Już na etapie zawierania umowy strony mogą obwarować brak wykonania zobowiązania niepieniężnego, czy też jego nienależyte wykonanie, obowiązkiem zapłaty przez dłużnika z góry określonej kwoty. Tego typu zastrzeżenie to kara umowna, która ma na celu nie tylko naprawienie szkody poniesionej przez wierzyciela czy ułatwienie uzyskania finansowej rekompensaty z tego tytułu, ale również mobilizację dłużnika do terminowego i prawidłowego wykonania zobowiązania. Są jednak sytuacje, w których, mimo ziszczenia się przesłanek do obciążenia dłużnika obowiązkiem zapłaty kary umownej, sąd może ją obniżyć.
Kary umowne
Prawidłowe zastrzeżenie kary umownej przez strony powoduje, co do zasady, że w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika, będzie on zobligowany do zapłaty kary zastrzeżonej na tę okoliczność i to niezależnie od wysokości poniesionej przez wierzyciela szkody. Zapis umowny w tym przedmiocie jest bardzo korzystny dla wierzyciela. Jeżeli dłużnik nie wykona swego zobowiązania, albo wykona je w sposób wadliwy, to wierzyciel dochodząc w związku z tym zapłaty kary umownej przed sądem, będzie musiał powołać się na odpowiedni zapis umowny oraz wykazać, że zaistniały okoliczności w nim przewidziane. Tym samym wierzyciel zostaje całkowicie zwolniony z obowiązku wykazania w toku ewentualnego postępowania sądowego nie tylko rozmiaru poniesionej szkody, ale w ogóle istnienia jakiejkolwiek szkody.
Nie oznacza to jednak, że dłużnik jest całkowicie bezbronny wobec zastrzeżenia tego typu sankcji.
Brak szkody
Zgodnie z art. 484 § 1 K.c. obowiązek zapłaty przez dłużnika zastrzeżonej na konkretną okoliczność z góry określonej wysokości kary umownej wystąpi bez względu na wielkość szkody po stronie wierzyciela. Co więcej, obiektywne ustalenie, iż wierzyciel nie doznał szkody, może nie uchronić dłużnika przed koniecznością uiszczenia kary. Takie stanowisko zostało przedstawione m.in. w podjętej w składzie siedmiu sędziów uchwale Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2003 r., sygn. akt III CZP 61/03, której nadano moc zasady prawnej. Sąd w niej stwierdził, że jeżeli wierzycielowi przysługuje kara umowna w zastrzeżonej wysokości “bez względu na wysokość poniesionej szkody”, to nie ma zatem w ogóle znaczenia sam fakt wystąpienia szkody.
Pogląd ten znajduje odzwierciedlenie w dalszej linii orzeczniczej sądów powszechnych. Co jednak istotne, choć brak szkody nie zwalnia dłużnika od obowiązku zapłaty kary umownej, to relacja pomiędzy wysokością szkody a wysokością kary umownej ma znaczenie dla możliwości jej miarkowania.
Miarkowanie
Prawodawca przewidział wprost dwa przypadki, w których istnieje możliwość obniżenia kary umownej. Sąd, na żądanie dłużnika, może zmniejszyć karę umowną, jeżeli zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części, a także, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Dłużnik może zażądać zredukowania kary umownej w przypadku wystąpienia co najmniej jednej z wyżej wskazanych przesłanek.
Zaznaczenia wymaga, że samo żądanie przez pozwanego dłużnika oddalenia pozwu o zapłatę kary umownej nie musi zostać utożsamione przez sąd rozstrzygający z ewentualnym żądaniem jej miarkowania. Dla zabezpieczenia własnego interesu zasadne jest więc wyraźne i odrębne od wniosku o oddalenie powództwa, wniesienie przez dłużnika o miarkowanie kary. Dłużnik musi również pamiętać, że poza zgłoszeniem żądania w tym przedmiocie, będzie obciążony ciężarem udowodnienia wystąpienia jednej lub obu podstaw do obniżenia kary.
Wykonanie zobowiązania w części
Miarkowanie kary umownej z uwagi na wykonanie zobowiązania w znacznej części może mieć miejsce przede wszystkim wówczas, gdy częściowo wykonane zobowiązanie faktycznie w jakikolwiek sposób zaspokaja chroniony interes wierzyciela. W sytuacji zatem, gdy częściowe wykonanie zobowiązania nie ma dla wierzyciela żadnej wartości, sąd nie przychyli się do wniosku dłużnika.
Sporne okazuje się również miarkowanie kary na tej podstawie, w sytuacji gdy została ona zastrzeżona na wypadek samego opóźnienia lub zwłoki w wykonaniu zobowiązania. Z uwagi na dużą różnorodność stanów faktycznych oraz postaw wierzycieli i dłużników, w orzecznictwie sądów powszechnych ukształtowało się stanowisko, w myśl którego miarkowanie kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki (czy opóźnienia) w spełnieniu całości świadczenia jest, co do zasady, dopuszczalne, także z uwagi na wykonanie przez dłużnika zobowiązania w znacznej części. Zmniejszenie kary z powołaniem się na wskazaną przesłankę zależy jednak od konkretnych okoliczności faktycznych i oceny, czy, a jeżeli tak, to w jakim stopniu, częściowe wykonanie robót przed popadnięciem w zwłokę (opóźnienie) zaspokajało interes wierzyciela. Przyjęcie odmiennej, niekorzystnej dla dłużnika wykładni, nie pozbawia go jednak możliwości podnoszenia argumentacji przemawiającej za miarkowaniem kary zastrzeżonej na tę okoliczność, z uwagi na drugą ustawową przesłankę.
Rażące wygórowanie
W ustawie brak jest definicji legalnej “rażącego wygórowania kary umownej”. Mowa tu o niewątpliwej niewspółmiernej wysokości zastrzeżonej kary umownej, w stosunku do tej, która teoretycznie powinna być należna w danej sytuacji. Jednym z głównych kryteriów oceny jest ustalenie wysokości szkody wierzyciela powstałej w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. Przy czym sąd może tu wziąć pod uwagę nawet tego typu uszczerbki, których by nie uwzględnił przy orzekaniu o odszkodowaniu na zasadach ogólnych.
Kolejnym kryterium miarkowania kary umownej jest porównanie kwot stanowiących równowartość całego świadczenia, do którego realizacji zobligowany był dłużnik, oraz wysokości zastrzeżonej za obopólną zgodą kary umownej.
Miarkowanie kary umownej nie może nastąpić z uwagi na złą sytuację majątkową dłużnika, która może jednak mieć znaczenie przy rozważaniach, czy żądanie zapłaty kary umownej w danych okolicznościach nie stanowi nadużycia prawa.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.)
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS