22 kwietnia 1904 roku urodził się Robert Oppenheimer, niszczyciel światów

Tego dnia 1904 roku urodził się Robert Oppenheimer, twórca bomby atomowej – niszczyciel światów

Zanim Robert Oppenheimer stworzył bombę atomową, przeszedł wyboistą drogę. Jak wyglądała historia ojca bomby atomowej? Choć nigdy nie przyznał, że żałuje powstania tej broni, po wojnie aktywnie opowiadał się za ustanowieniem stałej kontroli zbrojeń jądrowych na świecie.

W skrócie:

Wczesne życie – gdzie uczył się Robert Oppenheimer?

Robert Julius Oppenheimer urodził się w Nowym Jorku w 1904 roku jako syn żydowskiego imigranta, Juliusa S. Oppenheimera. Wyemigrował on z Niemiec do Stanów Zjednoczonych w wieku kilkunastu lat – bez pieniędzy i znajomości języka angielskiego. Zaczął pracować w firmie zajmującej się tekstyliami, gdzie szybko piął się w górę.

Szybko zaaklimatyzował się w Ameryce, swobodnie używał angielskiego, interesował się sztuką i literaturą. Wkrótce poznał Ellę Friedman, której rodzina również wyemigrowała z Niemiec, i wziął z nią ślub. Studiowała ona malarstwo w Paryżu, a kiedy poznała Juliusa, była już właścicielką własnego studia w Nowym Jorku.

Oppenheimerowie mieszkali w nowojorskim apartamentowcu z widokiem na rzekę w zamożnej dzielnicy przy Riverside Drive. Robert dorastał w otoczeniu sztuki – dosłownie. Od dziecka otaczały go europejskie meble i malarstwo, w tym obrazy Vincenta Van Gogha, Pabla Picassa i Édouarda Vuillarda.

Wykształcenie i wszechstronność Oppenheimera

Początkowo kształcił się w Alcuin Preparatory School. W 1911 roku wstąpił do Szkoły Towarzystwa Kultury Etycznej (ECFS). Oprócz matematyki i innych nauk ścisłych, uczył się także innych przedmiotów, w tym literatury greckiej i francuskiej. Z tą samą łatwością i przyjemnością zajmował się naukami ścisłymi, co humanistycznymi. Gdy miał osiem lat, urodził się jego brat – Frank Friedman Oppenheimer.

Był niezwykle wszechstronny – w szkole interesował się greką, chemią, architekturą, klasyką, sztuką i literaturą. W trakcie wizyty w Niemczech, od swojego dziadka otrzymał kolekcję minerałów. Od tego czasu stałem się w zupełnie dziecinny sposób gorliwym kolekcjonerem minerałów i miałem już całkiem niezłą kolekcję – powiedział później Robert Oppenheimer.

Gdy miał 12 lat został, wybrany honorowym członkiem Nowojorskiego Klubu Mineralogicznego i wygłosił referat na jednym z jego spotkań. Zanim rozpoczął studia na Harvardzie, zrobił sobie rok wolnego z powodów zdrowotnych (cierpiał na zapalenie okrężnicy).

Robert podróżował z byłym nauczycielem angielskiego do Nowego Meksyku, gdzie zakochał się w jeździe konnej oraz górach i płaskowyżach amerykańskiego południowego zachodu. Miał wrócić stamtąd odmieniony i ożywiony.

Robert Oppenheimer – praca zawodowa i naukowa przed II wojną światową

Na najbogatszej uczelni świata, Harvardzie, Robert rozkwitał. Zajął się filozofią i literaturą francuską. Ale został także wprowadzony w świat fizyki eksperymentalnej na kursie termodynamiki, który prowadził przyszły laureata Nagrody Nobla, Percy Bridgman.

Jeszcze na pierwszym roku studiów licencjackich złożył podanie o dyplom z fizyki, co pozwoliłoby mu na podjęcie kursów na wyższym poziomie. I pozwoliło.

Po trzech latach studiów, Robert ukończył je w 1925 roku z tytułem licencjata chemii. Następnie został przyjęty do prowadzenia zaawansowanych prac z Josehpem J. Thomsonem w Laboratorium Cavendisha w Cambridge w Anglii.

Robert jednak czuł się lepiej w teorii fizyki, a w pracy eksperymentalnej był raczej słaby. Był to czas, gdy teorią fizyki w Cambridge zajmował się Ralph H. Fowler i właśnie rozpoczęła się rewolucja naukowa zapoczątkowana przez Maxa Plancka, Alberta Einsteina i Nielsa Bohra.

Przeżywając depresję, Robert przyjął ofertę od Maxa Borna, aby kontynuować studia na Uniwersytecie w Getyndze w Niemczech, jednym z ośrodków fizyki teoretycznej w Europie. Praca tam koncentrowała się wokół nowo powstającej dziedziny fizyki, mechaniki kwantowej.

Podczas pobytu w Getyndze Robert, pomimo względnego braku doświadczenia z teorią fizyki i młodego wieku (miał 22 lata, a wyglądał na jeszcze młodszego) rozwijał się i odnosił sukcesy. Pracował z M. Bornem, Paulem Diracem, Edem Condonem i wieloma innymi.

Zaczął cieszyć się bardzo dobrą reputacją. Podobnie jak w Cambridge, do Getyngi stale napływali fizycy, z którymi Robert ochoczo podejmował stosunki. Kontaktował się z Wernerem Heisenbergiem, Wolfgangiem Paulim, Enrico Fermim i Edwardem Tellerem.

Wiosną 1927 roku Robert Oppenheimer otrzymał doktorat z wyróżnieniem. W tym czasie miał już na swoim koncie kilkanaście publikacji naukowych. Kontynuował prace nad zastosowaniem mechaniki kwantowej do problemu rozpraszania. Wraz z Maxem Bornem napisał wspólną pracę na temat kwantowej teorii cząsteczek, tworząc „przybliżenie Borna-Oppenheimera„, które jest używane do dziś.

Holandia, Szwajcaria i Berkley

Zanim udał się do Pasadeny, aby pracować w Kalifornijskim Instytucie Technologii, jako członek National Research Council, postanowił spędzić semestr jesienny na Harvardzie. Wkrótce otrzymał wiele propozycji na stanowiska nauczycielskie (10 w Stanach Zjednoczonych i 2 w Europie).

Ostatecznie zdecydował się na adiunkta fizyki na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Zanim jednak rozpoczęła się tam jego praca, zdiagnozowano u niego łagodny przypadek gruźlicy. Spędził kilka tygodni na ranczu w Nowym Meksyku w towarzystwie swojego brata. Gdy wracali do Kalifornii, mieli wypadek samochodowy, w wyniku którego Robert złamał rękę.

Jesienią 1928 roku Robert wrócił do Cambridge i na Uniwersytet w Lejdzie w Holandii, podróżując wraz z Paulem Diracem, aby odwiedzić instytut Paula Ehrenfesta, gdzie zaimponował kolegom, wygłaszając wykłady w języku niderlandzkim. Nauczył się tego języka bardzo szybko. Pieszczotliwie nazwali go Opje, co później zamerykanizowano na Oppie.

Następnie spędził miesiąc w Utrechcie, pracując z Hendrikiem Kramersem. Planował udać się do Kopenhagi, aby pracować z Nielsem Bohrem. Ehrenfest doradził mu jednak, aby pojechał do Zurychu w Szwajcarii, sugerując, że tam skorzystałby bardziej z bliskiego kontaktu z Wolfgangiem Paulim, aniżeli ze współpracy z Bohrem. Oppenheimer rozpoczął więc współpracę z Paulim, między innymi nad podstawowymi problemami teorii kwantowej.

W wieku 25 lat Robert Oppenheimer przybył na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley, aby objąć posadę adiunkta fizyki. Zaledwie rok wcześniej jako adiunkt został zatrudniony tam Ernest O. Lawrence, który wkrótce (w 1931 roku) wynajdzie swój cyklotron: urządzenie, które służy do przyspieszania cząstek, czyli małych elementów, z których składa się materia. Wykorzystuje się je obecnie w wielu dziedzinach nauki, takich jak fizyka, chemia czy medycyna.

Oppenheimer jako nauczyciel

Z biegiem czasu naukowcy z USA zbierali coraz większe ilości danych i odkrywali nowe zjawiska subatomowe, co stawiało przed fizykami wiele wyzwań. Nie zacząłem tworzyć szkoły. Nie zacząłem szukać studentów. Zacząłem tak naprawdę jako propagator teorii, którą kochałem, o której wciąż się dowiadywałem, a która nie była dobrze rozumiana i która była bardzo bogata. Ktoś, kto prowadzi kurs i uczy studentów przygotowujących się do różnych ścieżek kariery, ale wyjaśnia najpierw wykładowcom, personelowi i współpracownikom, a następnie każdemu, kto chce słuchać, o co w tym chodziło, czego się nauczyli, jakie były nierozwiązane problemy – wspominał później Oppenheimer.

Początkowo Oppenheimer nie był postrzegany jako dobry wykładowca. Jąkał się, mówił niewyraźnie i szybko przedstawiał swój program nauczania. Jego wykłady były chaotyczne i studentom ciężko było się połapać, do czego nawiązuje.

Jednak z biegiem czasu stawał się coraz lepszy. Przestał się jąkać i przykładał większą wagę do wyjaśnień swoim studentom. Wkrótce był kojarzony jako ten, który chętnie współpracował ze studentami po godzinach (również z absolwentami). Doprecyzowywał i dopracowywał ich problemy naukowe, bez przejmowania projektu lub przypisywania sobie później ich zasług.

W połowie lat 30. jego grupa, składająca się z 8-10 doktorów i kilku doktorantów, zbierała się w jego biurze, aby omawiać swoje zainteresowania i postępy w badaniach. Według Roberta Serbera, byłego doktoranta Oppenheimera, nadal był szybki, niecierpliwy i miał ostry język.

Jego uczniowie uwielbiali go jednak za charakterystyczny styl bycia, naśladowali jego maniery. Rozpowszechniali teorie Oppenheimera, a także jego naukę sanskrytu, aby lepiej czytać Bhagawadgitę. To hinduska święta księga, która, częściowo traktuje o moralnym obowiązku utalentowanego wojownika, by uczestniczyć w tworzeniu wojny. To właśnie z tej księgi Oppenheimer zaczerpnął cytat, przytaczając słynne słowa: stałem się śmiercią, niszczycielem światów.

W tym okresie Oppenheimer i Lawrence zaprzyjaźnili się, choć byli od siebie zupełnie różni. Oppenheimer był chudym, wyrafinowanym teoretykiem z zamożnej żydowskiej rodziny ze Wschodniego Wybrzeża. Natomiast Lawrence był solidnym badaczem, wychowanym w Południowej Dakocie, który opłacał studia sprzedając naczynia kuchenne. Mimo tego, świetnie się uzupełniali.

Rozwój badań nad atomem

W latach 30. XX wieku nastąpił znaczący rozwój badań nad fizyką. Jednocześnie dynamicznie rozwijały się, szeroko ujmując, kwestie polityczne.

W 1932 roku John D. Cockcroft i Ernest T. S. Walton po raz pierwszy zaobserwowali pierwszą reakcję jądrową, wywołaną sztucznie przyspieszonymi protonami, w zbudowanym przez siebie generatorze, który nazwano akceleratorem Cockcrofta-Waltona.

W tym samym roku James Chadwick odkrył neutron. Na początku 1933 roku Adolf Hitler został kanclerzem Niemiec, wkrótce całkowicie przejmując władzę. W Niemczech zwolniono wszystkich żydowskich urzędników państwowych, w tym profesorów uniwersyteckich.

W 1934 roku Irène i Frédéric Joliot-Curie odkryli sztuczną radioaktywność (promieniotwórczość), bombardując pierwiastki cząstkami alfa. Irène była córką Marii Skłodowskiej-Curie i Pierre’a Curie. Po ślubie z Frédéric’iem Joliot’em, który był asystentem Marii Skłodowskiej-Curie, para zmieniła nazwisko na Joliot-Curie.

Chwilę później Enrico Fermi zaobserwował podobne efekty za pomocą neutronów i poinformował, że użycie uranu pozwoliło na otrzymanie kilku różnych sztucznie radioaktywnych pierwiastków. W międzyczasie, w 1936 roku wybuchła hiszpańska wojna domowa po nieudanym zamachu stanu dokonanym przez frankistowskich nacjonalistów, wspieranych przez Hitlera i Mussoliniego.

W 1938 roku Niemcy Otto Hahn i Fritz Strassman opublikowali wyniki dowodzące, że Fermi miał rację 4 lata wcześniej. Następnie Lise Meitner i Otto R. Frisch opisali mechanizm rozszczepienia i wskazali, że w procesie wydzielane są duże ilości energii. Leo Szilard potwierdził w swoich własnych eksperymentach, że w reakcji powstały również neutrony, a Joliot-Curie’owie zweryfikowali te badania.

Każdy fizyk w tym okresie zastanawiał się nad możliwością wykorzystania reakcji łańcuchowej zasilanej neutronami jako ciągłego źródła mocy. Podobnie, jak nad możliwością wykorzystania jej jako broni. Gdy armia niemiecka wkroczyła do Polski, perspektywa rozszczepienia jądrowego i użycia go jako broń, nabrała jeszcze większego znaczenia.

Oppenheimer i polityka

Podobno Oppenheimer do połowy lat 30. nie był w ogóle świadomy, co się dzieje w polityce. Nie wiedział nawet o Wielkim Kryzysie 1929 roku. Jakieś pół roku po krachu na giełdzie dowiedział się o tym przypadkiem od Lawrence’a.

Jednak w 1936 roku poznał Jean Tatlock, absolwentkę psychologii na Uniwersytecie Stanforda. Dopiero związek Roberta z Jean zaangażował go w radykalną politykę. Tatlock miała wiele kontaktów, dzięki niej Oppenheimer poznał adiunkta literatury francuskiej w Berkeley, Haakona Chevaliera.

Zarówno Chevalier, jak i Tatlock byli w różnych okresach członkami partii komunistycznej. W 1937 roku ojciec Oppenheimera zmarł, a Robert odziedziczył ponad 300 000 dolarów, co było wówczas ogromną sumą. Mając znacznie więcej pieniędzy niż większość jego kolegów, był w stanie wesprzeć wiele lewicowych działań, w tym lojalistów w hiszpańskiej wojnie domowej.

Nie angażował się w politykę jednak bardziej, niż poprzez darowizny, okazjonalne grupy dyskusyjne czy imprezy, które organizował w różnych celach. W międzyczasie obserwował prześladowania Żydów w Niemczech, co później opisał jako ciągłą, tlącą się furię.

W tym czasie rozwinęła się również praca Roberta jako fizyka. Wraz z jedną ze swoich pierwszych absolwentek, Melbą Phillips, Oppenheimer pracował nad rozszyfrowaniem teorii kryjącej się za tajemniczymi wynikami uzyskanymi przez innych badaczy z Lawrence’s Radiation Laboratory.

Wtedy właśnie opracowali proces Oppenheimera-Phillipsa, reakcję jądrową, w której deuteron łączy się z jądrem. Był to ważny krok w fizyce jądrowej. Pracował również nad zastosowaniem ogólnej teorii względności i fizyki jądrowej w astrofizyce teoretycznej, co zaowocowało pracami, które nabrały rozgłosu dopiero w latach 60. i 70. XX wieku. W tym czasie odkryto istnienie gwiazd neutronowych i czarnych dziur.

Jesienią 1940 roku Oppenheimer ożenił się z Katherine Puening Harrison (Kitty), która wcześniej była żoną bohatera hiszpańskiej wojny domowej. W maju 1941 roku urodziło im się pierwsze dziecko, Peter.

W 1954 roku Oppenheimer powiedział:

Zaczynając od jednego studenta pierwszego roku w Berkeley, stopniowo zaczęliśmy budować to, co miało stać się największą szkołą absolwentów i doktorów habilitowanych w kraju studiujących fizykę teoretyczną, tak że w miarę upływu czasu, mieliśmy od tuzina do dwudziestu osób uczących się i wzbogacających teorię kwantową, fizykę jądrową, teorię względności i inną współczesną fizykę. Ich jakość. Ludzie, którzy pracowali ze mną w tamtych latach, zajmują katedry w wielu wielkich ośrodkach fizyki w Stanach Zjednoczonych; wnieśli ważny wkład w naukę.

Przez jakiś czas praca Oppenheimera pozostawała czysto teoretyczna. Ale wkrótce wszystko zaczęło się zmieniać. A Oppenheimer znalazł się w samym środku projektu nad wykorzystaniem fizyki jądrowej w nowej broni.

Historia powstania bomby atomowej. Robert Oppenheimer, Los Alamos i Projekt Manhattan

Początkowo, Komitet Doradczy ds. Uranu w USA, stworzony w celu zbadania zastosowania rozszczepienia w broni, naciskany listem napisanym przez Leo Szilarda i podpisanym przez Alberta Einsteina w 1939 roku, przedstawiał niezbyt imponujące wyniki.

Brytyjscy fizycy wykonali do tej pory wiele wstępnych badań teoretycznych. Pod ich namową i naciskiem Lawrence’a, Arthura Comptona, Vannevara Busha i Jamesa Conanta pierwotny projekt został zastąpiony nową infrastrukturą i z nowymi przywódcami. Mieli nadzieję na znaczne przyspieszenie tempa badań.

Projekt Manhattan – Manhattan Engineer District (MED)

Gdy wybuchła II wojna światowa, Oppenheimer poświęcał się działalności Laboratorium Lawrence’a w Berkeley. Lawrence był zaangażowany w próby opracowania broni opartej na zasadzie rozszczepienia uranu – wkrótce jako tajny Projekt Manhattan – Manhattan Engineer District (MED).

Oppenheimer został wprowadzony do projektu przez Lawrence’a pod koniec 1941 roku. 14 października 1941 roku Lawrence napisał do Comptona, że Oppenheimer powinien przybyć na zbliżające się spotkanie w Schenectady w stanie Nowy Jork, ponieważ miał ważne nowe pomysły. W odpowiedzi Compton nalegał, aby Oppenheimer swoje pomysły przekazał Lawrence’owi – by uniknąć kosztów podróży. Lawrence jednak uważał, że obecność Oppenheimera była niezbędna i był w stanie pokryć te koszty.

W wywiadzie z lat 60. Oppenheimer już na początku zaznaczył, że decyzję o projekcie podjęto przed atakiem na Pearl Harbour. A więc jeszcze zanim Japonia przystąpiła do wojny, trwały już konkretne działania nad stworzeniem bomby atomowej. W wielu źródłach podaje się, że Projekt Manhattan rozpoczął się w 1942 roku.

W 1942 roku projekt już trwał, był rozwinięty i było w niego zaangażowanych wiele osób. Oczywiście sama idea stworzenia bomby atomowej pojawiła się znacznie wcześniej, a działania ku temu zmierzające – również. Kwestie te pozostawały, rzecz jasna, tajne.

Oppenheimer został doradcą. Pisał do Comptona z poprawkami do szacunków ilości wzbogaconego uranu potrzebnego do stworzenia realnej broni i wydajności takiej broni. Na początku 1942 roku Robert został mianowany szefem badań nad neutronami i szybko stał się kluczowy dla całego projektu.

Latem zwołał grupę, aby przedyskutować teoretyczne problemy związane z opracowaniem broni atomowej. Na najwyższym piętrze Le Conte Hall na kampusie Berkeley pracowali uznani fizycy i uczniowie Oppenheimera:

• Hans Bethe,
• Edward Teller,
• John Van Vleck,
• Felix Bloch,
• Emil Konopinski (amerykański naukowiec polskiego pochodzenia)
• Robert Serber,
• Stanley Frenkel,
• Eldred Nelson.

Przez miesiąc rozpracowywali wszystkie dane, jakie mieli.

Los Alamos

Wkrótce gen. Leslie R. Groves przejął tajne prace nad bombą atomową (oficjalnie, ale oczywiście nadal tajne, prace już pod kryptonimem Manhattan Engineer District). We wrześniu zaczął się skupiać na idei stworzenia scentralizowanego laboratorium naukowego.

Wcześniejsze badania były prowadzone w całym kraju w różnych instytucjach, co przeszkadzało w szybkiej i efektywnej pracy. Stwarzało również wiele problemów związanych z bezpieczeństwem. Gen. Groves mianował Oppenheimera dyrektorem naukowym wciąż nieistniejącego miejsca. I to pomimo jego wcześniejszych powiązań politycznych i braku doświadczenia administracyjnego, co spotkało się z frustracją ze strony Lawrence’a.

Szukając miejsca na nowe tajne laboratorium, Oppenheimer ponownie znalazł się Nowym Meksyku, nieopodal swojego rancza. Na potrzeby projektu bomby, na płaskowyżu w pobliżu Santa Fe została zarekwirowana szkoła dla chłopców Los Alamos Ranch.

Tam wyrosło Laboratorium Naukowe Los Alamos, i tam Oppenheimer zgromadził grupę najbardziej błyskotliwych i zdolnych fizyków swoich czasów, w tym:

• Enrico Fermiego,
• Hansa Bethe,
• Edwarda Tellera,
• Victora Weisskopfa,
• Richarda Feynmana

i wielu, wielu innych. Za namową Lawrence’a, wykonawcą laboratorium został Uniwersytet w Kalifornii, zajmujący się personelem, księgowością i płacami. Mimo, że nikt w administracji Uniwersytetu nie wiedział zbyt wiele o laboratorium – nawet o jego lokalizacji. Jedynie Robertowi Underhillowi, skarbnikowi Uniwersytetu, pozwolono ostatecznie poznać stan, w którym miało się znajdować laboratorium. W przeciwnym razie nie mógłby wykupić ubezpieczenia.

Oppenheimer był obeznany we wszystkich naukowych aspektach projektu, ale także udało mu się ogarniać kwestie administracyjne, jako dyrektora, co do czego niektórzy mieli wcześniej wątpliwości. Nie pracował w odosobnieniu, lecz był obecny na każdym decydującym kroku – intelektualnie i fizycznie. Był obecny w laboratorium czy w salach konferencyjnych, gdy mierzono nowy efekt lub gdy rodził się nowy pomysł.

Przez cały czas trwania projektu Oppenheimer był monitorowany, w tym przez FBI. Raczej nie tylko dla bezpieczeństwa całego projektu, ale też ze względu na jego skłonności lewicowe przed wybuchem wojny. Jeszcze na początku projektu Oppenheimer poinformował ochronę Projektu Manhattan, że jego stary przyjaciel, Chevalier poprosił go o ujawnienie tajemnic nuklearnych. Do końca wojny Oppenheimer był regularnie przesłuchiwany i często przedstawiał sprzeczne i pokrętne oświadczenia. Mimo tego gen. Groves uważał Oppenheimera za zbyt ważnego, aby go odsunąć na bok.

Test Trinity. „Teraz stałem się Śmiercią, niszczycielem światów”

Wspólna praca naukowców z Los Alamos zaowocowała pierwszą, nuklearną eksplozją w Alamogordo, 16 lipca 1945 roku. Oppenheimer nazwał ten test „Trinity”, nawiązując do wiersza Johna Donne’a, który uwielbiał. Wiele lat później, w filmie dokumentalnym, opisał moment tej pierwszej eksplozji w następujący sposób:

Wiedzieliśmy, że świat nie będzie taki sam. Kilka osób śmiało się, kilka płakało. Większość ludzi milczała. Przypomniałem sobie wers z hinduskiego pisma, Bhagawadgity; Wisznu próbuje przekonać księcia, że powinien spełnić swój obowiązek, a aby mu zaimponować, przyjmuje swoją wieloramienną postać i mówi: „Teraz stałem się Śmiercią, niszczycielem światów„. Przypuszczam, że wszyscy tak myśleliśmy, w taki czy inny sposób.

Według jego brata, po teście Oppenheimer wykrzyknął tylko: It worked! Wiadomość o udanej detonacji została pośpiesznie przekazana prezydentowi Harry’emu S. Trumanowi, który nie wahał się długo z decyzją o zrzuceniu dostępnych wówczas bomb atomowych na gęsto zaludnione japońskie miasta: Hiroszimę i Nagasaki.

Kwestie moralne użycia broni atomowej wśród naukowców. Czy Robert Oppenheimer żałował?

Celem Projektu Manhattan był wyścig z Niemcami w stworzeniu broni atomowej. Cel został osiągnięty, bowiem niemieckie projekty okazały się nieudane, zaś amerykańskie – jak najbardziej. Mimo tego, prace nad bronią nadal trwały. Wśród badaczy pracujących nad bombą w Los Alamos istniało przekonanie, że użycie jej przeciwko cywilom jest niemoralne i niepotrzebne.

Powstała nawet petycja sprzeciwiająca się takim działaniom, jednak Oppenheimer stanowczo ją potępił. Część naukowców po prostu uważała, że demonstracja siły wystarczy, aby przekonać Japonię do zaprzestania działań wojennych. Oppenheimer nie podzielał tej opinii.

Jednakże, po zrzuceniu bomb Little Boy i Fat Man, duma i pewność Oppenheimera przeobraziła się przerażenie i poczucie winy. Co prawda, nigdy nie powiedział, że żałuje stworzenia bomby atomowej. To nie tak, że tego nie żałuję. Po prostu nie czuję się dziś gorzej niż wczoraj – powiedział później. Wkrótce jednak wojna pomiędzy USA a Japonią zakończyła się.

Efekt został osiągnięty.

Działalność Oppenheimera po II wojnie światowej

Robert Oppenheimer stał się twarzą nauki i symbolem nowego rodzaju władzy – technokratycznej władzy. Fizyka jądrowa stała się symbolem siły. Rządy świata zaczęły dostrzegać strategiczne i polityczne znaczenie broni jądrowej. Ale też jej straszliwe konsekwencje.

Podobnie jak wielu naukowców tego pokolenia, Oppenheimer wierzył, że wolność od zagrożenia bronią jądrową można osiągnąć tylko poprzez wpływ międzynarodowej organizacji (na przykład nowo utworzonej Organizacji Narodów Zjednoczonych), która może ustanowić program powstrzymania nuklearnego wyścigu zbrojeń.

Po utworzeniu Komisji Energii Atomowej w 1946 roku, Oppenheimer został natychmiast mianowany szefem naukowego komitetu doradczego i opuścił dyrekcję Los Alamos. Z nowego stanowiska doradzał w różnych sprawach, m.in. w zakresie:

• przydziału środków na projekty,
• budowy laboratoriów,
• polityki międzynarodowej (choć opinie jego komisji nie zawsze były przyjmowane).

Plan Barucha z 1946 roku wzywał do umiędzynarodowienia energii jądrowej i częściowo opierał się na opiniach Oppenheimera. Ale ostateczny plan zawierał szereg warunków, które jasno wskazywały, że prawdziwym celem było powstrzymanie Związku Radzieckiego przed rozwojem własnej broni jądrowej, a nie ustanowienie stałego mechanizmu międzynarodowej kontroli zbrojeń jądrowych.

Plan został więc, co nie dziwi, odrzucony przez ZSRR. Dla Oppenheimera stało się jasne, że wyścig zbrojeń jest nieunikniony z powodu wzajemnej nieufności USA i ZSRR. I miał rację, bowiem wkrótce rozpoczęła się zimna wojna.

W 1947 roku opuścił Berkeley i został dyrektorem Institute for Advanced Study w Princeton w stanie New Jersey. Później zastąpił Alberta Einsteina na stanowisku profesora fizyki teoretycznej. Tam jednak czuł się przyćmiony dziedzictwem swojego znakomitego poprzednika.

Oppenheimer i bomba wodorowa

Jako szef komitetu doradczego AEC, Oppenheimer aktywnie lobbował za międzynarodową kontrolą zbrojeń. Próbował także zorganizować większe fundusze na podstawowe badania naukowe. Jednocześnie starał się trzymać politykę z dala od wyścigu zbrojeń.

Kiedy rząd USA rozważał ustanowienie programu opracowania bomby termojądrowej – bomby wodorowej – Oppenheimer początkowo odmówił, mimo że był zwolennikiem opracowania takiej broni na początku Projektu Manhattan.

Truman mimo jego sprzeciwu ogłosił program w 1949 roku po tym, jak 29 sierpnia 1949 roku Związek Radziecki przetestował swoją pierwszą broń jądrową – RDS-1. Oppenheimer i niektórzy z jego kolegów z komitetu doradczego (zwłaszcza James Conant) poczuli się pominięci i rozważali wycofanie się z komitetu. Finalnie pozostali.

Jednak w 1951 roku Edward Teller i Stanisław Ulam (polski i amerykański matematyk) wymyślili wykonalny projekt bomby wodorowej – obecnie znany jako projekt Tellera-Ulama. Nowy projekt wydawał się technicznie wykonalny i Oppenheimer zmienił zdanie na temat rozwoju broni.

Pierwsza bomba wodorowa, Ivy Mike, została przetestowana w 1952 roku z wydajnością energetyczną 10,4 megaton – ponad 650 razy większą mocą, niż broń opracowana przez Oppenheimera podczas II wojny światowej.

Robert Oppenheimer – oskarżenia i przesłuchanie

Jeszcze przed wojną FBI obserwowało Oppenheimera, kiedy w swoich działaniach, choć nie były one czysto polityczne, przejawiał sympatię względem komunistów. FBI było gotowe dostarczyć politycznym wrogom Oppenheimera materiały, które by go oczerniały. Jednym z takich wrogów był Lewis Strauss, członek AEC.

Strauss żywił urazę do Oppenheimera za sprzeciw wobec bomby wodorowej. Kilka lat wcześniej Oppenheimer wyrzucił go z dyskusji na temat eksportu izotopów promieniotwórczych. Strauss i senator Brien McMahon, autor ustawy o energii atomowej z 1946 roku, wezwali prezydenta D. Eisenhowera do cofnięcia Oppenheimerowi statusu bezpieczeństwa.

Pojawiły się także kontrowersje związane z rzekomym członkostwem niektórych studentów Oppenheimera z Berkeley w partii komunistycznej (m.in. Davida Bohma, Josepha Weinberga i Bernarda Petersa).

Brat Oppenheimera musiał nawet stawić się przed Komisją Izby Reprezentantów ds. Działalności Nieamerykańskiej, gdzie przyznał się do bycia członkiem partii komunistycznej w 1930 roku, ale odmówił podania nazwisk innych osób. Frank został następnie zwolniony ze stanowiska na uczelni i zajął się hodowlą bydła w Kolorado.

W 1953 roku Robert Oppenheimer został oskarżony o zagrożenie dla bezpieczeństwa, a Eisenhower poprosił go o rezygnację. Oppenheimer odmówił i poprosił o publiczne dochodzenie w celu ustalenia jego lojalności.

Tymczasem jego status został zawieszony. Publiczne przesłuchanie, które nastąpiło później, skupiało się całkowicie wokół przeszłości Oppenheimera, jego komunistycznych sympatii i kontaktów z uczonymi podejrzanymi o zdradę lub komunistami podczas trwania Projektu Manhattan.

Jedną z najważniejszych części przesłuchania były wcześniejsze zeznania Oppenheimera dotyczące Chevaliera, do których sfabrykowania sam się przyznał. Oppenheimer nigdy nie powiedział o tym Chevalierowi, mimo że z tego powodu został on zwolniony.

Głównym świadkiem przeciwko Oppenheimerowi był Edward Teller, z którym nie zgadzał się co do rozwoju bomby wodorowej. Zeznania Tellera kosztowały go jednak wiele. Do końca życia Teller był pogardzany przez praktycznie całą społeczność naukową.

Natomiast wielu czołowych naukowców, personelu wojskowego i wyższych urzędników stanęło w obronie Oppenheimera. Ale sprzeczności w zeznaniach Oppenheimera i jego nieprzewidywalne zachowanie na stanowisku świadka przekonały niektórych, że był niewiarygodny i być może zagrażał bezpieczeństwu.

Odebrano mu dostęp do tajemnic państwowych i status bezpieczeństwa (choć ten drugi wygasałby i tak za kilka dni).

Podczas przesłuchania Oppenheimer dobrowolnie wygłosił oświadczenia na temat lewicowych zachowań wielu swoich kolegów-naukowców. Mimo wszystko, Oppenheimer był postrzegany przez większość społeczności naukowej jako męczennik i ofiara makkartyzmu, niesprawiedliwie atakowany przez podżegających do wojny wrogów. Wernher von Braun wygłosił ironiczny komentarz: gdybyśmy byli w Anglii, Oppenheimer zostałby pasowany na rycerza.

Ostatnie lata życia Oppenheimera

Pod koniec lat 50. Oppenheimer kupił działkę i plażę na Saint John na Wyspach Dziewiczych Stanów Zjednoczonych i zamieszkał tam z rodziną. Plażę nazwał Oppenheimer Beach. Powrócił do pracy jako fizyk, wykładał i pisał książki.

Podróżował po Europie i Japonii, wygłaszał wykłady z historii nauki, roli nauki w społeczeństwie i wszechświecie. W 1963 roku prezydent John F. Kennedy przyznał mu Nagrodę Enrico Fermiego jako zadośćuczynienie. Nagrodę za wkład w fizykę teoretyczną jako nauczyciel i twórca pomysłów oraz za kierowanie laboratorium i programem jądrowym w Los Alamos w krytycznych latach wręczył mu jednak jego następca, Lyndon B. Johnson, gdyż Kennedy został zastrzelony.

Nadal jednak Oppenheimer nie odzyskał swojej dawnej pozycji i był całkowicie odsunięty od polityki. Nadal skupiał wokół siebie grupę naukowców, chcąc rozwiązać największe problemy naukowe. Jego wykłady w Stanach Zjednoczonych, Europie i Kanadzie zostały zebrane w wielu książkach. W połowie lat 60. udzielił wywiadu, w którym szeroko wypowiedział się na temat swoich osiągnięć i swojego życia.

Robert J. Oppenheimer zmarł na raka w 1967 roku. Nigdy nie otrzymał Nagrody Nobla.

Na końcu 2022 roku Robert Oppenheimer został zrehabilitowany. Administracja prezydenta USA, Joe Bidena, cofnęła odebranie Oppenheimerowi statusu bezpieczeństwa po prawie 70 latach.

Sprawa Oppenheimera dotyczyła człowieka, który nie tak dawno odegrał niezastąpioną i wyjątkową rolę w wysiłku wojennym, człowieka, którego lojalność i miłość do ojczyzny nigdy nie były poważnie kwestionowane.

(…) Bardziej niepokojące, historyczne dowody sugerują, że decyzja o przeglądzie statusu dr Oppenheimera miała mniej wspólnego z troską w dobrej wierze o bezpieczeństwo zastrzeżonych danych, a więcej z pragnieniem ze strony kierownictwa politycznego AEC, aby zdyskredytować dr Oppenheimera w publicznych debatach na temat polityki broni jądrowej.

– powiedziała Sekretarz ds. energii, Jennifer Granholm.

Latem 2023 roku pojawił się film Oppenheimer z Cillianem Murphym w roli głównej, w reżyserii Christophera Nolana.

Źródła:

• atomicarchive.com [dostęp: 19.04.2023].
• Dan Whitcomb, Biden admin says U.S. wrongly revoked Oppenheimer’s security clearance in 1954 [dostęp: 19.04.2023].
• J. Robert Oppenheimer’s Interview, 12.09.1965, ahf.nuclearmuseum.org [dostęp: 19.04.2023].
• Kai Bird, Martin J. Sherwin, OPPENHEIMER Triumf i tragedia ojca bomby atomowej, Poznań 2022.
• Oppenheimer: A life. April 22, 1904 – February 18, 1967, an online centennial exhibit, Berkley [dostęp: 19.04.2023].
• Oppenheimer, J. Robert, Science and the Common Understanding, Nowy Jork 1954 [dostęp: 19.04.2023].
• Oppenheimer, J. Robert, Alice Kimball Smith, Charles Weiner, Robert Oppenheimer, Letters and Recollections, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press 1984 [dostęp: 19.04.2023].

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ