[bsa_pro_ad_space id=5]
Adam Chajewski
TRAKTAT POLSKO-LITEWSKI
24 kwietnia 1994 r. prezydenci Litwy i Polski – Algirdas Brazauskas i Lech Wałęsa – podpisali w Wilnie Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. [8] Parlamenty obu kontrahentek tego dealu (Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Litewskiej) 13 października 1994 r. upoważniły prezydentów obu państw do ratyfikacji Traktatu. Przy czym, o ile polski sejm uczynił to jednogłośnie, [9] o tyle w litewskim sejmasie zgodę na ratyfikację wyrażono większością głosów [10], a mianowicie: za ratyfikacją opwiedziało się 91 posłów, przeciw głosowało 19, wstrzymało się – 8.
[bsa_pro_ad_space id=8]
Traktat negocjowany był długo i żmudnie. [11] Obie strony spierały się zażarcie w kwestiach praw litewskich Polaków [12] oraz oceny wzajemnych stosunków między II Rzeczypospolitą a Litwą Kowieńską, a także w okresie II Wojny Światowej (tzw. zaszłości historyczne). [13] W trakcie parafowania Traktatu przez ministrów spraw zagranicznych Polski i Litwy, Andrzeja Olechowskiego i Povilasa Gylisa, co miało miejsce 18 marca 1994 r., doszło do rzadkiego w sytuacjach dyplomatycznych popisu arogancji ze strony polskiego ministra. „Fakt niezaproszenia do prac konsultacyjnych nad traktatem ZPL [Związku Polaków na Litwie – ACH] i środowisk kresowych minister Andrzej Olechowski skwitował stwierdzeniem »nie mamy w zwyczaju prowadzić konsultacji w zbyt szerokim gronie«”.[14]
Pragmatykę rokowań traktatowych, którą obnażył swoją wypowiedzią Andrzej Olechowski, tak skomentował prezes ZPL i poseł do sejmasu Ryszard Maciejkianiec: [15] „To jest stara praktyka, funkcjonująca od Paktu Ribbentrop-Mołotow, kiedy za plecami innych, decyduje się o ludziach, o mniejszościach, rozmawia się bez ich udziału”.
Traktat, mimo że negocjowany był długo i wytrwale, we wszystkich wymienionych wyżej kwestiach okazał się niesatysfakcjonujący. [16] [F]
Kwestię granic i terytoriów załatwiono przed Traktatem – Traktat to tylko w kuriozalny sposób potwierdził [G] – poprzez jednostronne zaakceptowanie przez Polskę utraty ziem zabranych czyli skutków terytorialnych Tajnego Protokółu Dodatkowego do Paktu Ribbentrop-Mołotow, bez próby uzyskania przy tej okazji realnych gwarancji praw pozostawionych tam obywateli polskich. [16 – s. 105–107] [H]
Kwestii restytucji dóbr kultury oraz niezawłaszczania (w przypadku tego tekstu nielituanizowania) pozostawionych; reparacji oraz odszkodowań dla osób prywatnych, organizacji społecznych oraz państwa (w przypadku tego tekstu Rzeczypospolitej Polskiej) w postanowieniach Traktatu nie podjęto. [16 – s. 100–105] Co więcej, kwestie te nie zostały podjęte do dnia dzisiejszego.
Chociaż rozstrzygające decyzje zapadły wcześniej niebywałym skandalem było pominięcie w Traktacie prawa wyboru obywatelstwa oraz miejsca osiedlenia pozostawionych na ziemiach zabranych obywateli polskich z czasów II Rzeczypospolitej. W miarę dokładnie opisałem to w cytowanym wyżej opracowaniu. [16 – s. 107–108, 109] oraz w „Polityce Polskiej”. [17 – s. 126–130]. W konkluzji napisałem tam: „Postawienie Polaków na Litwie, w sytuacji, w której musieli formalnie dobrowolnie, wyrzec się polskiego obywatelstwa to najzwyczajniejsza zdrada. Zdrada własnych obywateli, w odniesieniu do Litwy wręcz demonstracyjna, i co najgorsze, zdrada dokonana w imieniu Najjaśniejszej Rzeczypospolitej. To niezmywalna hańba, można powiedzieć hańba moralna, hańba hańb”. [17 – 129]
Trzeba zaznaczyć, że mimo uporczywego molestowania przez stronę litewską Polska nie zgodziła się na umieszczenie w Traktacie potępienia polskiej polityki wobec Litwy w okresie międzywojennym oraz działalności Armii Krajowej na Wileńszczyźnie. [13 – 151–183] Jednakże zgodziła się na umieszczenie w Traktacie sformułowań fałszujących historię oraz zrównujących doświadczenia ofiary (Polacy) [18] i kata (Litwini). [19] Jeszcze przed podpisaniem Traktatu przewodniczący Obywatelskiego Komitetu Obrony Polaków na Wileńszczyźnie prof. Ryszard Szawłowski, „odnosząc się do zapisu (w preambule Traktatu), który brzmiał: »Ubolewając z powodu tragedii i ogromu strat, jakie dotknęły nasze narody za sprawą systemów totalitarnych w XX wieku« stwierdził, że (…) nie ma najmniejszego powodu, by strona polska wystawiała stronie litewskiej, która dopuściła się – właśnie w najściślejszej współpracy z nazistami – aktów ludobójstwa i zbrodni przeciw ludzkości, także wobec dziesiątków tysięcy obywateli polskich, jakże wręcz kłamliwe międzynarodowe »świadectwo moralności«” [13 – s. 169–170]
ZOBACZ -> CZĘŚĆ I TEKSTU
PRZYPISY:
Uwaga: dostęp do wszystkich postów internetowych, także tych w KOMENTARZACH, 26.04.2024.
[8] Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy sporządzony w Wilnie dnia 26 kwietnia 1994 roku; https://isap.sejm.gov.pl/isap.Nsf/download.xsp/WDU19950150071/O/D19950071.pdf.
[9] „Kronika Litewska 1988-2000”’, „13 października [1994]”, Ogólnopolski Klub Miłośników Litwy, Warszawa 2001., s. 194. 13.10.1994.
[10] Lietuvos Respublikos Seimo rytinio posėdžio [Poranna sesja sejmu Republiki Ltewskiej] PROTOKOLAS Nr.17(316), https://e-seimas.lrs.lt/portal/legalAct/lt/TAK/TAIS.16155.
[11] Chajewski Adam, „Okoliczności wynegocjowania i podpisania Traktatu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy”, „Studium Vilnense A”, vol. 14, Wilno 2017., s. 98-105.
[12] Chajewski Adam, „Kwestia praw mniejszości w rokowaniach nad Traktatem między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy”, „Studium Vilnense A”, vol. 16, Wilno 2019., s. 42-51.
[13] Chajewski Adam, „Kwestia zaszłości historycznych w rokowaniach nad Traktatem między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy”, [w: „Polacy na Litwie- Przeszłość i teraźniejszość”], [red. naukowa: Wojciech Lis], wydawnictwo adam marszałek, Toruń 2018., s. 151-183.
[14] Piasecka Marzena, „Otwieramy nowy rozdział”, „Słowo. Dziennik Katolicki”, nr 56 z 1.03.1994., s. 5.
[15] Iwanowski Hubert, „Rozmowa z Ryszardem Maciejkiańcem, przewodniczącym Związku Polaków na Litwie”, „Słowo. Dziennik Katolicki”, nr 71 z 12.04.1994.
[16] patrz np.: Chajewski Adam, „Wychodzenie z podległości, czyli kwestia likwidacji skutków utraty przez Polskę niepodległości w polityce II i III Rzeczypospolitej”, „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy”, t. 20, Wilno -Dąbrowa Górnicza 2020., s. 95-115; https://snpl.lt/Rocznik/20/R.20.091-115.pdf.
[17] Chajewski Adam, „»Blaski« i »cienie« polskiej polityki »Blisko« Wschodniej”,„Polityka Polska” nr 4 (24), IV 2017., s. 112–140.
[18] np.: Zbrodnie w Ponarach, Niemenczynie, Nowej Wilejce, Oranach, Jaszunach, Ejszyszkach, Trokach, Siemieliszkach, Nowych Święcianach, Święcianach – razem ok. 94 tys. zamordowanych; za: Ypatingasis būrys, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ypatingasis_b%C5%ABrys.
[19] np.: Ypatingas Burys (strzelcy ponarscy, szaulisi), litewskie oddziały policji z posterunków w Święcianach, Nowych Święcianach, Łyntupach.
KOMENTARZE:
E – faktycznie do sytuacji sprzed Ugody w Perejasławiu (r. 1654), w której kozacy, na czele z hetmanem Bohdanem Chmielnickim, poddali się Rosji oddając jej we władanie opanowane przez nich, a należące do Korony, znaczne obszary Ukrainy; formalnie sprzed Traktatu Grzymułtowskiego (r. 1886.); w którym Rzeczypospolita Obojga Narodów zrzekła się na rzecz Rosji Ziemi Smoleńskiej, Czernichowskiej oraz lewobrzeżnej (od lewego brzegu Dniepru) Ukrainy, a tymże Kijowa.
F – przywołany w tekście artykuł [1] dotyczył zgadnienia w jaki sposób II į III Rzeczpospolita uporały sie z kwestiamii wynikającymi z utraty przez Polskę niepodległości – pierwszy raz pod koniec XVIII w., drugi raz w połowie XX w. Modelowe dla tego porównania były, dla II Rzeczypospolitej tzw. Traktat Ryski, czyli Traktat pokoju między Polską a Rosją į Ukrainą podpisany w Rydze dnia 18 marca 1921 roku, [2] dla III Rzeczypospolitej Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy sporządzony w Wilnie dnia 26 kwietnia 1994 roku. [3]
[1] Chajewski Adam, „Wychodzenie z podległości, czyli kwestia likwidacji skutków utraty przez Polskę niepodległości w polityce II i III Rzeczypospolitej”, „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy”, t. 20, Wilno -Dąbrowa Górnicza 2020., s. 95-115; https://snpl.lt/Rocznik/20/R.20.091-115.pdf.
[2] Dz.U. 1921 nr 49 poz. 300, 18.03.2021.; https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19210490300/O/D19210300.pdf, dostęp: 26.04.2024,
[3] Dz.U. 1995 nr 15 poz. 71, 26.04.1994.; https://isap.sejm.gov.pl/isap.Nsf/download.xsp/WDU19950150071/O/D19950071.pdf.
[G] w preambule do Traktatu pojawia się passus o uroczystym potwierdzeniu wzajemnym integralności „dziś i w przyszłości, swoich aktualnych terytoriów ze stolicami w Warszawie i w Wilnie, niezależnie od procesu kształtowania się ich granic w przeszłości”. Potwierdzanie w umowie międzynarodowej siedziby stolic partnerów umowy to swoiste kuriozum, nieistotne, że mające realną przyczynę w litewskich traumach.
[H] „Już w dwa tygodnie po powstaniu rządu (premiera Tadeusza Mazowieckiego 12 września 1989 r.) minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski mówił, w przemówieniu wygłoszonym w ONZ, o obowiązku »nie kwestionowania granic i traktowaniu ich jako nienaruszalne«. Stanowisko to Minister powtórzył jesienią 1989 r., kiedy to »w trakcie wizyty w Londynie, zadeklarował, że Polska nie ma pretensji terytorialnych na Wschodzie«”. Natomiast w r. 1990, w trakcie debaty w senacie Minister oświadczył „że nie złożenie oficjalnej deklaracji o nieposiadaniu pretensji terytorialnych wobec naszych sąsiadów jest równoznaczne z podjęciem działań w celu rewizji granic… a żeby to uczynić »to trzeba by zacząć wojnę«”. [1 – s. 63-64]
„Jest to rozumowanie oczywiście kuriozalne – komentowałem wypowiedź Ministra [1 – s. 64] – Między milczeniem w kwestiach terytorialnych a wojną o granice istniało wiele innych opcji. Choćby opcja – w moim przekonaniu wówczas optymalna – niepodnoszenia pretensji terytorialnych przy równoczesnej odmowie oficjalnego uznania ówczesnego porządku terytorialnego, dopóki nie zostaną rozstrzygnięte liczne, dla Polski istotne, związane z tym porządkiem, kwestie. Na przykład gwarancji dla praw mieszkających tam Polaków, czy zwrotu naszego dorobku kulturalnego pozostałego na tych ziemiach (…)”.
W roku 1990, względnie 1991 pojawiła się następująca koncepcja: Wileńszczyzna weszła w skład Polski nie droga podboju militarnego lecz na skutek decyzji (uznanej przez społeczność międzynarodową) wybranego w wolnych wyborach sejmu. W takiej sytuacji Polska nie ma prawa (przynajmniej moralnego) akceptować przynależności Wileńszczyzny do innego organizmu państwowego (Litwy) do czasu dopóki nie zostanie przyjęty uzgodniony z tamtejszymi Polakami status prawny tego terytorium. Do koncepcji tej nawiązywał ówczesny przewodniczący frakcji polskiej (klubu) w litewskim parlamencie Ryszard Maciejkianiec [2 – s. 137] w wystąpieniu na posiedzeniu Komisji Spraw Zagranicznych oraz Emigracji i Polaków za Granicą Senatu RP 15 maja 1991 r.
[1] Chajewski Adam, „Polityka rządów państwa polskiego wobec Polaków na Wschodzie i wynikające stąd konsekwencje dla środowisk polonijnych”, „Polityka Polska” nr 8–9 (28–29), VIII–IX 2017., s. 59–76.
[2] Chajewski Adam „Dialog czy odrębne monologi? Litewscy Polacy w latach 1988-1991 między Moskwą, Wilnem a Warszawą”. „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy”, t. 22A, Wilno – Dąbrowa Górnicza 2022., s. 111–144; https://www.snpl.lt/new/?p=2319.
[bsa_pro_ad_space id=4]
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS