryzok, z którym się utożsamiam. Inni nie budzą sympatii. Opisy zdarzeń, postaci są tym bardziej kontrowersyjne, że zaczerpnięte z własnej biografii. Są po prostu prawdziwe – mówi Dariusz Walerjański.
A z taką prawdą trudno się zmierzyć: z codziennym okrucieństwem, również wobec najsłabszych, sąsiedzką nienawiścią, hipokryzją, oportunizmem, bigoterią, alkoholizmem, głupotą. Złe cechy i grzechy mieszkańców ulicy Piekarskiej długo można by jeszcze wymieniać. Pierwsze polskie wydanie „Cholonka” ukazało się w latach 70. XX w. Na autora spadła fala krytyki, m.in. za to, że w powieści nie ma szlachetnych Ślązaków, walczących w powstaniach, kochających polską ojczyznę. Książka, ocenzurowana, by nie plamić wizerunku czerwonoarmistów, była wtedy tak obrazoburcza, że jej publikację tłumaczono zemstą Zdzisława Grudnia, ówczesnego I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach. Miał się na nią zgodzić, bo Ślązacy go nie cierpieli. Zresztą do dziś książka ma swoich przeciwników.
– „Cholonek” poza Śląskiem jest trudny do zrozumienia. Ludzie widzą zazwyczaj warstwę komediową, bez historycznej. Odczytują tylko tę powierzchniową, a to za mało. Myślę, że kluczem do powieści jest znajomość historii regionu, złożoności losów jego mieszkańców. Bez tego książka Janoscha będzie tylko śmieszną, rubaszną opowieścią. Sęk w tym, że wesołe reakcje podczas lektury to tylko pierwsza warstwa. Pod nią kryje się m.in. dramat chłopca, który swoje dzieciństwo uważa za najgorszy czas w życiu. Horst Eckert był bity przez rodziców, katechetów, rówieśników. Na fotografiach jego mama ma wydrapaną twarz, a pisarz mówi o sobie najczęściej: heretyk, zagłuszający wspomnienia z dzieciństwa alkoholem. Do Kościoła żywi głęboką niechęć, choć paradoksalnie uwielbia rozmawiać o Bogu. Na spotkaniu w Katowicach zapytał publiczność, czy jest wśród niej ksiądz. Był. Zaczęli rozmawiać, kiedy jednak Janosch zorientował się, że ludzie nie tego oczekują, przerwał dyskusję z duchownym. Mnie, podczas spotkania w cztery oczy zapytał, czy jestem wierzący. Powiedziałem, że tak. Wtedy zaproponował, że powiedzie coś, co odwiedzie mnie od Boga. Odmówiłem. Rozważania z Janoschem na temat wiary są trudne, bo doskonale zna Biblię, pewnie znacznie lepiej od niejednego praktykującego katolika. Stale leży przy jego łóżku – opowiada Dariusz Walerjański.
Janosch w Zabrzu był kilka razy. Jednym z prezentów, który zostawił w mieście była sztuka dla Teatru Nowego. Nigdy jej nie wystawiono, podobno z powodu jej antykościelnej wymowy. I to kolejny powód, dla którego Janoscha można na Śląsku i w Zabrzu nie lubić. W jego oczach nie jesteśmy ani bohaterami, ani dobrymi katolikami, zaś Kościół, o czym mówi i pisze potrafił czynić zło w imię Boga. Patrząc z zabrzańskiej perspektywy, trudno domówić racji również temu ostatniemu twierdzeniu. O tym, że w tej sprawie, na przestrzeni lat nie wszystko się zmieniło przekonali się ci, którzy chcieli wysłuchać relacji wychowanków zabrzańskiego ośrodka sióstr boromeuszek.
– Od wielu lat pracuje z przyjaciółmi: Czesławem Zdechlikiewiczem, Angelą Bajorek i Stowarzyszeniem „Janosch Familijo” nad wzmocnieniem związku Janoscha z Zabrzem. Marzę, by końcu, wzorem innych miast i u nas stanęła ławeczka z jego podobizną 1:1. Taka, na której można przysiąść i zrobić sobie zdjęcie z pisarzem, zadumać się nad jego bajkową filizofią – dodaje Dariusz Walerjański.
Inne, zabrzańskie marzenie związane z Janoschem jest tak samo kontrowersyjne jak on sam: pochówek pisarza w alei zasłużonych, na starym cmentarzu przy ulicy Wolności. Takiej przyszłości dla nieczynnej dziś nekropolii chce jej opiekun, Kamil Wloczka. – Wiem, że Horst Eckert rozmyśla o śmierci. Powiedział, że zarezerwuje mi miejsce po drugiej stronie. Publicznie deklarował, że mógłby być pochowany w Zabrzu, nie sądzę jednak by był to dobry temat do rozmowy u schyłku jego życia. Jeśli tego zechce, żona Ines z pewnością wypełni jego wolę i po śmierci wróci do rodzinnego miasta – dodaje Dariusz Walerjański.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS