Republika Gilead – oparte na kastowym podziale społeczeństwa i niewolnictwie kobiet totalitarne państwo z powieści Margaret Atwood Opowieść Podręcznej i inspirowanego nią serialu. Niejeden czytelnik i widz zadaje sobie pytanie, jak narodził się Gilead i jak to możliwe, że na gruzach Stanów Zjednoczonych, które tak przecież umiłowały osobistą wolność jednostki, mogło wyrosnąć coś tak przerażającego… Geneza Gileadu do pewnego stopnia owiana jest tajemnicą. Sama powieść niewiele mówi o jego źródłach, serial rzuca na tę sprawę nieco więcej światła, ale to też są fragmentaryczne informacje. Spróbujmy je prześledzić, w miarę możliwości uporządkować i odtworzyć drogę od symbolu demokracji do jednego z najpaskudniejszych dystopijnych państw, jakie dała nam współczesna literatura.
U podstaw Gileadu, tak jak u podstaw niemal każdej pełnej przemocy dziejowej katastrofy, leży kryzys. W tym przypadku – głęboki kryzys demograficzny. Na skutek między innymi zanieczyszczenia środowiska i skażenia radioaktywnymi odpadami świat zmaga się z ogromną plagą niepłodności. Różne państwa mają różne pomysły na radzenie sobie z tą sytuacją. W Stanach zaczyna się organizować grupa ludzi, która zdaje się dokładnie wiedzieć, co zawiniło i jak to powstrzymać…
Krok 1: zwrot ku religijności i konserwatywnej moralności
Co może być winne temu, że rodzi się coraz mniej dzieci? Dla niektórych to oczywiste. Odwrócenie się od Boga. Rozwody. Rozwiązłość. Antykoncepcja. Homoseksualiści. Kobiety robiące karierę, zamiast poświęcić się powołaniu do macierzyństwa. Prawicowi religijni aktywiści głoszą, że świat może uratować tylko powrót do religii i tradycyjnych wartości, a Serena Joy jeździ po kraju, promując swoją książkę o tym, że miejsce kobiety jest w domu. Planuje też napisanie kolejnych pod wiele mówiącymi tytułami Płodność jako dobro narodowe i Reprodukcja jako moralny imperatyw.
Kadr z serialu Opowieść Podręcznej.
W tym czasie grupa pod nazwą Synowie Jakuba zaczyna jako sekretny think tank, by szybko przerodzić się w konspiracyjną zmilitaryzowaną organizację, która – podobnie jak Serena – dochodzi do wniosku, że za kryzys płodności odpowiada kulturowe rozpasanie. Synowie Jakuba upatrują swojej misji w przywróceniu porządku i oczyszczeniu kraju z grzechu – a w społeczeństwie dotkniętym głębokim kryzysem ich słowa wielu osobom dają nadzieję na lepsze jutro, stopniowo gromadząc zwolenników.
Krok 2: ograniczanie praw reprodukcyjnych
Jeszcze zanim Synowie Jakuba sięgną po pełnię władzy i stworzą Gilead, zyskują spore wpływy w rządzie USA, a głoszone przez nich poglądy znajdują posłuch i inicjują zmiany w prawie. Skoro wzrost populacji został zahamowany, trzeba go wymusić – choćby siłą. W pierwszej kolejności rząd bierze się za tych, którzy nie chcą mieć dzieci. W przypadku mężczyzn wazektomia zostaje prawnie zakazana, a kobietom dostęp do antykoncepcji hormonalnej zostaje podwójnie utrudniony – teraz potrzebują już nie tylko recepty od lekarza, ale i pisemnej zgody męża. Kolejne szykowane przez Synów Jakuba reformy poważnie ograniczają dostęp do badań prenatalnych – co w świecie, w którym sporo dzieci na skutek skażenia rodzi się chorych i zniekształconych, mogłoby się wydawać nielogiczne… Ale tu chodzi przede wszystkim o ilość urodzeń. I o to, by nie zostawiać nikomu miejsca na wątpliwości, niekorzystne informacje i wynikające z nich grzeszne pokusy. Każda ciąża jest darem – a jeżeli okaże się jednocześnie darem śmierci lub choroby, najwyraźniej Bóg tak chciał. Gdy tylko Synowie Jakuba sięgną po pełnię władzy, wprowadzą również całkowity zakaz aborcji oraz antykoncepcji. Okaże się też, że Gilead i jego prawo działają wstecz – przykładnie powieszeni zostaną lekarze wykonujący aborcje jeszcze przed zmianą władzy i wprowadzeniem drakońskiego prawa. Ukoronowaniem działań na rzecz zwiększenia dzietności będzie ustanowienie instytucji Podręcznych – niewolnic-surogatek rodzących dzieci elitom Gileadu.
Krok 3: militarny przewrót
Członkowie Synów Jakuba (m.in. Waterford i Putnam) infiltrują rząd i administrację Stanów Zjednoczonych. W celu przejęcia władzy organizują trzy zbrojne ataki: na Biały Dom, Kongres i Sąd Najwyższy. Winą za ataki oficjalnie obarczają islamskich fanatyków, dzięki czemu pod pretekstem ochrony państwa władzę przejmuje wojsko, wprowadzony zostaje stan wojenny, a stosowanie konstytucji zostaje „tymczasowo” zawieszone dla łatwiejszego podejmowania „trudnych, ale potrzebnych” decyzji. W wyniku ataków ginie prezydent, większość rządu i członków Kongresu, a ta część przedstawicieli władzy, którym udaje się przetrwać, ucieka na Alaskę. Śmierć ponosi też spora liczba postronnych cywili, a łączna liczba ofiar przekracza żniwo zebrane przez ataki z 11 września 2001 roku.
Kadr z serialu Opowieść Podręcznej.
Bezpośrednio po atakach Synowie Jakuba przejmują kontrolę nad sprawami bezpieczeństwa państwa, dzięki czemu zyskują realną i niemal nieograniczoną władzę. Jednym z pierwszych podjętych przez nich kroków jest wyrzucenie wszystkich kobiet z administracji państwowej, zgodnie z myślą, by nie pozwolić im znów zapomnieć, do czego zostały stworzone (na pewno nie do rządzenia).
Krok 4: budowa nowych elit i kontrola społeczeństwa
Po zbrojnym przewrocie Synowie Jakuba postępują bardzo szybko, by ugruntować swoją władzę. Pod pretekstem bezpieczeństwa państwa zniesiona zostaje wolność słowa i prawo do zgromadzeń, na drogach pojawiają się blokady i kontrole tożsamości. Przerażone społeczeństwo początkowo nie protestuje zbyt gorliwie, zwłaszcza, że władza mydli im oczy, obiecując nowe wybory (z zastrzeżeniem, że ich przygotowanie „może trochę potrwać”). Zamiast tego wkrótce na podbitych przez religijne bojówki terenach ustanowiona zostaje Republika Gileadu, a najwyższa władza trafia w ręce wewnętrznego kręgu Synów Jakuba nazywanego Komitetem. Członkowie organizacji zostają mianowani Komendantami i z miejsca stają się nową elitą najbogatszych i najwyżej postawionych w społeczeństwie. W bardzo szybkim tempie budowane jest nowe, kastowe, skrajnie patriarchalne i religijne społeczeństwo – a podziały kastowe podkreślane są kolorystyką ubioru, żeby z góry zdystansować od siebie poszczególne grupy. Wszystkie niebezpieczne i wywrotowe „elementy” zostają wyeliminowane lub deportowane do przymusowych obozów pracy.
Krok 5: odebranie praw kobietom
Kobiety stają się obywatelami drugiej kategorii i podlegają władzy mężczyzny – męża, ojca lub brata. Ich praca zawodowa zostaje zdelegalizowana, a samodzielne rachunki bankowe zamrożone. Wszystkie pracujące dotąd kobiety zostają zwolnione i wysłane do domu. Próby protestowania w tej sprawie zostają krwawo stłumione i zbierają śmiertelne żniwo.
Kadr z serialu Opowieść Podręcznej.
Wkrótce drastycznie zostaje ograniczona edukacja kobiet – teraz ma się sprowadzać wyłącznie do nauki prowadzenia domu i bycia posłuszną żoną. Żadna inna wiedza ani umiejętności, łącznie z czytaniem, nie są uważane za istotne dla kobiet, wręcz przeciwnie – stanowią zagrożenie, tak dla samych kobiet, którym mogą poprzewracać w głowach, jak i dla Gileadu, który za wszelką cenę stara się utrudnić kobietom komunikowanie się, organizowanie oporu czy choćby myślenie o tym, że są niesprawiedliwie traktowane. Kontakt ze słowem pisanym zostaje kobietom zakazany, a w przestrzeni publicznej, do której mają dostęp, wszystkie napisy zostają zastąpione obrazkami, by przypadkiem nie skalały swojej powołanej do macierzyństwa istoty żadną pracą intelektualną. Nawet czytaniem listy zakupów. Jedynymi kobietami, którym wolno czytać i pisać, są Ciotki – grupa odpowiedzialna za sprawowanie kontroli nad Podręcznymi, a i to tylko dlatego, że zajmują się pracą administracyjną.
Krok 6: cenzura
Media zostają zamknięte, ocenzurowane lub przejęte przez władzę, temat seksualności zupełnie znika z przestrzeni publicznej, a cenzura po kolei zagarnia kolejne obszary życia. Wkrótce posiadanie książek innych niż religijne i zaakceptowane przez władzę staje się zabronione – przynajmniej dla mężczyzn, bo jak już wiemy, w przypadku kobiet jakikolwiek kontakt z książkami, nawet religijnymi, jest surowo karany. Podobnie ma się sprawa z dostępem do mediów. Papierosy, alkohol, produkty do makijażu, ubrania sprzed przewrotu i masa innych, zwyczajnych dotąd przedmiotów dostępna jest już tylko na czarnym rynku, dzięki czemu mogą sobie na nie pozwolić wyłącznie członkowie elity. Gilead chce mieć pełną kontrolę nad tym, co i w jaki sposób robią jego obywatele.
Krok 7: rządy religijnego prawa
Republika Gileadu wyrasta na gruncie chrześcijaństwa i zostaje zorganizowana według sztywnych praw religijnych wywodzących się z zapisów z Biblii, zwłaszcza ze Starego Testamentu. Biblia jest tu jednak traktowana bardzo wybiórczo i instrumentalnie, Synowie Jakuba wybierają sobie z niej fragmenty mające pomóc ugruntować ich władzę lub usprawiedliwić kolejne wprowadzane zakazy i prawa, w zasadzie ignorując całą resztę. W praktyce tworzą i narzucają społeczeństwu pod groźbą kary nową formę religijności opartej przede wszystkim na opresji.
Kadr z serialu Opowieść Podręcznej.
Uczestnictwo w zgromadzeniach i uroczystościach staje się obowiązkowe, wszystkie inne religie zostają zdelegalizowane, ich członkowie zostają wymordowani, wygnani lub postawieni przed wyborem – wyrzec się swojej wiary albo zginąć. Przyłapani na potajemnym odprawianiu mszy katoliccy i protestanccy księża są przykładnie wieszani w centrach miast. Wywiedzione z Biblii zapisy mają usprawiedliwić system drastycznych kar (trudno znaleźć w Gileadzie grzech, który nie byłby karany śmiercią lub okaleczeniem) oraz istnienie Podręcznych („Mam niewolnicę Bilhę. Zbliż się do niej, aby urodziła dzieci na moich kolanach; chociaż w ten sposób będę miała od ciebie potomstwo” – Rdz 30, 3 BT). Życie społeczne zostaje zorganizowane wokół szeregu religijnych rytuałów – od nocy poślubnej, podczas której małżonków oddziela od siebie prześcieradło z dziurką, przez comiesięczną Ceremonię gwałcenia Podręcznych, po publiczne i brutalne egzekucje podniesione do rangi religijnych obrządków, przewrotnie zwanych między innymi Wybawieniami.
Krok 8: jedyny słuszny model rodziny
Gilead akceptuje tylko jedną formę życia rodzinnego: mąż, żona i dzieci, niekoniecznie biologiczne. Związki pozamałżeńskie i homoseksualne zostają zdelegalizowane, tak samo jak powtórne małżeństwa zawarte przed przewrotem. Wszystkie dzieci wychowujące się w takich „grzesznych” rodzinach, tak jak i dzieci samotnych matek, zostają siłą odebrane rodzicom i przekazane bezpłodnym parom spośród najwyższych elit Gileadu.
Kadr z serialu Opowieść Podręcznej.
Od tego momentu na zawarcie małżeństwa trzeba mieć zgodę aparatu państwowego, najczęściej są to też małżeństwa aranżowane, a żony przydzielane są bojownikom Synów Jakuba i zasłużonym urzędnikom w nagrodę i wybierane spośród córek bogobojnych rodzin. Tych, którzy przed przewrotem funkcjonowali w „grzesznych” związkach, czeka niewesoły los. Geje jako „zdrajcy płci” zostają skazani na śmierć. Nie do końca wiadomo, co dzieje się z heteroseksualnymi mężczyznami splamionymi grzechem cudzołóstwa przed nastaniem Gileadu. Kobiety zaś dzielą się na te o udowodnionej płodności, które siłą zostają wcielone w szeregi Podręcznych, i te reprodukcyjnie bezużyteczne, nazywane odtąd Niekobietami.
Krok 9: dehumanizacja i niewolnictwo kobiet
Społeczeństwo Gileadu jest wyraźnie podzielone na kasty, ale najwięcej tych podziałów dotyczy kobiet. Najwyższą pozycją cieszą się Żony i Córki Komendantów – choć podobnie jak pozostałe kobiety nie mają żadnych praw ani głosu we własnej sprawie i są kompletnie zależne od swoich mężów i ojców, to przynajmniej wiodą wygodne życie. Skoncentrowane wokół domu, w którym nie można nawet poczytać książki, ale wygodne. Zdecydowanie niższą pozycją, ale wciąż pewnym szacunkiem cieszą się Ekonożony – zamężne kobiety średnich i niższych klas, o których życiu wiemy niewiele, bo zarówno książka, jak i serial, poświęcają im bardzo mało miejsca. Wiemy tyle, że w przeciwieństwie do Żon Komendantów nie przysługują im gosposie ani Podręczne. Poza Żonami, Córkami i Wdowami wszystkie pozostałe, niegodne kobiety pełnią role niewolnicze i służebne. Nowe dostawy niewolnic przywożone są z podbijanych przez Gilead terenów.
Największą wartością kobiety w Republice Gileadu jest płodność, która w połączeniu ze statusem społecznym tworzy kolejne klasy. Te kobiety, które nie mogą mieć dzieci i jednocześnie nie są Żonami (ani Córkami z „prawowitych” rodzin), określane są Niekobietami i sprowadzone do roli niewolnic. Część spośród Niekobiet zostaje wcielona do klasy Mart, czyli służących, sprzątaczek i gospoś – to los przynależny tym posłusznym i gotowym do podporządkowania. Niepokorne buntowniczki mają do wyboru trafić do sekretnego burdelu dla najwyższych rangą Komendantów lub do morderczych obozów pracy przy usuwaniu skutków skażenia.
Kadr z serialu Opowieść Podręcznej.
Rekrutujące się spośród grzesznic sprzed przewrotu płodne kobiety trafiają do przypominającej niewolniczy zakon klasy Podręcznych, których świętym obowiązkiem jest rodzenie dzieci na chwałę Gileadu. Podręczna przysługuje wysoko postawionym Komendantom, których Żony nie urodziły własnych dzieci – oficjalna odpowiedzialność za niepłodność spoczywa zawsze na kobietach, choć tajemnicą poliszynela jest, że problem dotyka tak mężczyzn, jak i kobiet. Niebędące Żonami kobiety zostają odarte z własnej tożsamości – wszystkie gosposie i służące funkcjonują pod imieniem Marta (od biblijnej Marty, która zamiast wydziwiać jak jej siostra Maria, posłusznie usługiwała Jezusowi), a Podręczne nazywane są od imienia swojego aktualnego Komendanta: Freda (należąca do Freda), Glena (należąca do Glena). Podkreślanie swojej podmiotowości, używanie starych imion czy mówienie o życiu sprzed przewrotu jest surowo zabronione.
Krok 10: rządy strachu
Państwo, które tak dalece ingeruje w życie obywateli, musi być rządzone strachem i utrzymywane przemocą – na każdej ulicy stoją uzbrojeni po zęby żołnierze obserwujący każdy krok przechodniów. Obywatele strachem i indoktrynacją zachęcani są do donoszenia na siebie nawzajem. Powołana zostaje specjalna tajna policja rekrutująca szpiegów. Kontrola najsilniej uderza w tych na samym dole drabiny społecznej, ale nie unikną jej także elity – nawet projektanci Gileadu z czasem zdają sobie sprawę, że nie są w nim bezpieczni i muszą grać według tych samych zasad, które próbowali narzucić innym. Każdego może dosięgnąć kara okaleczenia, rozstrzelania, powieszenia czy wysłania do obozów pracy w Koloniach. Niemal codziennie ktoś znika bez śladu albo zostaje publicznie skazany. Immunitet względem śmierci mają tylko cenne Podręczne – ich za przewiny się nie zabija, tylko do skutku reedukuje i łamie, okaleczając, przypalając, torturując, zamykając w odosobnieniu i stosując całą paletę wymyślnych metod. Dopóki nie uszkadza to ich macic i jajników, z Podręcznymi można zrobić wszystko.
Kadr z serialu Opowieść Podręcznej.
Z naszego wygodnego punktu widzenia obywateli rzekomo cywilizowanego i wolnego świata Gilead może się wydawać czymś abstrakcyjnym… Ale kiedy rozebrać tę fikcję na części, wyraźnie widać, że pełno w niej elementów, które w takim czy innym zakątku świata już zdążyły się wydarzyć albo dzieją się na naszych oczach. Pełno w niej też rzeczy, które są tylko o kilka kroków od wyraźnie przebijających się do debaty publicznej poglądów i tendencji.
Piekła na ziemi nie biorą się znikąd. A takie miejsca jak Gilead nie powstają w ciągu jednej nocy. I to chyba najważniejsze, co powinno w nas zostać po Opowieści Podręcznej – przekonanie, że wolność i bezpieczeństwo nie są nam dane na zawsze. Warto więc uważnie przyglądać się światu wokół nas i bronić rzeczy, które są dla nas istotne – dopóki wciąż jeszcze wolno nam o nich mówić.
Przy przygotowaniu tego tekstu posługiwałam się książką Margaret Atwood, fragmentami serialu oraz niezrównaną w tropieniu szczegółów anglojęzyczną fandomową Wikipedią poświęconą Opowieści Podręcznej.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS