Ziobro przegrywa z “Czarno na białym”. Chciał “sprostować” krytyczną opinię

Przez cztery lata minister sprawiedliwości usiłował przekonać do swoich racji sądy dwóch instancji oraz Sąd Najwyższy w sprawie reportażu Arkadiusza Wierzuka, wyemitowanego w “Czarno na białym” 1 października 2018 roku. Materiał dotyczył tzw. rejestru pedofilów, czyli ustanowionej przez państwo – za rządów Zjednoczonej Prawicy – częściowo jawnej, w części z ograniczoną możliwością dostępu bazy informacji o sprawcach najcięższych przestępstw na tle seksualnym. Dziennikarz badał, jak działa rejestr, ponieważ nie znalazły się w tej państwowej bazie informacje na temat księdza Grzegorza K., mimo skazania go prawomocnym wyrokiem za przestępstwo seksualne popełnienia na szkodę dziecka. Autor reportażu realizował w ten sposób – nałożony na dziennikarzy przez przepisy prawa (art. 1 Prawa prasowego) – obowiązek kontroli działań władzy. 

OGLĄDAJ REPORTAŻ (NIE) PEŁNY REJESTR

Prawo prasowe daje “zainteresowanym osobom” możliwość “rzeczowego i odnoszącego się do faktów sprostowania nieścisłej lub nieprawdziwej wiadomości zawartej w materiale prasowym”.

Trzy tygodnie po emisji reportażu Zbigniew Ziobro – przez pełnomocnika, w trybie wniosku o sprostowanie – zażądał, aby wyemitować w “Czarno na białym” jego oświadczenie o treści: “(…) nieprawdą jest, jakoby w rejestrze pedofilów ominięto lub specjalnie ukryto księży. Wpis w rejestrze uzależniony jest od rodzaju popełnionego przestępstwa, a wykonywany zawód czy przynależność do grupy społecznej nie mają żadnego znaczenia”. 

Tyle, że autor reportażu takiej informacji nie podał. Zbigniew Ziobro odnosił się do fragmentu przytoczonej w reportażu opinii posłanki Joanny Scheuring-Wielgus. W całości brzmiała ona następująco:

“Procedowanie tej ustawy było tylko i wyłącznie pod publiczkę, aby pokazać obywatelom i obywatelkom, że my – Prawo i Sprawiedliwość, ja minister Ziobro – robię wszystko, aby ukarać najpodlejszych zbrodniarzy w Polsce. Tylko fakt jest faktem, że ominięto albo specjalnie ukryto księży-pedofilów” – mówiła posłanka. 

Redaktor naczelna “Czarno na białym” Patrycja Redo-Łabędziewska odmówiła publikacji oświadczenia Zbigniewa Ziobry wskazując, że wypowiedź posłanki Joanny Scheuring-Wielgus miała charakter opinii, a prawo prasowe nie przewiduje możliwości prostowania opinii, a jedynie wiadomości – i to tylko nieprawdziwych lub nieścisłych.

Wobec odmowy redaktor naczelnej “Czarno na białym”, Ziobro skierował sprawę do sądu. W obu instancjach (Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny) jego pełnomocnik usłyszał wyroki, że rację ma “Czarno na białym”.  

“Oddalając powództwo Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że wypowiedź stanowiąca przedmiot żądanego sprostowania nie była wypowiedzią o faktach, lecz wypowiedzią ocenną, która nie podpada pod przepis (…) [Prawa prasowego o sprostowaniu – red.]” – czytamy w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego, który w tej sprawie rozpatrywał skargę kasacyjną i oddalił ją. 

Sąd Apelacyjny zwrócił z kolei uwagę, że wyrywanie zdań z kontekstu we wniosku Ziobry nie służy ocenie, czy wypowiedź posłanki jest wypowiedzią o faktach czy też opinią. 

“Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, że treść spornej wypowiedzi (drugie jej zdanie) posłanki Scheuring-Wielgus powinna być interpretowana w kontekście całego materiału prasowego, a w szczególności w powiązaniu z pierwszym zdaniem posłanki oraz, że wypowiedź ta stanowiła ocenę, przede wszystkim polityczną działań władzy, w szczególności Ministra Sprawiedliwości” – tak Sąd Najwyższy opisuje wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie, do którego odwoływał się Ziobro. 

Kolejnym krokiem Zbigniewa Ziobry było złożenie skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego. Minister konsekwentnie twierdził, że sąd powinien oceniać fragment cytatu z posłanki Scheuring-Wielgus, a nie cały cytat. W jego ocenie ten fragment fragmentu da się ocenić w kategoriach prawda-fałsz, więc – to dalej argumentacja Ziobry – można go sprostować. 

Pełnomocnik Ziobry wytykał też sądowi drugiej instancji – powołując się na Kodeks postępowania cywilnego – błędy proceduralne. I w tym zakresie argumentacje powoda nie została uwzględniona. To już jednak zawiłe prawnicze zagadnienie. My w tym tekście skupiamy się na tym, jak sądy oceniały wypowiedź posłanki, przytoczoną w materiale “Czarno na białym”. 

Sąd Najwyższy uznał, że sądy powszechne obu instancji nie błądziły. Podkreślił, że “treść zdania drugiego spornej wypowiedzi…” (czyli tego: “Tylko fakt jest faktem, że ominięto, albo specjalnie ukryto księży-pedofilów”) “…nie jest jasna i może rodzić problemy interpretacyjne”. 

Sąd Najwyższy wytłumaczył więc, że właśnie dlatego “trzeba ją rozważać w powiązaniu ze zdaniem pierwszym”. 

Sądy powszechne, rozpatrujące żądanie nakazania publikacji sprostowania, już wcześniej dokonywały rozbioru wypowiedzi posłanki – zarówno na gruncie logiki formalnej, jak i gramatyki języka polskiego. Było to niezbędne, aby dowieść, że Scheuring-Wielgus wygłaszała opinię, a nie stwierdzała fakty.  

Takie dowodzenie przeprowadził również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku ostatecznie oddalającego roszczenia Ziobry związane z materiałem opublikowanym w “Czarno na białym”. 

Oceniając wypowiedź posłanki Sąd Najwyższy stwierdził, że “niewątpliwie jako całość ma ona przede wszystkim charakter oceny politycznej procesu legislacyjnego, który doprowadził do uchwalenia ustawy z dnia 13 maja 2016 roku oraz jej skutków w odniesieniu do ogólnie określonych w tej wypowiedzi ‘księży-pedofili'”. 

I tu Sąd Najwyższy przeanalizował środki stylistyczne zastosowane przez posłankę w cytowanej w “Czarno na białym” wypowiedzi.

 “Za takim [ocennym – przyp. red.] jej charakterem przemawia nie tylko wyczuwalna w pierwszym zdaniu pewna doza ironii, mająca wzmocnić wydźwięk krytyki posłanki co do faktycznych – w jej przekonaniu – celów partii rządzącej związanych z przyjęciem tej ustawy, ale przede wszystkim perspektywa prezentowanych w tej wypowiedzi priorytetów politycznych posłanki”. 

Dalej Sąd Najwyższy podkreśla społeczny walor tego, że posłanka publicznie zabiera głos w tej sprawie.

“Z wypowiedzi tej wynika bowiem szczególne zainteresowanie księżmi-pedofilami, przez pryzmat regulacji zawartej w tej ustawie. (…) W wypowiedzi tej mieści się też ważny aspekt społeczny, tj. ochrona dzieci przed wykorzystaniem seksualnym, który tylko potwierdza stanowisko Sądów obu instancji odnośnie do zakwalifikowania całej wypowiedzi jako ocennej, a nie jako o faktach”. 

Sąd Najwyższy, poddając drobiazgowej analizie czas gramatyczny i formę osobową (tu: bezosobową) czasowników używanych w wypowiedzi Scheuring-Wielgus, stwierdził też, że jej opinia dotyczyła działania ustawy wobec księży-pedofilów, których winę orzeczono przed wejściem w życie ustawy. Tymczasem “skarżący [czyli Zbigniew Ziobro – przyp. red.] koncentruje się na obowiązywaniu ustawy na przyszłość (…). W konsekwencji treść żądanego sprostowania nie przystaje do spornej wypowiedzi” – konkluduje Sąd Najwyższy.

Wyrok Sądu Najwyższego zapadł 5 października. Jego treść wraz z pisemnym uzasadnieniem doręczono pełnomocnikowi redaktora naczelnego TVN24 9 stycznia 2023 roku. Wyrok ten jest ostateczny i definitywnie kończy prowadzony przez Ziobrę czteroletni spór z “Czarno na białym”. 

Dlaczego rzetelna informacja o sprostowaniach jest ważna? Teoretycznie prawo do sprostowania powinno służyć prawdzie i jak najdokładniejszemu poinformowaniu opinii publicznej o wydarzeniach, zjawiskach i procesach życia publicznego. W praktyce liczne są przypadki, gdy sprostowanie służy wyłącznie jako narzędzie do podważania wiarygodności niezależnych mediów, nawet wbrew faktom albo przy wybiórczym traktowaniu faktów przez przedstawicieli władzy, czy – nazwijmy to – interesariuszy politycznych. 

Przykładem takiego działania jest komunikat Ministerstwa Sprawiedliwości z 30 listopada 2022 r. w kwestii sporu sądowego o nakazanie publikacji sprostowania dotyczącego reportażu “Promocja za miliony”, wyemitowanego w “Czarno na białym” 22 lutego 2021 roku, o wydatkach Funduszu Sprawiedliwości na promocję swojej działalności. Zbigniew Ziobro usiłował prostować ten materiał w sześciu punktach. Sąd Apelacyjny w prawomocnym wyroku odrzucił trzy i pozostawił trzy. Z trzech pozostawionych punktów jeden dotyczy pomyłki w dacie, nie zmieniającej treści całościowej przekazu. W dwóch pozostałych podtrzymanych przez sąd punktach Zbigniew Ziobro żąda prostowania, jak to określił, “sugestii”. Warto zwrócić uwagę, że przed sądem, na potrzeby procesu z “Czarno na białym” powód Ziobro używa właśnie słowa “sugestie”, ale już na potrzeby polityczne Ministerstwo Sprawiedliwości publicznie używa słowa “kłamstwa”. W tej sprawie zresztą 9 grudnia 2022 roku Sąd Apelacyjny wstrzymał wykonanie swojego wyroku, ponieważ pełnomocnik redaktora naczelnego TVN24 będzie składał w tej sprawie kasację do Sądu Najwyższego.

Inny przykład dotyczy sprawy z powództwa prezesa Orlenu Daniela Obajtka. On również domaga się przed sądem sprostowania dotyczącego reportażu “Nieruchomości Obajtka. Co z kontrolą społeczną?”, wyemitowanego w “Czarno na białym” w kwietniu 2021 roku. Z sześciu punktów wniosku Obajtka o sprostowanie, sąd uwzględnił zaledwie dwa. Pozostałe oddalił. Z dwóch uwzględnionych przez sąd punktów jeden dotyczy “sugestii”, a drugi zacytowanej w reportażu wypowiedzi posła Marka Sowy. Po wyroku oddalającym większość prób “sprostowania”, Obajtek obwieścił na Twitterze: “prawda zwycięża”, a telewizja rządowa od kilku dni publikuje nieprawdziwe informacje, jakoby TVN musiał przeprosić Obajtka, a redaktor naczelny TVN24 sprostować “nieprawdziwe tezy dotyczące majątku Daniela Obajtka”. Ani Obajtek o przeprosiny nie wnioskował, ani sąd przeprosin nie zasądził. 

W tej sprawie pełnomocniczka redaktor naczelnej “Czarno na białym” wysłała wniosek o wstrzymanie wykonania wyroku, w związku z zamiarem złożenia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.