Skomplikowana historia wyprostowana. 190. rocznica powstańczej bitwy pod Sokołdą

Zapomniani powstańcy

Dokładnie 190 lat temu gdzieś w tej okolicy przedzierali się polscy powstańcy z oddziału pułkownika Józefa Zaliwskiego (który wcześniej dowodził atakiem na warszawski Arsenał, a potem zaczął formować oddział m.in. na Kurpiowszczyźnie). Osaczały ich wojska carskie. Powstańcy przystąpili do bitwy, choć nie mieli żadnych szans. Rosjanie rozbili ich w proch.

Ich historia, historia ich pierwszego pochówku i późniejsza recepcja wydarzeń jest niezwykła. Przez dziesięciolecia myślano bowiem, że w grobie na Kopnej Górze tak naprawdę leżą powstańcy styczniowi. Ba, jeszcze przed wojną leśnicy ufundowali pomnik wskazujący to miejsce jako grób powstańców z 1863 roku. Nawet pobliskie arboretum ze względu na mogiłę nosi nazwę związaną z powstaniem styczniowym.

Tymczasem kilkanaście lat temu okazało się, że tak naprawdę spoczywają tam zupełnie inni żołnierze polscy – którzy zginęli 30 lat wcześniej.

Zapis historyczny obalony

Dzięki uporowi stowarzyszenia Collegium Suprasliense (i jego ówczesnemu prezesowi, a dziś burmistrzowi Supraśla Radosławowi Dobrowolskiemu) oraz wielu instytucjom i ludziom dobrej woli doprowadzono do ekshumacji ciał ze wspólnej mogiły.

Każdy ze szkieletów (w wielu przypadkach nosiły one ślady dobijania szablami i kolbami) był pieczołowicie przenoszony przez archeologów do małych drewnianych trumienek. Po czym w uroczystej oprawie wszystkie trumny umieszczono w kaplicy cmentarnej Buchholtzów w Supraślu. W tym czasie w Kopnej Górze, niedaleko miejsca, w którym była wcześniejsza mogiła, urządzano cmentarzyk wojskowy. Aż w 2013 roku uroczyście pochowano żołnierzy w oddzielnych grobach.

I tak przyszedł moment, w którym nie tylko wyprostowano skomplikowaną historię tego miejsca, ale i powstańców pochowano powtórnie – już z wojskowymi honorami.

Wszystko to było możliwe dzięki pewnemu dokumentowi sprzed 180 lat odnalezionemu w księgach parafialnych w Szudziałowie. Przyczynkiem do obalenia uporządkowanego i usankcjonowanego zapisu historycznego stała się notatka księdza z Szudziałowa, który blisko dwieście lat temu zanotował dokładnie czas, miejsce bitwy i miejsce mogiły.

Dobrowolski i inni pasjonaci nie odpuścili. Przeprowadzili dodatkowe szczegółowe badania archiwów i terenu, nawiązali współpracę z archeologami. Ekshumacja, wiek szkieletów, znalezione przy nich przedmioty potwierdziły wcześniejsze przypuszczenia.