Traktat martwo urodzony – w 30. rocznicę podpisania traktatu polsko-litewskiego (cz. I)

[bsa_pro_ad_space id=5]

Adam Chajewski

WPROWADZENIE: POLITYKA TRAKTATOWA

Rzeczpospolita Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne ze 195 Podmiotami (wg MSZ) [1], względnie ze 198 (wg Instytutu Nowej Europy) [2] [A] Z wieloma z nich ma podpisane multum umów, porozumień, protokółów, uzgodnień… [3] Odnośnie interesującej nas w tym tekście Litwy, Adam Banaszkiewicz [4], pisząc o umowach polsko-litewskich, odwołał się do 43 tego typu aktów. Tylko z nielicznymi z wymienionych wyżej państw Polska ma podpisane Traktaty o… Renata Szafarz [5], omawiając zawarte przez III Rzecząpospolitą tego typu Traktaty, wymieniła ich 18. [B] Zaprezentowany przez nią zestaw dokumentów budzi poważne zastrzeżenia – zarówno formalne [C] jak i merytoryczne.

[bsa_pro_ad_space id=8]

Jeśli chodzi o te ostatnie, to zadziwia nonszalancja w nazywaniu partnera porozumienia. I tak, w dwóch przypadkach w traktatach występują potoczne nazwy państw partnerów Polski (Rumunia, Ukraina). Stosowanie potocznych nazw państw w dyplomacji jest, delikatnie mówiąc, mało eleganckie, zaś w dokumentach oficjalnych zdecydowanie nie na miejscu.

Nie ma też konsekwencji w desygnatach nazwy Republika. Występują one w wersji przymiotnikowej (Republika Węgierska, Estońska, Litewska,…), w wersji rzeczownikowej w mianowniku (Republika Białoruś, Mołdowa) oraz w wersji rzeczownikowej w dopełniaczu (Republika Bułgarii, Gruzji, Uzbekistanu).

Wydawałoby się, że taka nonszalancja nie przystoi porządnej dyplomacji. W odniesieniu do dyplomacji III Rzeczypospolitej jest to chyba wymóg na wyrost. [D]

Dobór podmiotów, z którymi Polska podpisała traktaty, i z którymi ich nie podpisała, jest zadziwiający. Naprawdę nie można doszukać tu żadnej logiki. Polska ma Traktat z Uzbekistanem, a nie ma z Azerbejdżanem, Kirgistanem, Tadżykistanem, Turkmenistanem i z najważniejszym z nich Kazachstanem. Polska ma traktaty z państwami bałkańskimi a nie ma ze skandynawskimi. Polska ma traktaty z Gruzją i Mołdową a nie ma z USA, Wielką Brytanią, Chinami, Indiami, Indonezją, Brazylią, Egiptem, Nigerią – można by wyliczać i wyliczać. I nic nie wskazuje by z tego powodu Polska ponosiła jakieś wymierne szkody, czy to polityczne, czy to ekonomiczne, czy to na prestiżu.

Właściwie jedynym powodem negocjowania traktatu, poza dostarczeniem dyplomatom oraz ekspertom prestiżowego zajęcia – jest próba ułożenia wzajemnych stosunków w nowej sytuacji politycznej, czy tym bardziej w nowej sytuacji geopolitycznej, w których na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. znalazła się Polska i państwa z nią graniczące.

Ta nowa sytuacja polityczna to konieczność uporania się ze skutkami Paktu Ribbentrop-Mołotow, faktycznie ze skutkami będącego jego integralną częścią Tajnego Protokółu Dodatkowego. [6]

Ta nowa sytuacja geopolityczna to – jak to określił w wygłoszonym w 2005 r. orędziu o stanie państwa prezydent Rosji Władimir Władimirowicz Putin – „największa katastrofa geopolityczna XX w.” [7], czyli terytorialne cofnięcie  się Rosji do II połowy XVII wieku. [E]

To ułożenie wzajemnych stosunków powinno obejmować takie kwestie jak: granic i terytoriów; restytucji dóbr kultury oraz niezawłaszczania (w przypadku tego tekstu nielituanizowania) pozostawionych; reparacji oraz odszkodowań dla osób prywatnych, organizacji społecznych oraz państwa (w przypadku tego tekstu Rzeczypospolitej Polskiej); wyboru obywatelstwa oraz miejsca osiedlenia. Bezwzględnie w traktacie powinny się znaleźć gwarancje dla praw wzajemnych mniejszości (w przypadku tego tekstu Polaków na Litwie i Litwinów w Polsce); oraz (niekoniecznie, ale zasadnie) kwestii zaszłości historycznych (w przypadku tego tekstu litewskiej – wg dzisiejszych narracji – mowy nienawiści wobec Polaków i Polski).

Fot. Litwa, Wilno, 26.04.1994 r. Prezydent Wałęsa (L) i prezydent Republiki Litewskiej Algirdas Brazauskas (P) podpisali traktat o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Fot. PAP/M. Belina-Brzozowski

PRZYPISY:

Uwaga: dostęp do wszystkich postów internetowych, także tych w KOMENTARZACH, 26.04.2024.

[1] Ministerstwo Spraw Zagranicznych [RP], „Podmioty z którymi Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne”, https://www.gov.pl/web/dyplomacja/podmioty-z-ktorymi-polska-utrzymuje-stosunki-dyplomatyczne.

[2] Instytut Nowej Europy, „Polskie ambasady i przedstawicielstwa na świecie”, 01.03.2024., https://ine.org.pl/polskie-ambasady-i-przedstawicielstwa-na-swiecie/.

[3] np. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy, podpisany w Warszawie dnia 14 listopada 1990 r., Dz.U. 1992 Nr 14, poz. 55.

[4] Banaszkiewicz Adam, „Traktaty i najważniejsze umowy międzynarodowe zawarte przez Polskę z Republiką Litewską w latach 1991-2011”,„Wschodnioznawstwo”, 7, 2013., s. 77-99., http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Wschodnioznawstwo/Wschodnioznawstwo-r2013-t7/Wschodnioznawstwo-r2013-t7-s77-99/Wschodnioznawstwo-r2013-t7-s77-99.pdf.

[5] Szafarz Renata, „Stosunki traktatowe Rzeczypospolitej Polskiej. Nowa jakość w latach 1989-2000”, „Studia Prawnicze” 2003., z. 2, s. 5-50., patrz: Bibliografia, https://czasopisma.inp.pan.pl/index.php/sp/article/view/2795.

[6] patrz: Chajewski Adam, „Kwestia konsekwencji Paktu Ribbentrop–Mołotow w polityce polskiej i państw bałtyckich na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku”, „Studium Vilnense A”, vol. 16, Vilnius 2019., s. 52-56.

[7] patrz: Marciniak Wojciech, „Refleksje o historycznych reminiscencjach i podstawowych celach polityki międzynarodowej Rosji w przemówieniu Władimira Putina z 18 marca 2014 r.”, Uniwersytet Łódzki, s. 7 (153); file:///C:/Users/Adam/Downloads/Refleksje_o_historycznych_reminisce.pdf; także: Portal wprost.pl, „Putin: rozpad ZSRR to katastrofa (aktl.)”, 25.04.2005.; https://www.wprost.pl/swiat/75943/putin-rozpad-zsrr-to-katastrofa-aktl.html.

KOMENTARZE:

A – Wspomniane „Podmioty” to 193 państwa – członkowie ONZ, Republika Chińska (Tajwan), Stolica Apostolska, Palestyńska Władza Narodowa i Suwerenny Wojskowy Zakon Maltański. Razem 197 „Podmiotów”.

B – Renata Szafarz w swojej pracy wymienia dwa Traktaty zawarte przez II Rzecząpospolitą (z Turcją i Republiką Grecką), dwie Umowy zawarte przez Polską Republikę Ludową (z Japonią i Republiką Federalną Niemiec) oraz 18 Traktatów /Umów podpisanych przez III Rzecząpospolitą, a mianowicie:

1. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy, sporządzony w Moskwie dnia 22 maja 1992 r., Dz.U. 1993 Nr 61, poz. 291.
2. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Białoruś o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpisany w Warszawie dnia 23 czerwca 1992 r., Dz.U. 1993 Nr 118, poz. 527.
3. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Estońską o przyjaznej współpracy i bałtyckim dobrosąsiedztwie, sporządzony w Tallinie dnia 2 lipca 1992 r., Dz.U. 1993 Nr 121, poz. 536.
4. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpisany w Bonn dnia 17 czerwca 1991 r., Dz.U. 1992 Nr 14, poz. 56.
5. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy, sporządzony w Wilnie dnia 26 kwietnia 1994 r., Dz.U. 1995 Nr 15, poz. 71.
6. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Łotewską o przyjaźni i współpracy, sporządzony w Rydze dnia 1 lipca 1992 r., Dz.U. 1993 Nr 114, poz. 502.
7. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Mołdowa o przyjaźni i współpracy, sporządzony w Warszawie dnia 15 listopada 1994 r., Dz.U. 1996 Nr 76, poz. 363.
8. Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy, sporządzony w Warszawie dnia 18 maja 1992 r., Dz.U. 1993 Nr 125, poz. 573.
9. Traktat o przyjaźni i solidarności między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską, sporządzony w Paryżu dnia 9 kwietnia 1991 r., Dz.U. 1992 Nr 81, poz. 415.
10. Traktat o przyjaźni i współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Włoską, sporządzony w Warszawie dnia 11 października 1991 r., Dz.U. 1996 Nr 52, poz. 226.
11. Traktat o przyjaźni i współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Hiszpanii, sporządzony w Madrycie dnia 26 października 1992 r., Dz.U. 1995 Nr 18, poz. 84.
12. Traktat o przyjaźni i współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Grecką sporządzony w Atenach dnia 12 czerwca 1996 r., Dz.U. 1998 Nr 129, poz. 852.
13. Traktat o przyjaźni i współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Gruzji, sporządzony w Tbilisi dnia 20 kwietnia 1993 r., Dz.U. 2000 Nr 2, poz. 7.
14. Traktat o przyjaźni i współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Uzbekistanu, sporządzony w Warszawie dnia 11 stycznia 1995 r., Dz.U. 1996 Nr 26, poz. 115.
15. Układ między Rzecząpospolitą Polską a Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy sporządzony w Krakowie dnia 6 października 1991 r., Dz.U. 1992 Nr 59, poz. 296.
16. Układ między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Bułgarii o przyjaznych stosunkach i współpracy, podpisany w Warszawie dnia 25 lutego 1993 r., Dz.U. 1993 Nr 118, poz. 529.
17. Układ między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Węgierską o przyjacielskiej i dobrosąsiedzkiej współpracy, sporządzony w Krakowie dnia 6 października 1991 r., Dz.U. 1992 Nr 59, poz. 298.
18. Układ między Rzecząpospolitą Polską a Rumunią o przyjaznych stosunkach i współpracy, sporządzony w Bukareszcie dnia 25 stycznia 1993 r., Dz.U. 1994 Nr 29, poz. 106.

C – W redakcji tekstów jak i w procedowaniu mamy do czynienia z niewytłumaczalnym bezhołowiem. I tak:

– merytorycznie taki sam akt prawny nazywany jest Traktatem (14 razy), względnie Umową (4 razy);

– stosowane są dwa generalne schematy tytułów: Traktat / Układ między Rzecząpospolitą Polską a…. (12 razy) lub Traktat o… między Rzecząpospolitą Polską a… (6 razy);

– panuje dowolność deklarowanych w tytułach celów zawieranych aktów prawnych, i tak sformułowanie „o przyjaźni i współpracy” znalazło się w siedmiu dokumentach, „o przyjaznych stosunkach i współpracy” w dwóch, „o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy” także w dwóch; inne sformułowania w siedmiu, w tym odwołujące się do solidarności w dwóch (Traktaty z Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną oraz z Republiką Francuską), a także frazes o „bałtyckim dobrosąsiedztwie” (z państw bałtyckich tylko w Traktacie z Republiką Estońską).

– występuje niezrozumiały rozziew w terminach publikacji tekstu w Dzienniku Ustaw – na przykład Traktat polsko-litewski zawarty w 1994 r. został opublikowany w tymże 1994 r.; natomiast Traktat polsko-grecki zawarty w 1996 r. opublikowano 1998 r., zaś Traktat polsko-guziński podpisany w 1993 r. opublikowany został dopiero w r. 2000.

D – Próbowałem zweryfikować oficjalne nazwy państw partnerów traktatów z Polską. Zajrzałem na zamieszczony na oficjalnym portalu www.gov.pl wykaz podmiotów / państw „z którymi Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne”.[1] I co się okazało?

W Wykazie znajdują się nazwy:

– w wersji potocznej, np. Gruzja, Rumunia, Ukraina, Węgry;

– w wersji przymiotnikowej, np. Republika Estońska, Litewska, Grecka;

– w wersji rzeczownikowej w dopełniaczu, np. Republika Białorusi, Bułgarii, Mołdawii (nie Mołdowy).

Czyli ta sama nonszalancja, by nie powiedzieć… niekompetencja.

E – faktycznie do sytuacji sprzed Ugody w Perejasławiu (r. 1654), w której kozacy, na czele z hetmanem Bohdanem Chmielnickim, poddali się Rosji oddając jej we władanie opanowane przez nich, a należące do Korony, znaczne obszary Ukrainy; formalnie sprzed Traktatu Grzymułtowskiego (r. 1886.); w którym Rzeczypospolita Obojga Narodów zrzekła się na rzecz Rosji Ziemi Smoleńskiej, Czernichowskiej oraz lewobrzeżnej (od lewego brzegu Dniepru) Ukrainy, a także Kijowa.

[bsa_pro_ad_space id=4]

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ