Wpływowe walkirie czy niewolniczki płci – ile tak naprawdę wiemy o kobietach wikingów?

Nordyckie sagi, legendy i kroniki kształtują obraz kobiet dalekiej Północy zupełnie odmienny od tego, jaki znamy ze źródeł odnoszących się do czasów antyku czy średniowiecza. Walkirie, olbrzymki, tarczowniczki, wieszczki – przedstawicielki płci pięknej odgrywały niezwykle ważną rolę w wikińskich wierzeniach. Do niedawna uważano, że były jedynie bohaterkami mitów. Ale czy na pewno?

O ile nie ma wątpliwości, co do tego, że mityczne walkirie czy olbrzymki nie posiadały swojego odzwierciedlenia w codziennym życiu Skandynawów epoki wikingów, to już pozostałe wzory bohaterek opiewanych w źródłach pisanych dotyczących dalekiej Północy pozostawiają pole do dyskusji.

W nordyckich opowieściach odnajdziemy także tarczowniczki oraz wieszczki – wpływowe i silne. To właśnie taki obraz kobiet wyróżnia mroźną Skandynawię na tle innych kultur. Jeszcze do niedawna patrzono na nie z przymrużeniem oka – sagi czy kroniki nie należą bowiem do najbardziej wiarygodnych źródeł. Zostały one spisane dopiero w XII wieku. Możemy zatem oczekiwać po nich wielu przekłamań.

Nieustraszone wojowniczki

Czy zatem tarczowniczki istniały naprawdę? Badania archeologiczne przez długi czas wydobywały na światło dzienne groby kobiet, w których składano broń. Równocześnie interpretacje tych znalezisk jasno stwierdzały, że nie mógł to być ekwipunek wojowniczek. Do czasu.

W 2017 roku badacze dokonali reinterpretacji odkrycia z 1878 roku. Chodzi tu o grób Bj 581 znaleziony w miejscowości Birka – jednej z wikińskich osad rzemieślniczo-handlowych. Wspomniany przez mnie grób odnaleziony został w niezwykle prestiżowym miejscu. O wysokim statusie pochowanej w nim osoby świadczyło także wyposażenie grobowe.

Obok zwłok leżało wiele przedmiotów sugerujących, że pochowano tu wojownika: m.in. żelazny miecz, nóż bojowy, żelazna włócznia wraz dodatkowymi grotami zdobionymi srebrem i miedzią, metalowe fragmenty topora, dwa umba (metalowe wzmocnienia środka tarczy), a także strzemiona, pozostałości planszy do gry wraz z pionkami i dużo innych. W grobie znajdowała się także platforma, na której w ofierze złożono dwa konie. Właśnie dlatego w pierwszej interpretacji badacze niemal bez zastanowienia zaklasyfikowali to znalezisko jako pochówek męski.

W epoce wikingów żyły kobiety, które parały się zawodowo walką, a bitwy stanowiły zasadniczy element ich życia.

W 2017 roku poddano go jednak powtórnej analizie. Ponownie przyjrzano się spoczywającemu w grobie szkieletowi oraz wykonano badanie DNA. Wkrótce potwierdzono, że była to kobieta w wieku około 30 lat. Oczywiście to odkrycie nie udowodniło jednoznacznie, że tarczowniczki istniały naprawdę. Niemniej uświadomiło nam, że w epoce wikingów żyły kobiety, które parały się zawodowo walką, a bitwy stanowiły zasadniczy element ich życia.

Grób Bj 581 stał się także podstawą do rozpoczęcia kolejnych badań. Coraz więcej odkrytych przed laty pochówków wyposażonych w broń zaczyna być branych pod lupę. Efekty tych prac stopniowo są publikowane w monografiach. Już niedługo będziemy mogli zapoznać się z szerszą analizą na temat wikińskich wojowniczek.

Czytaj też: Potomkowie Mieszka I trzymali w garści Europę Północną? Wszystko dzięki Piastównie, która została królową wikingów!

Wikińskie wiedźmy

Dla wikingów magia mieszała się z życiem. Nic zatem dziwnego, że völvy – kobiety parające się wieszczeniem i czarami – utrzymywały niezwykle silną pozycję. W społeczeństwie skandynawskim sztukę magiczną nazywano seiðr i praktykowana była przez przedstawicielki płci pięknej. Seiðr posiadało dwojaki charakter. Z jednej strony wieszczka w rytuale mogła przepowiadać przyszłość, z drugiej swoją praktyką mogła starać się wpłynąć na ludzki los.

Nazwa tej sztuki pochodzi od słowa tłumaczonego jako „nić” bądź „sznur” i skłania badaczy do ścisłego powiązania jej z funkcją tkaczki lub prządki. Sam rytuał odprawiany przez wieszczkę miał w swojej naturze nawiązywać do procesu tkania.

Nic dziwnego, że kobieta posiadająca w umysłach współczesnych jej ludzi wpływ na losy świata, zajmowała ważną pozycję w społeczeństwie. Istnienie takich kobiet potwierdzają znaleziska archeologiczne – jak te odkryte w wikińskim grodzie Fyrkat w Danii. Jeden z odnalezionych tam grobów identyfikowany jest jako pochówek wieszczki. Pogrzebano ją w wozie, co jest symbolem wysokiego statusu. Ubrana w długą suknię z elementami wykonanymi z prawdziwego złota, spoczęła wśród nietypowych darów.

Obok niej odkryto różdżkę, szkatułkę z pozostałościami białej pasty bazującego na ołowiu (służącej do makijażu), wykonane ze srebra zawieszki w kształcie „kaczych nóżek”, które z całą pewnością wydawały dźwięki przy poruszaniu, oraz amulet w kształcie krzesła. U stóp kobiety złożono skrzynię, w której znajdowały się wypluwki sowy, mały ptak oraz kości ssaka.

Niezwykła okazała się także zawieszona u pasa nieboszczki skórzana sakwa, w której umieszczono ziarna mocno toksycznego lulka czarnego. Roślina ta po spaleniu wywołuje u człowieka halucynacje i stany euforyczne. Bardzo możliwe, że była ona używana właśnie podczas praktyk seiðr.

Czytaj też: Największe zbrodnie wikingów. Czym zasłużyli sobie na opinię najokrutniejszych wojowników Europy?

(Nie)zwykłe

Ale poza wojowniczkami i wieszczkami kobiety w epoce wikingów odgrywały jeszcze wiele niezwykle ważnych ról. To one przejmowały władzę, kiedy mężczyźni udawali się na wyprawę wojenną lub łupieżczą. One zarządzały grodami, dbały o zapasy żywności, były odpowiedzialne za obronę grodów. Dowodem statusu tych wpływowych pań jest niesamowite znalezisko z Oseberg.

W 1904 roku niedaleko miejscowości Tønsberg odkryto jeden z najbardziej spektakularnych pochówków wikińskiego świata. Na wykonanej z dębowego drewna łodzi o długości 21,5 metra oraz szerokości 5,1 metra pogrzebano dwie kobiety. Ten datowany na 834 rok pochówek jest najbogatszym z dotychczas odnalezionych. Wyposażenie grobowe składało się z niezwykłych przedmiotów i liczone jest w setkach sztuk. Jako że pochówki na łodziach były zarezerwowane dla najwyżej postawionych osób, badacze skłaniają się ku hipotezie, że pochowano tu 80-letnią królową Åsę – babkę Haralda Pięknowłosego – wraz z jej służką.

To one przejmowały władzę, kiedy mężczyźni udawali się na wyprawę wojenną lub łupieżczą. One zarządzały grodami, dbały o zapasy żywności, były odpowiedzialne za obronę grodów.

A to przecież tylko nieliczne przykłady tego, jak wysoką pozycję w społeczeństwach Skandynawii ery wikingów posiadały kobiety. Warto nadmienić, że miały one także swój udział w wyprawach wojennych. Abstrahując już od faktu, czy brały w nich udział jako tarczowniczki, czy nie, ich rola jako tkaczek była równie istotna. Najnowsze badania sugerują, że to właśnie one odgrywały zasadniczą rolę w tworzeniu materiałów wykorzystywanych później na żagle.

Badania nad miejscem kobiet w historii stają się coraz bardziej popularne. O innych odkryciach obalających mity na ten temat opowiada najnowszy serial Polsat Viasat History „Zagadka kości: rewolucja płci”. Poniedziałek 8 marca, godz. 22:05

Literatura:

1. Gardeła L. „Magia, kobiety i śmierć w świecie wikingów”, Szczecin 2019.
2. Leciejewicz L., „Normanowie”, Wodzisław Śląski: Wydawnictwo Templum 2015.
3. Mondfeld W., „Wikingfahrt: Kultur-Reiseführer. Schweden, Gotland, Öland”, Verlag: Herford, Koehler in Maximilian Verlag GmbH & Co. KG 1986.
4. Słupecki L.P., „Wróżby i wyrocznie pogańskich Skandynawów”, Kraków 2017.
5. National Museum of Denmark (https://en.natmus.dk/)