101. rocznica Powstania Sejneńskiego

Powstanie niepodległościowe, o którym nie wolno było mówić!! O powstaniu wielkopolskim czy powstaniach Śląskich mówiono dużo i chętnie, natomiast Powstanie Sejneńskie od zakończenia II wojny światowej otoczone było ścisłą tajemnicą. W 80 rocznicę powstania został odsłonięty w Sejnach pomnik upamiętniający czyn niepodległościowy mieszkańców Ziemi Sejneńskiej.

Ziemia Sejneńsko-Suwalska w latach I wojny światowej była okupowana przez Niemców, którzy zamierzali przyłączyć ją do swojego państwa. Po zakończeniu działań wojennych los tych ziem nadal był niepewny. W okresie od listopada 1918 roku do lipca 1919 roku ziemie te były przedmiotem zatargów polsko-litewskich i sporów międzynarodowych. Szczególnie dotyczyło to powiatu sejneńskiego, przez który przebiegała polsko-litewska granica etnograficzna. Niemcy stale podsycali konflikt polsko-litewski, a gdy stało się jasne, że sami tych terenów nie zdobędą, zaczęli robić wszystko, aby przypadły one stronie litewskiej. Najbardziej przekonanym rzecznikiem wykorzystania Litwy przeciw Polsce był przedstawiciel rządu Republiki Niemieckiej w Kownie, dr Zimmerle. 14 lutego 1919 roku tak pisał do swego ministerstwa spraw zagranicznych w Berlinie: “… należy popierać antypolskie, nacjonalistyczne dążenia Litwinów nawet w skromnej skali, dotyczącej budowy ich państwa…”. Chodziło tu przede wszystkim o tereny powiatu suwalskiego, augustowskiego i sejneńskiego byłej guberni suwalskiej. Wytyczenie linii Focha przekreśliło niemieckie plany w stosunku do Ziemi Sejneńsko-Suwalskiej. Litwini mogli utrzymać się na tych terenach “tylko pod osłoną niemieckich bagnetów”. W tym czasie (lipiec 1919 roku) Niemcy rozpoczynają ewakuację tych terenów.

Zdaniem T. Radziwonowicza odchodzenie Niemców “stwarzało wreszcie warunki do faktycznego włączenia obszaru Suwalszczyzny w granice państwa polskiego i osłabiało wydatnie pozycję Litwinów w sporze o te terytorium”. Korzystając z niemieckiej pomocy 7 sierpnia 1919 roku Litwini opuścili Suwałki, jednocześnie umacniając swoje pozycje na linii Czarnej Hańczy i jeziora Wigry. Świadczyło to wyraźnie, iż zamierzali zatrzymać w swym ręku cały powiat sejneński. Groźba stałej i długotrwałej okupacji litewskiej spowodowała reakcję polskiej ludności północnych powiatów Suwalszczyzny.

12 sierpnia w Suwałkach (okupowanych jeszcze przez Niemców) odbył się zjazd przedstawicieli ludności polskiej, który był zapowiedzią wybuchu zbrojnego powstania6. Przybyło ponad 100 delegatów, m.in. z powiatów: sejneńskiego, kalwaryjskiego, wołkowyskiego i mariampolskiego. W przyjętej rezolucji stwierdzono, iż tylko “zajęcie Litwy przez wojska polskie będzie mogło rozwiązać zawiły problem polsko-litewski”. Również strona litewska nawoływała do walki, aby w ten sposób rozstrzygnąć sporne sprawy. 17 sierpnia 1919 roku Litwini zorganizowali manifestację, w czasie której protestowali przeciwko propolskiej polityce Ententy, szczególnie Francji. W przyjętej rezolucji czytamy m.in.: “Obywatele! Ojczyzna w niebezpieczeństwie. – Kto żyw i uczciwy, niech chwyta za broń. Użyjmy środków, ażeby nie pozostało na Litwie ani jednego okupanta”. Do walki z Polakami nawoływał sam premier Litwy Sle?evičius. Przykładem tego była jego wizyta w Sejnach. Na zwołanym wówczas wiecu ludności litewskiej wygłosił przemówienie, w którym nawoływał zebranych, aby “bronili swych osad do ostatka, jak kto może, stając z siekierami, widłami, kosami”, żeby nikomu nie oddać ani kawałka ziemi od stuleci zamieszkałej przez przodków.

Złożony 22 sierpnia na ręce Piłsudskiego protest Tymczasowej Rady Obywatelskiej Powiatu Sejneńskiego i petycja mieszkańców wsi Żarnowice, Turówka, Biernatki, Rutki i Pruska Wola również zapowiadały wybuch powstania sejneńskiego. Samą decyzję o wybuchu powstania sejneńskiego podjęto 16 sierpnia 1919 roku11. Zdecydowało o tym dowództwo Suwalskiego Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w osobach por. Adama Rudnickiego i ppor. Wacława Zawadzkiego. Wtedy też został opracowany plan powstania. Celem powstania było opanowanie Sejn i terenu zajmowanego najpierw przez Niemców a następnie przez Litwinów, mimo postanowień Ententy. Wybuch powstania wyznaczono na noc z 22 na 23 sierpnia 1919 roku, na kilka godzin po zapowiedzianym przez Niemców opuszczeniu Suwałk. Na przewidywanym terenie powstania siły litewskie liczyły około 1200 ludzi. Z tego 600 żołnierzy osadziło linię Czarnej Hańczy, a 400 znajdowało się w Sejnach. POW do przeprowadzenia akcji powstańczej zmobilizowało około 900 ludzi. 22 sierpnia 1919 roku siły suwalskie i sejneńskie POW przystąpiły do działań zbrojnych przeciwko Litwinom, oczyszczając linię Czarnej Hańczy. Rozpoczynając walkę powstańcy tak uzasadniali swoje działanie: “rozpoczęliśmy walkę o ziemie polskie, które chciano przemocą oderwać od Ojczyzny naszej i oddać pod panowanie kowieńskiej Taryby (rząd litewski – przyp. S.B.). Samozwańczy rząd litewski ośmielił się nie uznać nakazów koalicji, odgrażając się, iż bronić będzie Sejneńskiego, a wkrótce odbierze i Suwałki. Zrozumieliśmy wówczas, że na siłę trzeba odpowiedzieć siłą, że czynem i krwią własną okupimy raz na zawsze nasze prawa do połączenia się z Ojczyzną”. W dniu następnym rozpoczęło się Powstanie Sejneńskie.

23 sierpnia 1919

Nad ranem o godz. 3.00 w powiecie sejneńskim rozpoczyna działania bojowe grupa operacyjna “Sumowo” w składzie trzech kompanii, które nacierają na Sejny. 1 Kompanią dowodzi pchor. Lech Juszczyk, 2 Kompanią – ppor. Janusz Ostrowski, a 3 Kompanią – ppor. Alexandrowicz. Całością grup dowodzi ppor. Wacław Zawadzki. Samodzielna kompania podch. Łankiewicza rozpoczyna swoją akcję jeszcze w nocy. O godzinie 1.00 rozbraja załogę litewską w Krasnopolu, biorąc do niewoli oficerów i 40 jeńców. Po zostawieniu załogi w sile 1 plutonu, kompania rusza na Ryżówkę. W zabudowaniach majątku bierze do niewoli kapitana i 20 żołnierzy. W dalszym marszu zostaje zdobyta miejscowość Tartak (bez strat), wraz z załogą litewską (60 żołnierzy). W dalszej kolejności kompania podchor. Łankiewicza, po przeorganizowaniu oddziału w miejscowości Tartak i zaopatrzeniu w furmanki, oczyszcza z małych placówek litewskich miejscowość Wigry i wzdłuż rzeki Czarnej Hańczy, kieruje się przez Wysoki Most i Białogóry do Sejn. Trzecia grupa operacyjna Tomasza Zana opanowuje Łoździeje i dzieli się na dwie grupy. Zastępca dowódcy grupy Wojczulanis pozostaje w Łoździejach, a zasadnicza część oddziału rusza w kierunku Sejn. Do Sejn docierają około godziny 11.00, kiedy miasto jest już wyzwolone. Po naradzie z ppor. Zawadzkim, oddział Tomasza Zana udaje się w kierunku Gib dla wsparcia toczących się tam walk przez czwartą grupę operacyjną “Wigrańce” w sile wzmocnionej kompanii podchor. Rosińskiego. Dwa plutony tej grupy dowodzone przez Dominika Miszkiela, przy wsparciu grupy Tomasza Zana, zdobywają Giby, Posejnele i Berżniki. Biorą łącznie 100 jeńców i dużą ilość sprzętu wojskowego.

Piąta grupa operacyjna w sile kompanii dowodzona przez A. Bóbko, po zaciętych walkach zdobywa miasteczko Kopciowo, biorąc do niewoli 40 żołnierzy litewskich. O godz. 12.00 dwie kompanie wojsk litewskich uzbrojone w karabiny maszynowe atakują Łoździeje. Po półtoragodzinnej walce oddział Wojczulanisa wycofuje się z miasta, tracąc kilku żołnierzy. Kilkunastu odniosło rany. Do Sejn około godziny 13.00 z Augustowa omijając posterunki litewskie wzdłuż szosy Sejny-Augustów, od strony Maćkowej Rudy i Sumowa dociera grupa kawalerii por. Antoniego Lipskiego, a wraz z nią przybywa dowódca Okręgu POW Suwałki, por. Adam Rudnicki. Na pomoc oddziałowi Wojczulanisa rusza kawaleria por. Lipskiego. Wieczorem wszystkie oddziały wydzielone, wzmacniają garnizon sejneński.

24 sierpnia 1919

W Sejnach powstańcy umacniają swoje pozycje na przedpolach miasta. Dobiega oczyszczanie placówek litewskich z linii Czarnej Hańczy i Kanału Augustowskiego. Komendę miasta Sejny obejmuje dowódca 1 Kompanii podchor. Lech Juszczyk, który w porozumieniu z przedstawicielami miejscowego społeczeństwa, tworzy tymczasowy Zarząd Miasta. Wypuszcza z więzienia wszystkich więźniów politycznych. Bilans walk w dniach 23 i 24.VIII.1919 roku o Sejny zamyka się stratami po stronie powstańców – 2 zabitych i 14 rannych. Litwini tracą 100 żołnierzy, którzy trafili do niewoli, 2 karabiny maszynowe, broń, konie i tabory. Liczba zabitych i rannych po stronie litewskiej jest bliżej nie znana. Wojska litewskie wycofują się w kierunku na Kalwarię. Na stację kolejową w Suwałkach o godz. 10.00 przybywa z Augustowa 41 Suwalski Pułk Piechoty. Po krótkim odpoczynku około godz. 11.00 – 1 Batalion maszeruje szosą na północ, celem ustalenia styczności z wojskami litewskimi. 2 Batalion bez odpoczynku rusza na pomoc, by wspierać powstańców sejneńskich. Dowodzi nimi kpt. Juszczacki. Pod osłoną nocy jeden z księży litewskich w przebraniu kobiecym, wydostaje się z klasztoru sejneńskiego i dociera do wojsk litewskich informując, że w Sejnach nie ma regularnych oddziałów wojska polskiego. Zachęca do kontrataku, dostarczając jednocześnie ocenę rozmieszczenia sił powstańczych

25 sierpnia 1919

Około godz. 4.30 wojska litewskie, wsparte oddziałami niemieckich ochotników, rozpoczynają atak na miasto. O godz. 6.30 po dwugodzinnej walce, wojska litewskie zajmują miasto. Powstańcy wycofują się na wzgórze za miastem w kierunku płd.-zach. O godz. 8.00 przybywa z Krasnopola kompania Łankiewicza wsparta 15 żandarmami pod dowództwem chor. Gołoskiego. O godz. 9.00 siły powstańcze rozpoczynają kontratak. Jednocześnie kawaleria powstańcza pod dowództwem ppor. Lipskiego wykonuje manewr oskrzydlający miasto od strony poł-wsch.. Po zaciętych walkach, powstańcy odzyskują miasto około godz. 11.00. W dniu 25.VIII.1919 roku powstańcy tracą 16 żołnierzy, 30 odnosi rany. Większość zabitych, to dobici ranni powstańcy, którzy pozostali w mieście. Są ofiary wśród ludności cywilnej. Zamordowany zostaje aptekarz, Wincenty Domosławski. Wielu ludzi skatowano, polskie domy ograbiono. Dowódca batalionu Sejn ppor. Zawadzki ginie podczas obrony miasta. Po jego śmierci dowództwo obejmuje Alexandrowicz. Pod wieczór pierwsze pododdziały 2 Batalionu 41 Suwalskiego Pułku Piechoty docierają do Sejn.

26 sierpnia 1919

Mieszkańcy Sejn, są zszokowani kilkugodzinną bytnością oddziałów litewsko-niemieckich i ich bezwzględnością działań w mieście dnia poprzedniego. Następuje umocnienie pozycji powstańczych oraz wzmocnienie pracy wywiadowczej o ruchach wojsk litewskich. Wyrusza transport do Suwałk 15 zwłok poległych powstańców.

27 sierpnia 1919

Na cmentarzu w Sejnach odbywa się pogrzeb dotychczasowych ofiar walk. Grzebani są Polacy i Litwini. Pogrzeb przeradza się w demonstrację partiotyczną, która pokazuje wolę mieszkańców do przynależności do macierzy. O godzinie 16.00 wkraczają kolejne jednostki 41 PP do miasta z plutonem karabinów maszynowych, co podnosi morale dla miejscowej ludności i oddziałów powstańczych.

28 sierpnia 1919

W nocy do miasta dociera jeszcze jedna kompania 41 PP, która wzmacnia siły powstańcze. Wywiad powstańczy sygnalizuje kolejny atak strony przeciwnej. O godz. piątej rano od Łoździej Litwini rozpoczynają drugie natarcie na Sejny. Atakują dwa bataliony 1 PP z dwunastoma ckm i bateria armat oraz liczne oddziały szaulisów wzmocnione ochotnikami niemieckimi. Strona polska przeciwstawia wzmocniony 2 Batalion 41 PP pod dowództwem kpt. Juszczackiego wsparty sześcioma ckm oraz baon powstańczy w sile 500 karabinów i 2 ckm, którym dowodzi por. Adam Rudnicki. Siły polskie obsadzają linię obrony w odległości 3 – 5 km od miasta na kierunku płn.-wsch. Prawe skrzydło zajmują powstańcy, lewe żołnierze 41 PP. Po całodziennej walce atak litewski zostaje odparty. Wojska litewskie wycofują się poza linię Focha, która ustalała linię rozgraniczenia polsko-litewskiego na południowej Suwalszczyźnie. Kontratak wojsk litewskich został okupiony zabitymi i rannymi po obu stronach. Podczas tych walk zostaje ranny dowódca sił powstańczych por. Adam Rudnicki.

Pogrzeb poległych powstańców: dowódcy Wacława Zawadzkiego-Rózgi; sekcyjnych: Stefana Chełmińskiego i Ireneusza Rukata; szeregowych powstańców: Konstantego Butkiewicza, Jana Grzymko, Edwarda Rynkowskiego, Jana Wojtulanisa, Bronisława Laskowskiego, Stanisława Miszkiela i jednego bezimiennego. Pogrzeb w Suwałkach, tak jak i w Sejnach przeradza się w wielką manifestację patriotyzmu. Dzień ten oznacza zakończenie Powstania Sejneńskiego. Łączne straty strony polskiej w Powstaniu wyniosły 37 zabitych, kilku zranionych i około 70 rannych. Straty strony litewskiej trudne są do przedstawienia wobec braku danych.

1 września 1919

W porozumieniu z mjr. Mackiewiczem, dowódcą 41 PP, por. Adam Rudnicki wydaje rozkaz wcielenia oddziałów powstańczych do 41 PP. Rozkaz ten kończy polskie działania powstańcze, w czasie których “patriotyczny lud Suwalszczyzny przez swoją nieugiętą walkę dał wyraz przywiązania do Macierzy i z walki tej mimo wielu cierpień wyszedł zwycięsko”. Walki w następnym, które należy traktować jako przedłużenie powstania, były prowadzone przez regularne jednostki wojska polskiego.

Autor: Stanisław Buchowski

Zgłoś naruszenie/Błąd