UM Zgierz: Znane groby na zgierskich cmentarzach

Burzliwa historia Zgierza znajduje swe odbicie w spokojnej dostojności tutejszych cmentarzy. Niektóre grobowce to naprawdę cenne zabytki. Jak na zgierskich nekropoliach odnaleźć najciekawsze miejsca?

Groby poległych żołnierzy

Na Starym Cmentarzu przy ul. Ks. Piotra Skargi, który jest nekropolią katolicką, odnajdziemy liczne historyczne nagrobki i kwatery grobowe – najwięcej tych wojennych, upamiętniających losy miasta, odczuwającego konflikty zbrojne XX wieku. Już niedaleko wejścia na cmentarz, tuż za kaplicą, znajduje się kwatera polskich żołnierzy, poległych lub zmarłych w szpitalu od ran w Wojnie Bolszewickiej 1919-1920 roku. A zaraz za nią rozlokowana jest kolejna, tym razem stworzona dla żołnierzy niemieckich, poległych na początku I wojny światowej w tak zwanej Bitwie Łódzkiej 1914.

W stronę północno-zachodniego muru Starego Cmentarza, by odnaleźć dużą kwaterę Ofiar Września: żołnierzy i cywilów poległych w Zgierzu lub okolicach, w wojnie obronnej 1939 roku. We wspólnej mogile złożono tam ciała 53. żołnierzy i 72. osób cywilnych. Ta kwatera została w całości zaprojektowana przez naszego artystę, Jerzego Wieczorka ps. “Bogdan”, żołnierza Armii Krajowej, uczestnika tamtych wydarzeń. Na cmentarzu przy ul. Ks. Skargi można odnaleźć także pięć mogił weteranów Powstania Styczniowego (są rozlokowane w różnych miejscach) a także kilkunastu powstańców warszawskich 1944, również spoczywających oddzielnie.

Groby Tereski Kausikówny i artystów zgierskich

Na Starym Cmentarzu znajduje się też kilka przedwojennych nagrobków, urzekających architektonicznym pięknem. Na prawo od kaplicy przykuwa uwagę jeden z nich, czerwony piaskowiec, z pomnikiem żeńskiej postaci naturalnej wielkości. To grobowiec rodziny Kausików, znaczącej na przedwojennej mapie społecznej dawnego Zgierza. Kamienna postać to ich córka, Tereska Kausikówna. Zrozpaczeni rodzice wystawili pomnik po jej tragicznej śmierci, jako nastolatka utonęła bowiem w basenie naszej Starej Łaźni. Wstrząsający wypadek odbił się w owym czasie szerokim echem wśród zgierskiej społeczności.

Pomnik rodziny Kliszko

Skoro już mowa o nagrobkach z czerwonego piaskowca, zwraca uwagę kolejny z nich, w stylu Art-Deco, właściwym dla lat dwudziestych poprzedniego stulecia. To okazały pomnik rodziny Kliszków. Nieopodal znaleźć można kolejne, ciekawe architektonicznie nagrobki: znanych artystów zgierskich: Władysława Rząba (zabytek ma około pięćdziesięciu lat) oraz rodziny Nawrotów. Wszystkie lokują się w środkowej części cmentarza.

Groby fabrykantów zgierskich

Na Cmentarzu Ewangelickim przy ul. Spacerowej zachowały się nagrobki bogatych fabrykantów, w większości pochodzenia niemieckiego. Łatwo je odnaleźć, bo są okazałe i mieszczą się w pierwszych rzędach, przy głównych alejach. To rodzinne nagrobki sukienników zgierskich: Borstów, Berneckerów, Krusche, Hoffmanów, Kunze, Moessów, Bredschneiderów czy Meissnerów (ci zostawili po sobie dwa potężne, żeliwne sarkofagi z lat 40-tych XIX stulecia). Inni – jak w przypadku Gustawa F. Zacherta – spoczywają tu samotnie.

Zwracają uwagę miejsca pochówku wszystkich czterech pastorów Parafii Ewangelickiej, którzy spoczęli tu po zakończeniu posługi kapłańskiej: Henryka Bando, Wilhelma Bursche, Karola Seriniego, oraz (to grób symboliczny) Aleksandra Falzmanna, przyznającego się do swej polskości pastora zamęczonego w obozie Dachau, w 1942 roku. Każdy z nich wiele lat pracował dla społeczności parafialnej.

Groby żołnierzy radzieckich

Osobnym miejscem żołnierskiego pochówku został, utworzony w roku 1945 na terenie dawnej nekropolii prawosławnej, Cmentarz Żołnierzy Armii Czerwonej przy ul. Parzęczewskiej. Złożono tam szczątki krasnoarmistów, którzy polegli lub zmarli od ran w czasie Ofensywy Styczniowej, w Zgierzu lub okolicach oraz zmarłych z ran w zgierskich szpitalach wojennych. Co ciekawe, jeszcze w latach czterdziestych, stał się on cmentarzem zbiorczym. Zwożono tutaj po ekshumacji szczątki poległych żołnierzy radzieckich z całego regionu łódzkiego, po walkach, które toczyły się między Łowiczem a Pabianicami. Ocenia się, że spoczywa tutaj około tysiąca poległych.

Symboliczny grób w lesie Okręglik, Las Krogulec, mogiła w Lesie Lućmierskim

Dla miłośników historii militarnej ostatnich wojen ważna powinna być informacja, gdzie jeszcze w Zgierzu lub jego pobliżu rozlokowane są kwatery poległych żołnierzy. Na pewno warto odwiedzić cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej w Lesie Krogulec, niedaleko budowanej trasy S14. Mogiły poległych w pierwszych latach II wojny światowej znajdujemy natomiast w Lesie Okręglik. Spoczywają tam m.in. łódzcy harcerze, rozstrzelani przez Niemców za działalność konspiracyjną.

W Lesie Lućmierskim, na trasie między Zgierzem a Ozorkowem, znajduje się mogiła upamiętniająca Stu Polaków rozstrzelanych podczas największej publicznej egzekucji w “Kraju Warty” – 20.03.1942 r. W czasie II wojny światowej w lesie tym mogło być zamordowanych nawet kilka tysięcy Polaków.

Macewy cmentarza żydowskiego

Cmentarz Żydowski mieścił się w południowo-zachodniej części miasta, przy dzisiejszej ul. Henryka Barona, naprzeciwko siedziby Powiatowego Urzędu Pracy. Dziś to jednak zaledwie fragment dawnego terenu, w zasadzie miejsce pamięci, choć przez mieszkańców wciąż nazywane cmentarzem żydowskim. Przed wojną cmentarz miał powierzchnię kilku hektarów. Niemcy zdewastowali to miejsce, używając zabytkowych nagrobków, tak zwanych macew, do budowy infrastruktury drogowej. Dopiero w 1992 roku pan Jakub Milgrom, urodzony w Zgierzu, a mieszkający w Kanadzie, ocalały tutejszej społeczności żydowskiej, ufundował obecne miejsce pamięci. Zebrano tam zachowane fragmenty odnalezionych macew.

Dowiedz się więcej o zgierskich cmentarzach