UM Bytom: Rocznica wybuchu II powstania śląskiego. Bytomianie pamiętają

Złożeniem kwiatów pod tablicą przy ul. Gliwickiej w Bytomiu, która upamiętnia Wojciecha Korfantego, śląskiego polityka i Polskiego Komisarza Plebiscytowego, władze Bytomia uczciły pamięć dowódców i powstańców, którzy 100 lat temu – z 19 na 20 sierpnia 1920 roku rozpoczęli II powstanie śląskie. Kwiaty pod tablicą złożyli prezydent Bytomia Mariusz Wołosz oraz przewodniczący Rady Miejskiej w Bytomiu Mariusz Janas.

Rok 1920 był jednym z przełomowych dla przyszłości Górnego Śląska. W styczniu 1920 roku na terenie Górnego Śląska zaczęły obowiązywać postanowienia Traktatu Wersalskiego związane z mającym się odbyć w 1921 roku plebiscytem. Jego wynik miał zadecydować o przynależności tego regionu do Polski lub Niemiec. Zgodnie z decyzją mocarstw zachodnich teren objęty plebiscytem został przejęty przez Międzysojuszniczą Komisję Rządzącą i Plebiscytową na czele z francuskim generałem Henri Le Rondem, która 11 lutego 1920 roku zaczęła działać w Opolu. Wraz z nią na Górny Śląsk przybyły wojska francuskie, brytyjskie i włoskie, których zadaniem było utrzymywanie ładu i porządku. Równocześnie powołano do życia polski i niemiecki Komisariat Plebiscytowy, których zadaniem było prowadzenie kampanii plebiscytowej.

Polski Komisariat Plebiscytowy rozpoczął działalność już 12 lutego 1920 roku w Bytomiu, a jego siedzibą był wykupiony przez władze polskie hotel „Lomnitz” przy ówczesnej ulicy Gleiwitzerstrasse 10. Osiem dni później, 20 lutego decyzją Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, Polskim Komisarzem Plebiscytowym został mianowany Wojciech Korfanty. Z kolei Niemiecki Komisariat Plebiscytowy swoją siedzibę miał w Katowicach, a na jego czele stanął Kurt Urbanek.

Celem Polskiego Komisariatu Plebiscytowego było zorganizowanie głosowania oraz akcja propagandowa, w trakcie której prowadzono zbiórki pieniężne, organizowano wiece i komitety pomocy oraz drukowano tysiące broszurek, plakatów, wizytówek, znaczków i ulotek, aby przekonać mieszkańców Górnego Śląska do głosowania za przynależnością do Polski. Bardzo ważne były również obietnice rządów polskiego i niemieckiego wobec przyszłości Górnego Śląska. Rząd niemiecki obiecywał szeroką autonomię, czego dowodem miało być wydzielenie ze Śląska już w 1919 roku odrębnej pruskiej prowincji.

Z kolei 15 lipca 1920 roku polski Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o utworzeniu w przyszłości samorządowego województwa śląskiego, przyjmując tzw. Statut Organiczny Województwa Śląskiego nadający mu szeroką autonomię, a nowe województwo miało posiadać także swój własny parlament zwany Sejmem Śląskim. Celem uchwały było pozyskanie ludności dla sprawy polskiej, tym bardziej, że region ten w odrodzonej II Rzeczypospolitej odgrywał ważną rolę gospodarczą, zwłaszcza biorąc pod uwagę ciężki przemysł, jaki przypadł po 1922 Polsce.

Przygotowania do plebiscytu trwały ponad rok, a stosunki polsko – niemieckie w tym czasie uległy dalszemu zaostrzeniu. Dochodziło do walk ulicznych, ataków na polskie redakcje gazet, a Sicherheitspolizei zwana także Sipo aktywnie wspierała niemieckie przygotowania do plebiscytu, atakując polskie wiece oraz Polski Komisariat Plebiscytowy w Bytomiu, a kulminacyjnym momentem antypolskich działań okazał się 17 sierpnia 1920, kiedy rozeszła się na Śląsku fałszywa wiadomość o upadku Warszawy, rzekomo zdobytej przez wojska bolszewickie. W Katowicach doszło między innymi do polsko – niemieckich walk ulicznych, zaatakowano katowicką siedzibę Komitetu Plebiscytowego oraz zamordowano polskiego działacza – lekarza dr Andrzeja Mielęckiego.

Wydarzenia te skłoniły wówczas Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (na czele którego stał Alfred Zgrzebniok) oraz Polski Komisariat Plebiscytowy (polskim komisarzem był Wojciech Korfanty) do ogłoszenia z 19 na 20 sierpnia decyzji o wybuchu II powstania. Celem powstania była likwidację policji niemieckiej Sipo oraz stworzenie policji plebiscytowej. Walki na Górnym Śląsku wybuchły między innymi w: powiatach katowickim, tarnogórskim, gliwickim, pszczyńskim czy rybnickim, a powstańcom udało się opanować większość strategicznych terenów przemysłowych, z wyjątkiem dużych miast, w których stacjonowały wojska alianckie.

Powstanie zakończyło się 25 sierpnia 1920 roku po rozmowach prowadzonych w Bytomiu z udziałem polskiego i niemieckiego komisarza plebiscytowego Wojciecha Korfantego i Kurta Urbanka pod patronatem Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej. Podpisane zawieszenie broni było korzystne dla polskiej strony, bowiem znienawidzone Sipo zostało decyzją Komisji Międzysojuszniczej rozwiązane, jak również powołano Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie tzw. Abstimmungspolizei – Apo, czyli Policja Plebiscytowa. Tym samym polskie postulaty sprzed wybuchu II powstania śląskiego zostały spełnione. Mimo sukcesu atmosfera wzajemnej wrogości utrzymywała się aż do czasu plebiscytu, który odbył się 20 marca 1921 roku.

Wynik plebiscytu na Górnym Śląsku 20 marca 1921 roku, który miał zdecydować o przynależności tego regionu do Niemiec czy Polski, nie zadowolił żadnej ze stron. Do porozumienia w sprawie podziału Górnego Śląska nie potrafili dość również alianci, bowiem Francuzi przychylali się do polskich koncepcji, zaś Brytyjczycy i Włosi zamierzali przyznać naszemu krajowi jedynie skrawki tego regionu. Brak decyzji aliantów spowodował, że Wojciech Korfanty w obawie przed niekorzystnym dla Polski podziałem Śląska zdecydował się na wybuch III powstania śląskiego, które wybuchło z 2 na 3 maja 1921 roku.