Fotografie lotnicze należą do najlepszych źródeł historycznych dokumentujących stan faktyczny przedstawianego terytorium z określeniem dokładnego czasu wykonania ekspozycji, jak też okoliczności jej wykonania. Sokólszczyzna w czasie drugiej wojny światowej była wielokrotnie teatrem działań wojennych w ramach ważnych operacji wojskowych. Dlatego też rozpoznanie lotnicze wykonywane przez wszystkie walczące strony dało możliwość zarejestrowania na kliszach aparatów fotograficznych widoków prawie wszystkich miejscowości powiatu sokólskiego, które dzisiaj mogą być przedmiotem analiz, porównań czy lokalnych odkryć historycznych.
REKLAMA
Najlepszą dokumentację fotograficzną zgromadziła niemiecka Luftwaffe, która była wyposażona w znakomite samoloty rozpoznawcze wyposażone w wysokiej jakości aparaty fotograficzne i kamery obsługiwane przez doskonale wyszkolonych operatorów. Jednym z czołowych samolotów rozpoznawczych Luftwaffe był Focke – Wulf Fw 189 Uhu nazywany „latającym okiem”, ale również ze względu na charakterystyczny dwubelkowy kadłub – „ramą”. Mógł on fotografować obiekty naziemne z wysokości 7000 metrów i miał zasięg prawie 700 km co dawało duże możliwości rozpoznania najbliższych rejonów linii frontu, a jego zdolność do lądowania na równej i suchej łące dawała możliwość szybkiego dostarczenia materiałów wywiadowczych do niemieckich sztabów.
Samoloty Focke – Wulf Fw 189 Uhu latające w roku 1944 roku nad Sokólszczyzną stacjonowały na stałe na dużym niemieckim lotnisku w Rostkach niedaleko Pisza (Feldflugplatz Arys-Rostken). ale wiele z nich było w dyspozycji niemieckich dowódców dywizji, co związane było z koniecznością korzystania z lądowisk polowych.
Po raz pierwszy na Sokólszczyźnie samoloty te zostały użyte do rozpoznania na dużą skalę w czasie kilkudniowej bitwy o Kuźnicę w lipcu 1944 roku, kiedy to sowiecka tzw. szybka grupa bojowa ze składu 49. Armii zdobyła to miasteczko i zdolna była do wyjścia na tyły 4.Armii niemieckiej walczącej w rejonie na północ od Grodna, czym spowodowała reakcję Wehrmachtu na szczeblu dowódcy grupy armii.
Innym rejonem fotografowanym przez „ramy” były obszary miedzy Grodnem a Augustowem, gdzie sowiecki 3. Korpus Kawalerii Gwardii nacierał w kierunku na Augustów. Niemcy zaciekle bronili wejścia do Prus Wschodnich, na skutek czego, jak również w wyniku wyczerpania bojowego Armii Czerwonej doprowadziło to do zatrzymania linii frontu tuż za Augustowem na prawie pół roku (do stycznia 1945 roku). I właśnie z tego półrocza (lipiec 1944-styczeń 1945) pochodzą niemieckie fotografie lotnicze Sokólszczyzny, która była penetrowana wywiadowczo przez Niemców niezwykle intensywnie w celu rozpoznania formujących się sowieckich sił uderzeniowych.
REKLAMA
Należy koniecznie wspomnieć, że niemieckie rozpoznanie lotnicze prowadzone nad Smoleńskiem, Miednoje, Katyniem i Ostaszkowem w latach 1941-1944 pozwoliło na szczegółową rejestrację, rozpoznanie i analizę miejsc egzekucji i pochówku polskich oficerów.
Całość wywiadowczej dokumentacji fotograficznej Luftwaffe po drugiej wojnie światowej przejęli Amerykanie i natychmiast ją utajnili ujawniając sojusznikom tylko bardzo niewiele materiałów. Pewna ilość zdjęć, w tym z Sokólszczyzny została pokazana dopiero w ostatnim dziesięcioleciu.
Zdjęcia Luftwaffe posiadają kod literowy GX oraz numer misji czyli lotu bojowego (lot na rozpoznanie był zaliczany do kategorii lotu bojowego). Jeden lot niejednokrotnie przebiegał nad olbrzymim obszarem stąd zdjęcia opisane jednym kodem przedstawiają wiele miejscowości nieraz daleko od siebie oddalonych. I tak materiały z lotu bojowego GX929 z 17 września 1944 r. godz. 7.55-10.15 zawierają zdjęcia Rozedranki, Podkamionki, Geniusz, Zawistowszczyzny, Wojnach, Sokółki, Szyszek, Orłowicz, Tatarszczyzny, Parczowiec, Kruglan i Kuźnicy. W innym locie bojowym GX8210 z 16 września 1944 r. wykonano zdjęcia Kraśnian i Sokółki oraz wiele innych miejscowości odległych od Sokółki. Jakość tych fotografii jest bardzo wysoka, co umożliwia bardzo dokładną analizę terenu powiatu sokólskiego w czasie zaledwie dwóch miesięcy po przejściu frontu.
Zdjęcie lotnicze Kuźnicy przedstawia ogrom zniszczeń i ruiny miasteczka zwłaszcza wzdłuż obecnej ulicy Sokólskiej. Dobrze widoczne są też liczne leje po bombach lotniczych i pociskach artyleryjskich szczególnie na wzgórzach otaczających miejscowość, gdzie rozmieszczone były niemieckie baterie dział kalibru 88 mm.
REKLAMA
Zdjęcie lotnicze Sokółki jest niezwykle ciekawe. Pokazuje dokładnie koszary z wypalonymi budynkami wojskowymi (widoczne są osmalone mury), a także liczne leje po niemieckim bombardowaniu w czerwcu 1941 roku. W naszych koszarach stacjonowały bowiem oddziały dobrze uzbrojonej sowieckiej 33. Dywizji Pancernej, które zostały zaatakowane pierwszego dnia wojny. Widać też dobrze wybudowany przez Niemców rękami sokólskich Żydów zalew wodny. Na sokólskim dworcu kolejowym widoczna jest długa na 250 metrów rampa kolejowa służąca do wyładunku niemieckiego wojska i materiału wojennego. To na tej rampie została wywagonowana z 70 pociągów towarowych, przerzucona z Rumunii 3. Dywizja Pancerna SS „Totenkopf”, która natychmiast została skierowane pod Grodno.
CZYTAJ TEŻ: Operacja Bagration na Sokólszczyźnie. Walki o Kuźnicę w 1944 roku [FOTO]
Jednak największe wrażenie robi zdjęcie sowieckiego lotniska wojskowego w Kraśnianach budowanego tam przez sowietów w latach 1940-1941. Jest to prawdopodobnie jedyne ogólnodostępne dzisiaj zdjęcie obiektu 400 (taki kod miało lotnisko w Kraśnianach). Widzimy tam długi i szeroki pas startowy, drogi kołowania samolotów, czternaście płaszczyzn postojowych samolotów, magazyn materiałów pędnych i smarów w budowie oraz wiele obiektów budowlanych o przeznaczeniu socjalno-sztabowym. To na tym nieukończonym pasie startowym wylądował samolotem łącznikowym 22 czerwca 1941 roku gen. Iwan Wasiljewicz Bołdin i ciężarówką udał się do Białegostoku, przedzierając się przez kolumny sowieckich uciekinierów na grodzieńskiej szosie, by zorganizować kontrnatarcie Armii Czerwonej.
CZYTAJ WIĘCEJ: Atak Niemiec na ZSRS. Walki na Sokólszczyźnie w czerwcu 1941 roku [FOTO]
Działalność nieukończonego lotniska w Kraśnianach zauważyli też mieszkańcy Sokolan obserwując strzelania sowieckich myśliwców do rękawów ćwiczebnych holowanych przez samoloty transportowe, co opisał Stanisław Sańko w książce „Wspomnienia zapisane w zeszytach”. Nad tym lotniskiem sowieci wyznaczyli tzw. strefę, zaś samoloty bojowe stacjonowały na lotnisku polowym w Nowym Dworze. Gdyby lotnisko zostało ukończone i włączone w sieć sowieckiego systemu obrony granicy, to Sokółka w dniu 22 czerwca 1941 roku zostałaby zapewne wielokrotnie zbombardowana, bo byłaby wówczas strategicznym celem niemieckim jako ważny węzeł lotniczo-komunikacyjny (duże lotnisko wojskowe i stacja kolejowa). Nietrudno wyobrazić sobie, że infrastruktura miejska ległaby wówczas w gruzach a liczba ofiar wśród ludności byłaby ogromna.
REKLAMA
W związku z ujawnieniem małej ilości niemieckich zdjęć lotniczych z okolic Sokółki można przyjąć, że istnieją też inne, np. z okolic Lipska oraz Dąbrowy Grodzieńskiej i one także zawierają cenne i niespotykane informacje. Z dużą nadzieją wypada na nie zaczekać.
Stanisław Margielewicz
Materiały źródłowe:
1. The War Zone
2. National Archives at College Park
3. fotopolska.eu
4. „Pionowe zdjęcia lotnicze Luftwaffe” – Uniwersytet Warszawski
5. Stanisław Sańko, „Wspomnienia zapisane w zeszytach”
Opis fotografii:
1) Pilot przy samolocie Focke-Wulf Fw189 UHU
2) Samolot Focke-Wulf Fw189 UHU
3) Kuźnica 17 września 1944r.
4) Sokółka Rampa. Dworzec Kolejowy, wrzesień 1944r.
5) Sokółka Koszary, wrzesień 1944r.
6) Sokółka Zalew, wrzesień 1944r.
7) Położenie Lotniska Kraśniany, wrzesień 1944r.
8) Widok Lotniska Kraśniany, wrzesień 1944r.
9) Sokółka ul.Kryńska, wrzesień 1944r.
10) Sokółka Rozjazd, Kapliczka, wrzesień 1944r.
11) Orłowicze, wrzesień 1944r.
12) Kruglany, wrzesień 1944r.
13) Zawistowszczyzna, wrzesień 1944r.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS