Była pierwszą w Polsce kobietą z dyplomem chirurga. W XVII wieku był to zupełny ewenement, ale talentu nie mogła jej odmówić ani specjalna komisja złożona z mężczyzn, ani król August II Mocny.
Kobiety od zawsze związane były blisko z medycyną. W odizolowanych wiejskich społecznościach to właśnie kobiety musiały odbierać porody, nastawiać złamania kości, leczyć rany, a doskonała znajomość ziół pozwalała im zwalczać liczne drobniejsze schorzenia wewnętrzne. Nie przypadkiem pojęcie „wiedźma”, wywodzi się tak naprawdę od słowa „wiedza”. Dopiero późniejsze posądzenia o czary i inne piekielne koneksje, nadały mu dzisiejszy, negatywny ciężar. Były to kobiety niezbędne w miejscach i czasach, kiedy wykształconych lekarzy po prostu nie było – a nawet w porównaniu z nimi, przekazywana przez pokolenia i uczona od dziecka wiedza medyczna musiała być imponująca.
Co innego jednak umiejętność leczenia, a co innego – profesjonalne wykonywanie zawodu lekarza, wsparte odpowiednimi egzaminami i dyplomami. W tym sensie, żyjąca w XVII wieku w okolicach Krakowa Magdalena Bendzisławska, była w Polsce absolutną pionierką.
Bez znieczulenia
O jej życiu nie wiemy właściwie nic. Nie wiadomo, gdzie i kiedy się urodziła – nie wiadomo dokładnie, kiedy zmarła. Można założyć, że pochodziła z Krakowa lub jego okolic, a jej życie przypadło na jeden z najtrudniejszych okresów w dziejach Rzeczpospolitej, czyli drugą połowę XVII wieku, być może też początek następnego stulecia. Pewne jest natomiast, że była żoną cyrulika z kopalni soli w Wieliczce, Wincentego Bendzisławskiego i z pewnością od niego uczyła się zawodu, zaś praktyki nabierała asystując mu przy zabiegach. Cyrulik nie do końca był tym samym, co wykształcony medyk.
W czasach Magdaleny Bendzisławskiej, której przyszło żyć i praktykować na przełomie XVII i XVIII wieku, działo się nieco inaczej. Cyrulik, inaczej balwierz, to był zawód – rzemiosło zrzeszone w cechu. W mentalności ludzi odrębne od medycyny studiowanej na uczelniach w Padwie, Bolonii czy rodzimym Krakowie albo przynajmniej uważane za medycynę >zewnętrzną<, w przeciwieństwie do >wewnętrznej<. Ślady tego podziału znajdujemy do dziś, wciąż bowiem funkcjonuje >interna<, określająca specjalizacje dotyczące chorób wewnętrznych
— Zauważała Katarzyna Droga w swojej książce „Nigdy się nie bałam” o pionierkach polskiej medycyny.
W Wieliczce umiejętność leczenia schorzeń zewnętrznych zasadniczo jednak całkowicie wystarczała. Małżonkowie zajmowali się zapewne głównie złamaniami, stłuczeniami, na pewno dokonywali też amputacji zmiażdżonych kończyn. Wszystko to nie było w tamtych czasach proste, zwłaszcza dla kobiety – była to bowiem pod wieloma względami praca siłowa. Górnikami byli wyłącznie mężczyźni, zapewne dość krzepcy. Tymczasem w XVII wieku wszelkie zabiegi wykonywano bez znieczulenia. Katarzyna Droga zwraca co prawda uwagę, że już znacznie wcześniej znane były specjalne gąbki odpowiednio nasycone ziołami, w tym opium, które potrafiły dość skutecznie uśnieżyć ból i jest całkiem możliwe, że w zamożnej Wieliczce były one na wyposażeniu gabinetu. Pewności jednak nie mamy, jest więc całkiem prawdopodobne, że poszkodowanych górników znieczulano po prostu wódką. Jakkolwiek było – krzyki, wyrywanie się, były zapewne naturalną częścią tych zabiegów i z pewnością sporym utrudnieniem dla Bendziszewskiej.
Jakkolwiek jednak było, Magdalena najwyraźniej poczuła powołanie i była zdecydowana przejść samodzielnie wszystkie szczeble cechowej kariery. Nie było to wcale oczywiste. Małżonki co prawda bardzo często przejmowały „warsztaty” po zmarłych mężach i mogły być formalnie ich właścicielkami, zasadniczo oczekiwano od nich jednak, że albo poślubią kolejnego mistrza, albo przynajmniej zatrudnią kompetentnego czeladnika. Magdalena zdecydowała się zrobić wyłom w tej tradycji. Po odbyciu obowiązkowej, trzyletniej praktyki uznawana była formalnie za „półtowarzysza”, nieco później zaś „towarzysza”.
Zezwolenie od króla Augusta
Wiele wskazuje na to, że małżeństwo było zgodne, a Wincenty z życzliwością patrzył na rozwój umiejętności i kariery Magdaleny. Prawdopodobnie zresztą w ogóle wiedli dobre i dostatnie życie. Sól była w tamtych czasach jednym z podstawowych surowców handlowych, Wieliczka więc kwitła, małżonkowie otrzymywali wysokie wynagrodzenie, mieli też wygodne mieszkanie przy kopalni. Z pewnością cieszyli się też powszechnym szacunkiem i to być może miało właśnie największy wpływ na dalsze losy Bendzisławskiej. Nie wiadomo bowiem kiedy dokładnie, ale w pewnym momencie Wincenty zmarł, a Magdalena pozostała w gabinecie sama.
Nie mieli wykształconego czeladnika, bo to ona spełniała dotąd jego funkcję. Pewności nie mamy, ale można założyć, że przyjęła kogoś na naukę – choćby dlatego, że takiego natłoku pracy nie mogła wykonywać jedna osoba. Z pewnością jednak zadbała, by to ona była mistrzynią cechową. Niewiele myśląc wystosowała więc odpowiednią prośbę do króla Augusta II Mocnego. Król nie był władcą wybitnym, ale jako człowiek był nowoczesny i otwarty – nie robił trudności i pozwolił, by kobieta wykonywała ten zawód, pod warunkiem zdania egzaminu przed specjalną komisją.
Musiała dowieść, że zna się na maściach i lekach stosowanych wewnętrznie, umie opatrywać rany i posługiwać się narzędziami odziedziczonymi po mężu. A były wśród nich: kleszcze do wyrywania zębów, słój z pijawkami, puzdro z brzytwami, grzebieniami i nożycami, >korcęgi do binczaygu< (szczypczyki stomatologiczne). Komisja zadawała także pytania teoretyczne w rodzaju: kim jest chirurg? Należało odpowiedzieć, że >sługą natury, który za pomocą narzędzi i umiejętności leczy zewnętrzne uszkodzenia ciała ludzkiego<. Magdalena zdała ten egzamin i dostała na piśmie dowód, że >jest chirurgiem w swym rzemiośle doskonałym<
— pisze Katarzyna Droga.
Teraz wystarczyło tylko złożyć odpowiednią przysięgę i oficjalnie kontynuować pracę, jako pierwsza w Polsce kobieta chirurg.
Ja, Magdalena Bendzisławska, przysięgam, iż szczerze, pilnie, wiernie i życzliwie chorych górników opatrywać, dobrymi maściami goić i aby żaden przez niedbalstwo moje umorzony nie był. Od żadnego zapłaty nie będę wyciągać nad to, co z żupy względem tego biorę. Z wszelką pilnością około zdrowia chorych górników bez żadnego braku między osobami chodzić będę
— wypowiedziała te słowa 6 października 1697 roku.
Dalsze losy Magdaleny Bendzisławskiej nie są znane. Czy ponownie wyszła za mąż? Czy do śmierci pozostała w Wieliczce? Nie wiadomo. Wiadomo jednak, że musiała być naprawdę dobrym lekarzem. Badania archeologiczne znajdowanych w Wieliczce kości potwierdzają, że rany po skomplikowanych nawet operacjach goiły się i górnicy wracali do zdrowia.
Magdalena miała sporo szczęścia, bo po stuleciach jej postać odkrył i przybliżył światu dr Zdzisław Gajda z Katedry Historii Medycyny Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, dzięki czemu ma dziś medal swojego imienia i poświęconą jej komorę w kopalni w Wieliczce. Trafiła nawet do pop kulty: jest jedną z postaci w komiksie „Karolina i Klara. Medalion czasu”, a nawet w grze karcianej „Akademia Superbohaterów”. Czy rzeczywiście była jedyna? Jeśli chodzi o dyplom, z pewnością tak. Zachowały się jednak nie do końca jasne przekazy o niejakiej Katarzynie i nieco młodszej Bernatowej, które stulecie przed Magdaleną również prowadziły w Krakowie zakłady cyruliczne. Kto wie, czy i one nie były wybitnymi chirurgami.
Poprzednie sylwetki z cyklu WIELKIE POLKI:
— WIELKIE POLKI. Władysława Macieszyna: Sława w cieniu gilotyny
— WIELKIE POLKI. Zofia Stryjeńska: Wszystkie barwy Słowiańszczyzny
— WIELKIE POLKI. Maria Antonina Czaplicka – Kobiecy odcień Syberii
— Aleksandra Zagórska – pani od bomb
— Krystyna Skarbek – V jak Vesper
— Irena Sendlerowa – Życie do pomagania
— Danuta Siedzik „Inka” – dziewczyna od „Łupaszki”
— Elżbieta Łokietkówna – Żelazna dama
— Zofia Holszańska – Matka królów
— Barbara Kossuthówna
— Elżbieta Zawacka. Między szkołą a spadochronem
— Elżbieta Rakuszanka – Matka Królów
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS