Ekspert z nowej Rady ds. Covid-19: Temat szczepień dorosłych prawie w ogóle nie istniał

Paweł Kmiecik, twojezdrowie.rmf24.pl: Zacznę od Rady ds. Covid-19. Ile do tej pory odbyło się jej spotkań i na czym te spotkania polegały?

Prof. Ewa Augustynowicz: To są początkowe etapy. Na razie komunikujemy się drogą mailową, ustalamy działania, myślę, że w najbliższym czasie poznają Państwo więcej informacji. Natomiast ja się bardzo cieszę, że w tej nowej edycji rady, pozostaje temat szczepień poprzez obecność przedstawicieli, którzy się zajmują wakcynologią – myślę o swojej osobie i, przede wszystkim, o prof. Leszku Szenbornie. Wiemy już z tych pierwszych spotkań, że naszym głównym wyzwaniem jest opracowanie strategii walki z największymi wyzwaniami, które nas czekają po pandemii. Bardzo ważne jest, żeby temat szczepień był obecny cały czas, nawet po zakończeniu pandemii.

Wiemy, że stan zaszczepienia przeciw Covid-19, nie jest idealny. Natomiast ja byłabym daleka od tego, aby oceniać to tylko wyłącznie na podstawie tego współczynnika. Chodzi o to, aby dalej budować ten kapitał, który powstał, jeśli chodzi o wiedzę o organizacji szczepień, o świadomość szczepień, przede wszystkim szczepień wśród dorosłych. W Polsce przed pandemią prawie w ogóle nie było tego tematu.

Czy były już jakieś spotkania były lub będą?

Były drogą mailową. Myślę, że tego typu pytania należałoby skierować do Pana profesora, przewodniczącego rady. Jesteśmy na początkowym etapie, jest to absolutnie zrozumiałe. Widzą państwo po składzie Rady i po jej głównych celach, że zakres zadań jest bardzo szeroki. Jest bardzo dużo obszarów zainteresowań.

Czy Pani profesor zamierza przekazać coś ważnego w trakcie prac Rady albo oczekuje, że czegoś nowego się dowie?

Koncentruję się na ocenie programu szczepień przeciw Covid-19 w różnych obszarach, aby wyciągnąć z tego jak najlepsze wnioski i przekuć na dalsze działania. Nie wiadomo dokładnie jak w bliskiej przyszłości będą realizowane szczepienia przeciwko Covid-19, przecież ani wirus Sars-CoV-2 ani choroba nie znikną. Będziemy musieli jakoś się z nimi borykać.

Natomiast nie wiemy jeszcze, jak będzie wyglądała profilaktyka, czy to to będą szczepienia sezonowe, czy uda się badaczom opracować uniwersalną szczepionkę. Niedługo czeka nas ogromne wyzwanie związane z wprowadzeniem powszechnego programu szczepień przeciw HPV, trudne ze względu na specyfikę grupy docelowej – nastolatki, rodzice nastolatków.

Myślę, że bardzo ważne jest, aby jak najwięcej wyciągnąć doświadczeń z programu szczepień przeciw Covid-19, aby to przenieść na postrzeganie szczepień w ogóle. Bądźmy szczerzy, w Polsce temat szczepień dorosłych przed pandemią prawie w ogóle nie istniał w świadomości. On był bardzo mało znany, nawet w środowisku profesjonalistów medycznych, więc ja jestem ogromnie zbudowana postawą medyków, jeśli chodzi o szczepienia przeciw Covid-19 i mam też ogromną nadzieję, że to jest przełamanie pewnej bariery postrzegania szczepień dorosłych.

Pierwsze tygodnie, gdy trwały zapisy na szczepienia medyków na początku 2021 roku były trochę niepewne w wielu szpitalach.

Tak, wszyscy byli pełni obaw. Myślę, że tutaj trzeba otwarcie mówić, że obawy były uzasadnione, ponieważ akceptacja dla szczepień przeciw grypie wśród polskich medyków była bardzo ograniczona. Absolutnie kluczowe jest podkreślenie tego, że w Polsce startowaliśmy z zupełnie innego poziomu, jeśli chodzi w ogóle o szczepienia.

Pamiętam rozmowy w zespołach do spraw szczepień na poziomie Unii Europejskiej, kiedy wszyscy wymienialiśmy się doświadczeniami i były pierwsze ustalenia dotyczące organizacji samego programu szczepień. W zdecydowanej większości krajów ten program szczepień był budowany na bazie realizowanego w poszczególnych krajach, w każdym sezonie programu szczepień przeciw grypie. W krajach zachodnich szczepienia przeciw grypie dają stan zaszczepienia na poziomie 40-60%. A więc średnio na poziomie obecnego stanu zaszczepienia, który jest w Polsce teraz przeciw Covid-19. Inne kraje startowały z zupełnie innego poziomu, jeśli chodzi o akceptację szczepień dorosłych, podobnie zresztą jest np. z akceptacją szczepień przeciw HPV.

W Polsce dopiero są prowadzone działania zmierzające do wprowadzenia powszechnego, bezpłatnego programu szczepień przeciwko HPV. Natomiast w Europie, bezpłatne szczepienia nastolatków są realizowane od już wielu, wielu lat. Tamten stan zaszczepienia też jest na poziomie 40-60%.

Co prawda co roku zwiększa się liczba uchylających się od szczepień obowiązkowych dzieci, natomiast cały czas, na szczęście, udaje się utrzymywać wysoki poziom zaszczepienia 90-95%. Należy to postrzegać jako bardzo daleko idący sukces.

Co szczepionkę na koronawirusa odróżnia od innych szczepionek, a co ma wspólnego z innymi szczepionkami?

Szczepionki przeciw Covid-19 to szczepionki mRNA i szczepionki wektorowe. One właściwie wszystkie działają tak samo – pobudzają układ odpornościowy do działania, mówiąc najbardziej ogólnie. Jedyna różnica dotyczy samego sposobu dostarczenia antygenu do naszego organizmu. W szczepionkach przeciw Covid-19 – mRNA lub wektorowych – dostarczamy informację genetyczną w różnej formie. Informacja jest przypisywana w komórkach po podaniu szczepionki, dochodzi do syntezy białka. Natomiast kolejne etapy – gdy w naszych komórkach jest antygen – właściwie już niczym się różnią od tego, w jaki sposób działają szczepionki tradycyjne.

Jako Polacy mamy nieufność do polityków, to trochę nasza historia, może dlatego jako naród przetrwaliśmy. Czy jest Pani jako profesorowi trochę przykro, że nie chcemy wierzyć również naukowcom i podważamy to, co świat nauki do nas mówi w kwestii szczepień?

To jest bardzo trudne, bo przecież szczepionki są produktami leczniczymi. Gdy słucham różnych uwag i wątpliwości, to mam wrażenie, że mówimy o czymś zupełnie nowym, a generalnie szczepienia znamy od dziesiątków lat. Liczba chorób zakaźnych, które udało się okiełznać poprzez szczepienia jest spora. Dzięki stosowaniu dostępnych na świecie szczepionek podawanych dzieciom ratujemy 2-3 miliony dzieci przed śmiercią z powodu powikłań przy przebiegu chorób zakaźnych.

Powinniśmy jakoś przełamywać barierę strachu czy niewiedzy, niepewności i wykorzystywać narzędzia, które mamy na wyciągnięcie ręki. W przypadku szczepień przeciwko Covid-19, to jest szczepionka, która czeka na to, aby uratować życie.

Są też takie osoby, która np. mają ciężką przewlekłą chorobę i nawet lekarz, który je prowadzi, czasem ostrożnie wyraża swoją opinię na ten temat, bo rachunek zysków i strat nie jest jednoznacznie pozytywny.

Wraz z ogromną skalą realizowanych szczepień widzimy, jak bardzo szczepienia są bezpieczne. Można je podawać każdej grupie pacjentów z różnymi chorobami towarzyszącymi. Ocena korzyści i ryzyka związana jest nie tyle z bezpieczeństwem szczepionki, co z kwestią, że u pacjentów z chorobami towarzyszącymi musimy brać pod uwagę bardziej ograniczoną skuteczność tego szczepienia.

Czy mogą nas czekać kolejne dawki szczepionki na koronawirusa?

Być może będzie to konieczne w grupach pacjentów szczególnie narażonych, natomiast na chwilę obecną raczej nie planuje się podawania czwartej dawki szczepionki, jako kolejnej dawki przypominającej. Oczywiście sytuacja cały czas jest dynamiczna, wszystko będzie zależało od tego, w jakim kierunku będzie się zmieniał wirus Sars-Cov-2.

Bardzo dziękuję, pani profesor.

Prof. Ewa Augustynowicz jest absolwentką Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego (1989 r.). Pracuje w Zakładzie Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP – PZH. Równocześnie pełni funkcję redaktora portalu Szczepienia.info. Przez wiele lat uczestniczyła w pracach państwowego laboratorium kontrolującego jakość szczepionek i produktów krwiopochodnych OMCL (Official Medicines Control Laboratory). Uczestniczy również w opracowywaniu opinii i ekspertyz z zakresu jakości szczepionek dla Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, a także jest członkiem Podkomisji Farmakopei oraz odpowiada za kontakt z Europejskim Dyrektoriatem ds. Jakości Leków (EDQM). Jest członkiem Zespołu Ekspertów  wymienionych na liście Europejskiej Agencji ds. Leków i członkiem Komitetu CVMP Europejskiej Agencji ds. Leków z ramienia Ministerstwa Zdrowia. Od 2018 r. jest sekretarzem Polskiego Towarzystwa Wakcynologii. Od 2019 r. jest przewodniczącą Zespołu ds. Szczepień Ochronnych przy Ministrze Zdrowia.

Oto cały skład powołanej na początku lutego Rady ds. Covid-19:

Specjaliści z dziedziny medycyny

• choroby zakaźne – prof. dr hab. n. med. Andrzej Horban; 
• chirurgia – prof. dr hab. n. med. Piotr Czauderna (Gdański Uniwersytet Medyczny, Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dzieci i Młodzieży); 
• neurochirurgia – dr n. med. Artur Zaczyński (CSK MSWiA); 
• wakcynologia – dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz (Państwowy Zakład Higieny); 
• choroby zakaźne i immunologia – prof. dr hab. Tomasz Laskus (Warszawski Uniwersytet Medyczny Zakład Immunopatologii Chorób Zakaźnych i Pasożytniczych);
• kardiologia – prof. dr hab. n. med. Tomasz Hryniewiecki (Konsultant Krajowy w Dziedzinie Kardiologii); 
• neurologia, psychiatria – prof. dr hab. n. med. Halina Sienkiewicz-Jarosz (Instytut Psychiatrii i Neurologii – dyrektor);
• psychiatria dziecięca – prof. dr hab. n. med. Małgorzata Janas-Kozik (Uniwersytet Medyczny w Katowicach);
• pulmonologia, mikrobiologia – prof. dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz-Kopeć (Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc); 
• onkologia – dr hab. n. med. Beata Jagielska (Konsultant Mazowiecki z zakresu onkologii klinicznej); 
• profilaktyka, zdrowie publiczne – dr n. o zdr. Magdalena Czarkowska (Instytut Medycyny Wsi w Lublinie – z-ca dyrektora); 
• rehabilitacja – prof. dr hab. n. med. Jan Szczegielniak (MSWiA, pełnomocnik MZ ds. rehabilitacji pocovidowej);
• pulmonologia, pediatria – dr n. med. Marek Migdał (Centrum Zdrowia Dziecka – dyrektor, członek jednego z komitetów przy EMA);
• choroby zakaźne, wakcynologia, pediatria – prof. dr hab. n. med. Leszek Szenborn (Uniwersytecki Szpital Kliniczny we Wrocławiu); 
• medycyna rodzinna – prof. dr hab. n. med. Katarzyna Życińska (MSWiA,  Warszawski Uniwersytet Medyczny); 
• interna – prof. dr hab. n. med. Jacek Różański (konsultant krajowy w dziedzinie chorób wewnętrznych); 
• diagnostyka laboratoryjna – dr n. med. Ewa Leporowska (kierownik lab. Wojewódzkiego Centrum Onkologii w Poznaniu); 
• ratownictwo medyczne – prof. dr hab. n. med. Jerzy Ładny (Uniwersytet Medyczny w Białymstoku);

Specjaliści z zakresu nauk społeczno-ekonomicznych

• socjolog – dr Marcin Zarzecki (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Krajowa Szkoła Administracji Publicznej); 
• socjolog – dr hab. Michał Łuczewski (Uniwersytet Warszawski);
• statystyk, prognosta – dr inż. Franciszek Rakowski (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego); 
• ekonomista – dr hab. Mariusz Andrzejewski, prof. UEK (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie); 
• prawnik – dr hab. Krzysztof Koźmiński (Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego);
• psycholog – dr Tomasz Rowiński (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego); 

Przedstawiciele instytucji

• Adam Niedzielski, minister zdrowia; 
• Grzegorz Cessak, prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych;
• Filip Nowak, prezes Narodowego Funduszu Zdrowia;
• Grzegorz Juszczyk, dyrektor Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny;
• Krzysztof Saczka, Główny Inspektor Sanitarny;
• Ewa Krajewska, Główny Inspektor Farmaceutyczny.