Najbardziej charakterystyczną cechą topazów jest fakt… że są one najczęściej mylone z innymi kamieniami szlachetnymi! Powodem jest ich niezwykła różnorodność form i odcieni, która sprawia, że łatwo upodabniają się do akwamarynu, cytrynu, kwarcu, a nawet szafirów i diamentów. Topaz dla większości amatorów trudny jest więc do skojarzenia i rozpoznania, ale znawcy przypisują mu bardzo wysoką wartość!
- Skąd biorą się topazy?
- Historia topazu
- Właściwości topazu
- Zastosowanie topazu
- Symboliczne znaczenie topazu
- Dla kogo topaz?
Topaz to minerał z gromady krzemianów, którego nazwa nawiązuje najprawdopodobniej do sanskryckiego określenia ognia i odnosi się do żółto-pomarańczowej barwy i połysku, jaki przyjmują poszczególne kamienie w stanie naturalnym. Alternatywna hipoteza sugeruje, że jest to starogrecka nazwa wyspy Zabargad na Morzu Czerwonym, na której wydobywano żółte klejnoty (w rzeczywistości nie były to jednak nigdy topazy!).
Oprócz atomów krzemu w jego krystalicznej strukturze znajduje się również fluor oraz inne zanieczyszczenia nadające topazom wspomnianą wyżej wszechstronność kolorystyczną. Czysty topaz jest przeźroczysty i może dla niewprawnego oka podszywać się pod diament!
Skąd biorą się topazy?
Topazy uformowane zostały poprzez fluorowe gazy ulatniające się w końcowej fazie krystalizacji skał magmowych. Zazwyczaj znajdowane są we wgłębieniach uformowanych w granitach oraz ryolitach, a ponadto również w dajkach pegmatytu oraz żyłach powstałych w wysokich temperaturach. Bardzo często występują w towarzystwie turmalinów, fluorytów lub muskowytów.
Do największych producentów topazów należy obecnie Brazylia, z ogromnymi kopalniami w Minas Gerais oraz Ouro Preto, gdzie wydobywa się na przykład czyste kryształy ważące nawet setki kilogramów i przyjmujące rozmiary głazów! Renomą cieszą się również bladożółte topazy z Niemiec, topazy sherry z Mjanmaru oraz wysokiej jakości kryształy z Uralu i Syberii, Japonii oraz Stanów Zjednoczonych – w tej ostatniej lokalizacji znajdywane są nawet rzadkie zielone topazy. Bardziej przeciętne kamienie znajdywane są jednak w setkach lokalizacji na całym świecie m.in. Czeskiej Republice czy Szwecji. W Polsce topazy występują w Karkonoszach oraz Górach Izerskich.
Wydobycie odbywa się zarówno metodą głębinową, jak i odkrywkową, a w kopalniach wykorzystuje się zwykle buldożery, działa wodne i skrobaki. Surowiec zwożony jest ciężarówkami do hydraulicznych stacji, gdzie oczyszcza się go z gliny i innych zanieczyszczeń. Wiele z takich operacji prowadzonych jest na niewielką skalę.
Historia topazu
Ludzie starożytni najprawdopodobniej nie znali prawdziwych topazów – kamienie, które tak nazywali były bowiem raczej perydotami lub chryzolitami. Dopiero przed dwoma wiekami dla handlarzy klejnotami jasne stało się, że kwarc, beryl, korund i oliwin posiadają wszystkie charakterystyczne żółte tony, ale nie są topazami; podczas gdy są nimi kamienie o wielu innych odcieniach.
Tym niemniej, w epoce średniowiecza pozyskiwano już na pewno prawdziwe topazy z niemieckich gór Erzgebirge, gdzie znajdywały się złoża żółtych i brązowych kamieni w ilości kilkuset kilogramów. Dopiero w XVIII wieku odkryto jednak prawdziwe zagłębie topazów w Brazylii, a władnąca wówczas nad nią Portugalia stała się potentatem w zakresie importu atrakcyjnych kryształów do Europy. W XIX w. topazy dodatkowo zaczęto wydobywać również w Wielkiej Brytanii, zaś australijscy górnicy zaczęli odkrywać topazowe kamyki w osadach aluwialnych oraz w formie rzecznych kamyków wraz ze złotem czy cyną.
Brazylijskie topazy stały się na Starym Kontynencie bardzo popularne wśród arystokracji. Olbrzymi, bo ważący aż 1680 karatów kamień zwany „Braganza” był nawet rodzinnym klejnotem monarchii portugalskiej w XVIII i XIX w., przy czym początkowo uważano, że jest on diamentem! Największym dotąd na świecie topazem jest jednak niebieski kamień „Marbella”, nazwany tak od hiszpańskiego miasteczka na wybrzeżu Costa del Sol. Oszlifowany klejnot waży 8225 karatów i jest obecnie eksponowany w Madrycie w kompleksie Programa Royal’s Art Natura.
Właściwości topazu
W porównaniu z innych szlachetnymi kamieniami, kryształy topazu są często dość duże. Zazwyczaj mają formę słupkową, prawie izomeryczną, alternatywnie zaś beczułkową. Są najtwardsze wśród wszystkich krzemianów (8 w skali Mohsa), kruche i przeźroczyste, o wybitnie szklistym połysku. Gama kolorystyczna jest imponująca i obejmuje oprócz najpowszechniejszej czystej, żółtej i brązowej barwy także pomarańcz, czerwień, zieleń czy jasny niebieski. Najrzadziej spotyka się topazy różowe, fioletowe oraz ciemnoniebieskie – te ostatnie są zazwyczaj sztucznie barwione! W zależności od odcienia i lokalizacji nadaje się im często nazwy szczegółowe – dużą popularnością cieszą się na przykład pomarańczowo-czerwone topazy cesarskie.
Ciekawostka: Niektóre topazy – np. te wydobywane na Syberii mają skłonność do blednięcia w miarę ekspozycji na światło słoneczne!
Zastosowanie topazu
Topazy to cenione kamienie jubilerskie – dość łatwe do obróbki dzięki swojej twardości oraz większym rozmiarom. Największą wartość rynkową uzyskuje przy tym biżuteria z naturalnymi różowymi i czerwonymi topazami. Najtańsza jest z kolei ta z niebieskimi topazami, których cena odzwierciedla intensywną obróbkę – w tej kategorii wyróżnia się ciemny odcień „London Blue” oraz jasny, tzw. „Swiss Blue”. Kryształy są barwione za pomocą metody obejmującej połączenie wysokiej temperatury oraz promieniowania. Za pomocą ciepła uzyskać można również tańsze różowe kamienie, zaś specjalne związki chemiczne pozwalają zmienić przeźroczyste topazy w zielone. Tzw. mistyczne topazy o wielobarwnej tonacji powstają z kolei przy wykorzystaniu specjalnej technologii osadzania chemicznych depozytów w postaci pary.
Kolczyki, pierścionki czy naszyjniki z topazami cenione są nie tylko ze względu na piękne barwy i wysoki połysk, ale także relatywnie wysoką trwałość – kamienie niełatwo ulegają zarysowaniom czy uszkodzeniom, choć mogą pękać wskutek słabych wiązań atomowych wzdłuż osi kryształu. Z tego względu nie poleca się ich czyścić ultradźwiękami ani parą – najbezpieczniejsza metoda obejmuje miękką szczoteczkę, wodę i delikatny detergent.
Przy cięciu kryształów najczęściej preferuje się szlif fasetkowy, czyli bogaty w płaskie powierzchnie nachylone pod różnymi kątami. W efekcie topazy mogą przyjmować łatwo szlif brylantowy, schodkowy czy mieszany.
Jak się łatwo domyślić, topazy są również cenionymi kamieniami kolekcjonerskimi, zwłaszcza większe kryształy o rzadszych odcieniach. Co ciekawe, bywają jednak także wykorzystywane w przemyśle! Ich siła i wytrzymałość w wysokich temperaturach okazują się przydatne przy produkcji pieców do wypalania, spalarni i reaktorów. Ponadto z topazów wyrabia się materiały refrakcyjne, formy do odlewu szkła i metali, a także ceramikę.
Ciekawostka: Coraz powszechniejsze na rynku niebieskie topazy, których barwa uzyskiwana jest m.in. dzięki poddaniu promieniowaniu są z początku słabo radioaktywne. Międzynarodowe standardy wymagają, aby wszystkie kamienie koloryzowane za pomocą radiacji były przez jakiś czas składowane w bezpiecznych zamkniętych lokalizacjach, aż do czasu, gdy poziom radioaktywności zmniejszy się do bezpiecznego dla zdrowia.
Symboliczne znaczenie topazu
Topaz jest w wielu źródłach wskazywany jako kamień urodzinowy dla solenizantów z listopada, choć ową pozycję dzieli zamiennie z cytrynem – złote odcienie obu kamieni bywają często łudząco podobne. Ponadto, niebieski topaz jest oficjalnym kamieniem urodzinowym dla miesiąca grudnia oraz symbolem czwartej rocznicy ślubu. Z okazji 23 rocznicy poleca się natomiast podarki ze szlachetnego cesarskiego topazu.
W nomenklaturze kamieni szlachetnych topazy najczęściej oznaczają miłość i tkliwość. W czasach średniowiecza uważano, że kamienie te leczyły ciało i duszę i chroniły przed śmiercią. W Indiach noszenie topazów miało również zapewniać długowieczność, a ponadto urodę i inteligencję. Dzisiaj bardzo często rozróżnia się poszczególne odcienie topazów, łącząc je z nieco innym znaczeniem. I tak popularne niebieskie topazy maja łagodzić gniew i ognisty temperament, wspierać koncentrację, a także symbolizować głębokie uczucie i uczciwość. Ciepłe odcienie żółci, pomarańczy, czerwieni i brązu mają emanują z kolei słoneczną energią, faworyzując przyjacielskość, radość życia i generalnie pozytywny stosunek do świata. W niektórych filozofiach uważa się wręcz, że potrafią odblokować zakłócone przepływy energii w ciele.
Dla kogo topaz?
Topaz to uniwersalny kamień dla każdego! Dzięki olbrzymiej różnorodności kolorów pasuje do bardzo odmiennych typów osobowości czy urody. Zdaniem zwolenników teorii leczenia kamieniami szlachetnymi ma przynosić dobry sen, pomagać trawieniu i gasić w zalążku strach i stres – któż by tego nie potrzebował! Co zaś najistotniejsze, topazy to kamienie dla ludzi otwartych i nieskrępowanych stereotypami, którzy nie potrzebują diamentów, aby mieć o sobie dobre mniemanie. Topazy bywają wszak równie piękne!
Bibliografia
- Britannica; “Topaz”; data dostępu: 2021-05-11
- minerals.net ; “The mineral Topaz”; data dostępu: 2021-05-11
- Gem Society; “Topaz”; data dostępu: 2021-05-11
- Lauren Thomann; “Interesting Topaz Facts”; data dostępu: 2021-05-11
- Hobart M. King; “Topaz”; data dostępu: 2021-05-11
- Australian Government; “Topaz”; data dostępu: 2021-05-11
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS