Wciąż na czasie. Uwspółcześniona wersja “Kariery Nikodema Dyzmy”

“Kariera Nikodema Dyzmy” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza powstała w 1931 roku. Najpierw ukazywała się w odcinkach w dzienniku “ABC” (związanym z Narodową Demokracją Romana Dmowskiego). Rok później została wydana w wersji książkowej. O powieści zrobiło się głośno, gdy cenzura skonfiskowała odcinek zawierający opis pobicia prostytutki Mańki przez policjantów na komisariacie, co było pierwszym takim przypadkiem wobec utworu literackiego w II RP.

W książkowych wydaniach pozostał po tym incydencie ślad w postaci wykropkowanego fragmentu powieści: – Weźcie ją do ostatniego pokoju i wytłumaczcie, że składanie fałszywych oskarżeń na dostojników nie kalkuluje się. – Rozkaz, panie komisarzu. Wziął dziewczynę za łokieć i wyprowadził na korytarz. (…) Wlokła się długo, bardzo długo. Słońce już wzeszło, coraz więcej ludzi było na ulicy. Zataczała się i potykała.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Historię Nikodema Dyzmy wiele osób dobrze zna, choć zapewne nie tyle z kart powieści, lecz ze znakomitego serialu Jana Rybkowskiego i Marka Nowickiego. “Kariera Nikodema Dyzmy z 1980 roku jest bez wątpienia jedną z najlepszych telewizyjnych produkcji z historii polskiej kinematografii. Koniecznie trzeba tu wspomnieć o wybitnej kreacji Romana Wilhelmiego, choć po prawdzie każda postać, która pojawiła się w serialu została zagrana koncertowo.

Z ekranizacjami książki Tadeusza Dołęgi-Mostowicza więżę się wiele interesujących informacji. Przeniesienie powieści na duży ekran planowano już w latach 30. Wiosną 1938 roku pisarz podpisał kontrakt do ekranizacji z Eugeniuszem Bodo. Latem rozpoczęto zdjęcia do filmu, jednak wskutek nacisków politycznych i zbliżającego się zagrożenie ze strony Niemiec, zawieszono produkcję. A później wybuchła wojna.

Bodo zmarł w radzieckim łagrze 7 października 1943 roku. Tadeusz Dołęga-Mostowicz zginał od sowieckich kul jako żołnierz Wojska Polskiego 20 września 1939 roku w Kutach, podczas wycofywania się oddziałów polskich do Rumunii. Miał wówczas 39 lat.

Na pierwszą ekranizację “Kariery Nikodema Dyzmy” trzeba było czekać do 1956 roku. W tytułową postać wcielił się wówczas Adolf Dymsza, gwiazda przedwojennego kina, który podczas okupacji złamał zakaz występowania w jawnych teatrach. Po wojnie przez kilka lat był z tego powodu słusznie alienowany. “Nikodem Dyzma” stał się jednym z pierwszych powojennych polskich przebojów kinowych. Jednak władze komunistyczne szybko skazały go na zapomnienie. Dostrzeżono w nim wyraz nostalgii za II RP.

Co ciekawe, reżyserem “Nikodema Dyzmy” był Jan Rybkowski, który 24 lata później ponownie zekranizował powieść Tadeusza Dołęga-Mostowicz. Kultowy serial “Kariera Nikodema Dyzmy”, w przeciwieństwie do kinowej wersji z 1956 roku, a zwłaszcza produkcji “Kariera Nikosia Dyzmy” z 2002 roku, jest bardzo wierną ekranizacją przedwojennej książki. Jednak nie pozbawioną pewnych ciekawych rozbieżności, które sprawiają, że nawet osoba, która zna cały serial na pamięć, znajdzie dużo satysfakcji z wysłuchania powieści, która w formie audiobooka dostępna jest w serwisie Audioteka.pl.

W serialu nie pojawił się na przykład wątek Oskara Hella, przystojnego mężczyzny, obieżyświata, który wywarł na Ninie Ponimirskiej, będącej już wówczas narzeczoną Dyzmy, bardzo duże wrażenie. Warto dowiedzieć się, jak sobie poradził z niebezpiecznym konkurentem prezes Banku Zbożowego. Zdradzimy jedynie, że pomógł mu w tym pułkownik Wareda.

Bardzo ważnym elementem powieści, który nie został dopowiedziany w serialu, związany był z Kasią Kunicką, pasierbicą Niny Ponimirskiej. W telewizyjne produkcji, po wyjeździe z Koborowa, już się więcej nie pojawia. Natomiast w książce wraca zza granicy i błaga Ninę, by porzuciła Dyzmę.

W tym miejscu Tadeusz Dołęga-Mostowicz nie pozostawił już wątpliwości, co do charakteru związku obu kobiet: “Ninie krew uderzyła do głowy. Niespodziewany przyjazd Kasi wprawił ją w wielkie zakłopotanie, ale sprawił też wiele radości. Jakże zapomnieć można! Pierwsza wiosna, pierwsze oszałamiające odkrycie rozkosznej tajemnicy, którą natura w niej zamknęła…”. Zakończenie książki i serialu też się trochę od siebie różnią. Niby jest takie same, a jednak jeden niuansik sprawia, że odbieramy je inaczej.

Powieść “Kariera Nikodema Dyzmy”, niemal 100 lat od jej napisania, pozostaje pozycją, którą nie straciła na aktualności. W tym przypadku możemy dodać, niestety. Dyzmę na szczyt hierarchii społecznej wynosi fala moralnego i intelektualnego rozkładu elit politycznych oraz kryzys w rolnictwie.

Aktualne są tematy, ale uwspółcześniony został także język powieści. Audioteka w swoim audiobooku zaprezentowała słuchaczom “Karierę Nikodema Dyzmy” w interpretacji Nataszy Sochy, pisarki z list literackich przebojów. Przedwojenny bestseller został w nim opowiedziany nowoczesną polszczyzną.