RELACJA. Pamiętamy o Bohaterach! 77 lat temu wybuchło PW

77 lat temu, 1 sierpnia 1944 r., na mocy decyzji Dowódcy AK gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”, w Warszawie wybuchło powstanie. Przez 63 dni powstańcy prowadzili z wojskami niemieckimi heroiczną i osamotnioną walkę, której celem była niepodległa Polska, wolna od niemieckiej okupacji i dominacji sowieckiej. Zapraszamy Państwa do przeżywania razem z nami uroczystości związanych z upamiętnieniem tego bohaterskiego zrywu. Na portalu wPolityce.pl przez cały dzień będziemy je dla Państwa relacjonować. PAMIĘTAMY!

CZYTAJ TAKŻE:

— 77 lat temu w Warszawie wybuchło powstanie – największa akcja zbrojna podziemia w okupowanej przez Niemców Europie

— Poruszające przemówienie prezydenta: Powstanie było dziełem pokoleń. Ci, którzy w 1920 r. zwyciężyli, wychowali swoje dzieci w miłości do ojczyzny

— Piękna inicjatywa! Parada Bohaterów przejechała przez Warszawę. Stolica podziękowała swoim bohaterom

1 sierpnia 1944 r. do walki w stolicy przystąpiło ok. 40-50 tys. powstańców. Planowane na kilka dni trwało ponad dwa miesiące. W czasie walk w Warszawie zginęło ok. 18 tys. powstańców, a 25 tys. zostało rannych. Straty wśród ludności cywilnej były ogromne i wynosiły ok. 180 tys. zabitych. Pozostałych przy życiu mieszkańców Warszawy ok. 500 tys., wypędzono z miasta, które po Powstaniu zostało niemal całkowicie spalone i zburzone. W związku z 77. rocznicą wybuchu Powstania zaplanowano liczne uroczystości związane z upamiętnieniem tego bohaterskiego zrywu.

RELACJA

17:30 Dwa marsze w Warszawie

Po godzinie 17:00 z Ronda Romana Dmowskiego wyruszył Marsz Powstania Warszawskiego.

Z kolei, gdy tylko zamilkły syreny upamiętniające godzinę wybuchu Powstania Warszawskiego, z ul. Jana Kilińskiego wyruszył w niedzielę Marsz Milczenia ‘44.

17:20 W godzinę „W” oddano hołd powstańcom przed pomnikiem Gloria Victis

W godzinę „W” przed pomnikiem Gloria Victis na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach przedstawiciele władz, w tym prezydent Andrzej Duda i premier Mateusz Morawiecki, a także weterani i mieszkańcy miasta oddali hołd powstańcom warszawskim.

O godz. 17, o której 1 sierpnia 1944 roku – 77 lat temu – rozpoczął się w Warszawie zryw powstańczy, zawyły syreny. Zgromadzeni przed pomnikiem Gloria Victis minutą ciszy uczcili pamięć powstańców. Odśpiewano Mazurka Dąbrowskiego i odegrano hejnał warszawski.

Uroczystości przed pomnikiem Gloria Victis stanowią kulminacyjny punkt obchodów 77. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego.

W uroczystościach uczestniczyli również m.in. marszałek Sejmu Elżbieta Witek, marszałek Senatu Tomasz Grodzki i prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski.

17:01 Rozpoczęły się uroczystości przed pomnikiem Gloria Victis

Rozpoczynają się uroczystości przed pomnikiem Gloria Victis na Wojskowych Powązkach. O 17.00, w godzinę „W”, hołd powstańcom oddadzą przybyli na uroczystości weterani, warszawiacy, a także przedstawiciele władz, m.in. prezydent Andrzej Duda i premier Mateusz Morawiecki.

Wcześniej prezydent Andrzej Duda złożył kwiaty na grobie gen. Antoniego Chruściela „Montera” na Wojskowych Powązkach.

Podczas uroczystości obecni byli powstańcy, harcerze, a także córka generała, Jadwiga Chruściel, z którą prezydent przywitał się.

Kwiaty na grobie gen. Chruściela złożyli także m.in. marszałek Sejmu Elżbieta Witek, sekretarz stanu w MON Wojciech Skurkiewicz (w imieniu Ministra Obrony Narodowej) oraz przedstawiciele władz stolicy.

Uroczystości przed pomnikiem Gloria Victis stanowią kulminacyjny punkt obchodów 77. rocznicy Powstania Warszawskiego.

17:00 Polacy oddają hołd Powstańcom w godzinę „W”

W godz. „W”, o której 77 lat temu wybuchło Powstanie Warszawskie, w stolicy rozległ się dźwięk syren w hołdzie uczestnikom zrywu. Na minutę na ulicach przystanęli przechodnie, zatrzymały się samochody, tramwaje, autobusy.

16:00 Kwiaty przed Pomnikiem Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego

Agnieszka Kaczmarska, szefowa Kancelarii Sejmu, marszałek Senatu Tomasz Grodzki, wicemarszałek Senatu Gabriela Morawska-Stanecka i szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk złożyli kwiaty przed Pomnikiem Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego.

15:20 Ostatni moment na rozmowę z Powstańcami

Dr Karol Nawrocki, prezes Instytutu Pamięci Narodowej, zwrócił uwagę w rozmowie z TVP Info, że to już zapewne ostatni moment, gdy można o powstaniu porozmawiać z jego uczestnikami.

14:45 „Dla mnie to było wspaniałe przeżycie”

„Trudno po 77 latach zabierać głos w takiej sprawie, czy coś miało sens. Jeszcze może po 100 latach, albo 200. To można było próbować oceniać od razu, ale teraz nie. Dla mnie to było wspaniałe przeżycie” – mówi portalowi wPolityce.pl Powstaniec Warszawski Waldemar Nowakowski ps. „Gacek” wspominając zryw 1944 roku.

CZYTAJ WIĘCEJ: TYLKO U NAS. Wspomnienia Powstańca. Nowakowski: Wspaniałe przeżycie. Moim marzeniem było zdobycie broni

14:00 Premier: Warszawiacy rzucili Niemcom wyzwanie

Kiedy połowa Europy zginała karki pod jarzmem niemieckiego okupanta, a druga połowa z okupantami współpracowała, Warszawiacy rzucili Niemcom wyzwanie. 1 sierpnia o godz. 17.00 w Warszawie i w całej Polsce, oddajemy hołd bohaterom Powstania Warszawskiego

— napisał na Twitterze premier Mateusz Morawiecki.

13:30 Wspomnienia Janusza Walendzika ps. „Czarny”

13:00 Śpiewanie pieśni i piosenek powstańczych z Ferajną z Hoovera

O godz. 15 w niedzielę, na dwie godziny przed godziną „W”, rozpocznie się śpiewanie pieśni i piosenek powstańczych z Ferajną z Hoovera w pawilonie kulturalnym Niepodległa.

12:30 Szef CDU oddał hołd Powstańcom

Szef CDU, premier Nadrenii Północnej-Westfalii Armin Laschet wraz z ambasadorem Niemiec złożyli wieńce pod Pomnikiem Powstania Warszawskiego na pl. Krasińskich w Warszawie.

11:40 Marszałek Sejmu złożyła kwiaty przed Dzwonem Montera

Marszałek Sejmu Elżbieta Witek złożyła kwiaty przed Dzwonem Montera, który znajduje się przed wejściem do Muzeum Powstania Warszawskiego.

Dzwon został wykonany przez słynnego ludwisarza Jana Felczyńskiego w Przemyślu. Autorem projektu jest rzeźbiarz Jacek Malinowski. Na froncie dzwonu znajduje się podobizna bohatera, a z tyłu – duży znak Polski Walczącej i dedykacja prezydenta Warszawy. Odlew waży 230 kg i ma bardzo szlachetny grafitowy kolor. Po raz pierwszy zabrzmiał 31 lipca 2004 roku w czasie otwarcia muzeum.

Myślę, że ten dzisiejszy dzień jest dniem eksplozji patriotyzmu w  całej Polsce. Ja pochodzę z Dolnego Śląska. Zawsze 1 sierpnia o 17:00 zatrzymywaliśmy się i patrzaliśmy o tych bohaterach, o powstańcach, o ludności cywilnej. To właśnie im zawdzięczamy to, co stało się później. Dziś składamy hołd i oddajemy cześć naszym bohaterom. Oni co roku odchodzą, jest ich coraz mniej. Cieszę się, że po tylu latach, kiedy o nich zapominano, od czasów powojennych, a potem, kiedy można było już o nich mówić, oddawać im cześć – dziś spotykają się z takimi przejawami szacunku. Ludzie do nich podchodzą, ściskają ich, dziękując za to, co zrobili. To dzięki nim możemy żyć w wolnej i niepodległej Polsce

– powiedziała Elżbieta Witek.

11:10 Prezydent upamiętnił zamordowanych mieszkańców Woli

Prezydent Andrzej Duda złożył kwiaty przed tablicami na fragmencie muru fabryki J. Franaszka – miejscu pamięci o zamordowanych przez Niemców siedmiu tysiącach mieszkańców warszawskiej Woli.

Ten dzień dla Warszawiaków, dla Polaków jest dniem pamięci o bohaterach Powstania Warszawskiego, o tych, którzy nie wahali się stanąć do walki. Chciałoby się powiedzieć, że z bronią w ręku, ale w większości przypadków nie mieli broni. Początkowo stawali do walki bezbronni. Dopiero później większości z nich udało się zdobyć broń. Ale to także dzień, kiedy czcimy wielkie bohaterstwo mieszkańców Warszawy w ogóle. Tym szczególnym miejscem, gdzie musimy o nich popamiętać, jest warszawska Wola, gdzie w pierwszych dniach Powstania Niemcy dopuścili się nieprawdopodobnego bestialstwa, mordując bezbronnych cywili. To były niewinne ofiary cywilne, mieszkańcy Warszawy, których gromadzono i mordowano. Cieszę się, że są takie miejsca, że Warszawa o nich pamięta, że te miejsca są przystrojone, że mieszkańcy składają kwiaty, bo to wielka martyrologia tego miasta i naszej ojczyzny

– powiedział prezydent Andrzej Duda.

Chciałoby się powiedzieć: cześć i chwała Bohaterom. Ale chcę podkreślić to, o czym mówimy: o niezłomności Warszawy, niezłomności jej mieszkańców, którzy byli z powstańcami do samego końca, w straszliwych warunkach. Przetrwali, aby wypędzeni po powstaniu wrócić i odbudować swoje miasto. To jest symbol nie tylko Warszawy, ale symbol całej Rzeczypospolitej. RP nawet podeptana przez wroga, pobita, zniszczona, za każdym razem podnosi się niezłomnością nas wszystkich. (…) Kiedy mówimy o bohaterstwie, trzeba jasno powiedzieć: ten bilans całościowo jest dodatni, więc było warto. Bo pewnie nie byłoby wolności, gdyby nie tamta krew, tamto poświęcenie. Cześć i chwała Bohaterom!

– mówił prezydent Duda.

11:04 Ambasada USA oddaje hołd bohaterom Powstania Warszawskiego

9:50 Politycy pamiętają o Powstaniu Warszawskim

„Każdego mieszkańca należy zabić. Warszawa ma być zrównana z ziemią jako zastraszający przykład dla całej Europy” – tak brzmiał rozkaz Hitlera dla niemieckich wojsk walczących z Powstańcami. W rocznicę #PW1944 pamiętajmy o polskim bohaterstwie, ale też o niemieckim bestialstwie

— napisała na Twitterze była premier Beata Szydło.

Niech pamięć #PW1944 buduje postawy patriotyczne. Nie było w historii Europy równego bohaterstwa! Budujmy Polskę bazując na Ich przykładzie

— napisał Antoni Macierewicz.

Dziś 77. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego. Winni jesteśmy pamięć, hołd i zrozumienie. Modlitwę. Dzięki Powstaniu istniejemy, a kolejne pokolenia mają szansę na rozwój i dobre życie. Ale Powstanie przypomina nam też, że nikt nie zwalnia nas z odpowiedzialności za Polskę

— napisał wicepremier Piotr Gliński.

Nie można wątpić w wolność. Nie można wątpić w godność. Uczcijmy pamięć o Bohaterkach i Bohaterach #PowstanieWarszawskie, którzy w te wartości nie wątpili. Zatrzymajmy się dziś o 17.00 w #GodzinaW #PW1944

— napisała Małgorzata Kidawa-Błońska.

„Godzina pomsty wybija Za zbrodnie, męki i krew” 1 sierpnia 1944 r. o godz. 17.00 wybuchło Powstanie Warszawskie. Pamiętamy o Powstańcach, Ich bohaterstwie i męstwie. Cześć i Chwała Bohaterom!

— napisał senator Stanisław Karczewski.

9:34 Uroczystości przy Filtrowej 68

Obchody 77. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego rozpoczęły się od złożenia kwiatów pod tablicą upamiętniającą podpisanie przez płk. Antoniego Chruściela „Montera” rozkazu rozpoczęcia Powstania Warszawskiego przy ul. Filtrowej 68.

9:32 Krystyna Markowska ps. „Biedronka”: Czekało się na ten zryw. To była euforia

Czekało się na ten zryw. To była euforia, to były takie przeżycia, że trudno to nawet powiedzieć. Trzeba to po prostu przeżyć

— powiedziała w rozmowie z TVP Info Krystyna Markowska ps. „Biedronka”.

9:30 Wspomnienia mjr. Jakuba Nowakowskiego ps. „Tomek”

9:25 Niemieckie flagi opuszczone do połowy masztów

Dziś flagi niemieckich przedstawicielstw w Polsce opuszczone są do połowy masztów-na znak głębokiego bólu i wstydu z powodu okrutnych zbrodni niemieckiego okupanta w walce z ludnością Warszawy podczas #PowstanieWarszawskie. Wraz z premierem @landnrw uczciliśmy w Warszawie pamięć ofiar

— poinformował na Twitterze ambasador Niemiec w Polsce Arndt Freytag von Loringhoven.

9:00 Hołd i opieka nad powstańcami warszawskimi jest naszym obowiązkiem

Hołd i opieka nad powstańcami warszawskimi jest naszym obowiązkiem, podobnie jak pielęgnowanie pamięci o tych, których już z nami nie ma – napisał w liście z okazji 77. rocznicy powstania warszawskiego minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak.

CZYTAJ WIĘCEJ: Ważna deklaracja szefa MON. Błaszczak: Hołd i opieka nad Powstańcami Warszawskimi jest naszym obowiązkiem

8:50 Miejsca pamięci Powstania Warszawskiego

W niemal każdej dzielnicy współczesnej stolicy znajdują się ślady walki sprzed 77 lat lub zbrodni popełnionych przez Niemców w czasie Powstania Warszawskiego. Wiele z nich stało się symbolami zrywu, inne mimo przejmującej wymowy są mało znane.

Bemowo

Tablica poświęcona powstańcom AK Obwodu „Żywiciel” – ul. Westerplatte/róg Grotowskiej

Wieczorem 1 sierpnia, po nieudanych próbach ataków na siły niemieckie na Żoliborzu i Bielanach, dowódca II Obwodu AK poinformował dowództwo o wycofaniu się w stronę Puszczy Kampinoskiej. Na drodze do Wawrzyszewa w okolicach Boernerowa i Szwedzkich Gór powstańcy zostali zaatakowani przez siły Dywizji „Hermann Goering”. Zginęło ponad 70 żołnierzy. Wielu zostało rozstrzelanych po wzięciu do niewoli. Polegli zostali pochowani na Cmentarzu Wawrzyszewskim.

Bielany

Pomnik ku czci poległych Żołnierzy AK „Grupy Kampinos” – ul. Michaliny 10

1 i 2 sierpnia oddziały Zgrupowania Stołpecko-Nalibockiego AK zaatakowały lotnisko na Bielanach. Dowództwo AK liczyło, że na zdobytych lotniskach mogłyby lądować alianckie samoloty ze wsparciem dla Powstania, w tym polska Samodzielna Brygada Spadochronowa. Oba ataki zakończyły się niepowodzeniem i wycofaniem polskich sił do Puszczy Kampinoskiej, gdzie kontynuowały walkę jako Grupa AK „Kampinos”.

Bródno i Targówek

Reduta Bródnowska – róg ul. Wysockiego i Bartniczej

W pierwszych minutach Powstania walczący opanowali gmach Szkoły Powszechnej, parowozownię przy ul. Kiejstuta i zabudowania stacji Warszawa-Praga. Z powodu ogromnych strat oraz ostrzału z pociągu pancernego powstańcy zostali zmuszeni do wycofania się i przejścia do konspiracji.

Miejsce śmierci ppor. Jana Wójcika ps. Znicz – ul. św. Wincentego

Koszary przy ul. 11 listopada były jednym z najważniejszych miejsc zgrupowania sił niemieckich na Pradze. Zadanie szturmu od strony Bródna, przez nasyp kolejowy, powierzono plutonowi ppor. Jana Wójcika ze zgrupowania „Rokity” AK. Kilka prób ataku zakończyło się klęską powstańców i śmiercią dowódcy plutonu.

Mokotów

Kopiec Powstania – ul. Bartycka

Został usypany z gruzów zniszczonej Warszawy. Przez wiele dziesięcioleci był zaniedbany i zapomniany. Dopiero w 2004 r. nadano mu oficjalną nazwę, a na jego szczycie umieszczono kilkumetrowej wielkości symbol Polski Walczącej z datą 1944.

Pomnik „Mokotów Walczący 1944” – park Dreszera

Upamiętnia walki toczone na Mokotowie. Do najważniejszych zadań AK w tej dzielnicy należało zabezpieczenie stolicy od strony południowej. W kolejnych tygodniach zrywu park Dreszera zmieniał się powoli w cmentarz dla powstańców i cywilów.

Pomnik żołnierzy „Baszty” – ul. Dworkowa

Upamiętnia rozstrzelanych przez Niemców powstańców wychodzących z kanału. Pułk „Baszta”, czyli Batalion Ochrony Sztabu, stanowił trzon sił na Mokotowie. Po kapitulacji dzielnicy 27 września umęczeni koszmarną wędrówką kanałami powstańcy wychodzili włazem przy ul. Dworkowej, nad którym stali Niemcy. Zostali rozstrzelani na skarpie poniżej ulicy. Moment ten został przedstawiony w filmie Andrzeja Wajdy „Kanał”.

Domek Gotycki – ul. Puławska

Pochodząca z końca XVIII wieku neogotycka wieża była świadkiem walk na Mokotowie. Od 1969 r. na pamiątkę godziny „W” rozbrzmiewa codziennie o godz. 17:00 z wieży zegarowej „Marsz Mokotowa”.

Klasztor jezuitów – ul. Rakowiecka 61

2 sierpnia w klasztorze Ojców Jezuitów Niemcy najpierw schwytali kilkudziesięciu zakładników – zakonników i przypadkowych wiernych (w tym kobiety i chłopca), a następnie zabili większość z nich. Łącznie od kul karabinów i w wyniku eksplozji granatów zginęło ok. 40 osób.

Muranów

KL Warschau – ul. Gęsia

Niemal całość tzw. dzielnicy północnej, stanowiącej większość obszaru warszawskiego getta, została zrównana z ziemią. Wśród ruin Niemcy umiejscowili obóz koncentracyjny. Więziono tam Żydów zatrudnionych przy grabieży ruin getta i mordowano aresztowanych. 5 sierpnia 1944 r. obóz został zdobyty przez żołnierzy Batalionu „Zośka”, którzy wyzwolili 348 przebywających w nim jeszcze Żydów.

Kwatera Komendy Głównej AK – ul. Dzielna 72

Fabryka Kamlera była pierwszym miejscem stacjonowania Komendy Głównej AK w czasie powstania. Chroniący ten rejon Woli żołnierze „Radosława” przez 11 dni toczyli zacięte boje z Niemcami. Walczący nie wiedzieli, że w fabryce przebywa dowództwo. Obrona dała czas na przygotowanie się do walki o Stare Miasto.

Plac Krasińskich

Od 1989 r. plac Krasińskich jest jednym z centralnych miejsc pamięci. To wówczas odsłonięto monumentalny Pomnik Powstania Warszawskiego. W czasie walk przy skrzyżowaniu z ul. Długą znajdował się właz do kanału; przed kapitulacją Starego Miasta do Śródmieścia i na Żoliborz ewakuowało się nim kilka tysięcy żołnierzy i cywilów.

Ochota

Filtrowa 68 – miejsce wydania rozkazu o rozpoczęciu Powstania

31 lipca ok. godz. 18 Komendant Główny AK gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wydał rozkaz rozpoczęcia walki o Warszawę. Godzinę później w kamienicy Pocztowej Kasy Oszczędności przy ul. Filtrowej 68 dowódca Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej płk Antoni Chruściel „Monter” wydał rozkaz, który określał godzinę „W” na 1 sierpnia o 17:00. Rozkaz dotarł do większości oddziałów dopiero następnego dnia.

Kamienica przy Grójeckiej 104

4 sierpnia 1944 r. w piwnicach budynku esesmani z brygady SS „RONA” wymordowali za pomocą granatów około siedemdziesięciu ukrywających się w piwnicach mieszkańców. Upamiętnia ich tablica umieszczona na elewacji. Była to jedna z wielu zbrodni podczas tzw. rzezi Ochoty.

Instytut Radowy – Wawelska 15

5 i 6 sierpnia oddziały RONA po raz pierwszy wtargnęły do Instytutu Radowego im. Marii Skłodowskiej-Curie przy ul. Wawelskiej 15. Zamordowano część pacjentów, część personelu wysłano do obozu przejściowego w Pruszkowie. 9 i 10 sierpnia członkowie RONA ponownie podpalili szpital, gdy zauważyli pozostałe przy życiu osoby. 19 sierpnia dokonano kolejnych mordów. Łącznie śmierć poniosło ok. 90 osób – pacjentów i lekarzy.

Reduty Kaliska i Wawelska

Po kilkugodzinnej ofensywie sił powstańczych na Ochocie większość została zepchnięta do kilku punktów oporu. Największe z nich to reduty „Wawelska” (w czworoboku bloków mieszkalnych przy Wawelskiej) oraz „Kaliska” (w zabudowaniach Polskiego Monopolu Tytoniowego). Krwawe walki z Niemcami i kolaborantami z RONA trwały aż do 11 sierpnia. Oddziały wycofały się kanałami do Śródmieścia oraz Lasów Chojnowskich. Po przegrupowaniu wzięły udział w walkach w południowych dzielnicach miasta.

Zieleniak – obecnie Targowisko Banacha – ul. Grójecka

Tzw. Zieleniak był największym w dzielnicy bazarem zaopatrywanym przez rolników z okolicznych wsi. Po rozpoczęciu walk Niemcy i kolaboracyjne oddziały RONA rozpoczęły mordy na mieszkańcach Ochoty. Tysiące spędzano na Zieleniak. Tam, wśród mordów i gwałtów, mieszkańcy spędzali kolejne dni bez wody i jedzenia. Później więźniami obozu przejściowego było ok. 60 tys. mieszkańców Ochoty oraz innych dzielnic miasta wysiedlanych przez Niemców. Liczba ofiar zbrodni popełnionych na Zieleniaku oceniana jest na blisko 1000 osób.

Praga

Gmach dyrekcji PKP – Targowa 74

Ogromny gmach położony przy dwóch najważniejszych arteriach Pragi był kontrolowany przez żandarmerię i Wehrmacht. W pierwszych godzinach walk jako jeden z niewielu ważnych obiektów Pragi znalazł się na kilka godzin w rękach powstańców. Część zachowanych na murach śladów po pociskach pochodzi z pierwszych dni zrywu, pozostałe pochodzą z czasu polsko-sowieckiej ofensywy na Pragę we wrześniu 1944 r.

„Mała Pasta” – Ząbkowska 15/Brzeska 24

Centrala telefoniczna Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej była jednym z najważniejszych punktów strategicznych warszawskiej Pragi. Mimo fatalnego uzbrojenia specjalna grupa szturmowa zajęła budynek 1 sierpnia. W trakcie walk poległ dowódca Zgrupowania por. Paweł Jurczak ps. Pawelski. Z powodu ogromnej przewagi Niemców powstańcy wycofali się w nocy z 1 na 2 sierpnia.

Stare i Nowe Miasto

Archikatedra św. Jana

W czasie starć o Starówkę archikatedra stała się miejscem niezwykle zaciętych walk. 13 sierpnia pod jej murami eksplodował samobieżny nosiciel ładunku wybuchowego „Borgward”, który zniszczył większą część murów świątyni. Gąsienica niemieckiego pojazdu została później umieszczona w murze odbudowanej archikatedry. Eksplozję przetrwał średniowieczny krucyfiks Baryczków, jeden z najcenniejszych zabytków staromiejskich.

Kilińskiego 3

13 sierpnia doszło do jednej z największych tragedii Powstania – eksplozji niemieckiego transportera z ładunkami wybuchowymi, zdobytego przez powstańców na Starym Mieście. Na ul. Kilińskiego zginęło co najmniej 300 osób, wśród nich 67 żołnierzy Batalionu „Gustaw”.

Klasztor Sakramentek

W murach założonego w XVII w. klasztoru Sakramentek oraz kościoła św. Kazimierza schronienie znalazły setki mieszkańców, którzy uniknęli śmierci w masowych egzekucjach, oraz wielu rannych Powstańców. 31 sierpnia i 2 września Niemcy dwukrotnie zbombardowali klasztor. W jego murach zginęło ok. 1000 cywilów, 34 siostry zakonne i czterech księży. Jest to miejsce jednej z największych tragedii Powstania.

Śródmieście Południowe

Willa Pniewskiego/Muzeum Ziemi PAN – al. Na Skarpie 27

Kontrolowane przez Niemców okolice gmachów sejmowych były od początku zrywu miejscem zaciętych walk. Pobliska willa rodziny wybitnego architekta Bohdana Pniewskiego została opanowana przez powstańców. W trakcie jednego ze szturmów nieznany z nazwiska powstaniec został ranny. Jego krew wsiąkła w marmurową podłogę i zachowała się do dziś.

Ruiny GISZ-u – Al. Ujazdowskie 1/3

1 sierpnia powstańcy zaatakowali silnie ufortyfikowaną tzw. dzielnicę policyjną w okolicach Al. Ujazdowskich. W odwecie Niemcy rozpoczęli eksterminację mieszkańców okolicznych kamienic. Ok. 980 osób zamordowano w ruinach Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych. Według IPN liczba ofiar masakr w tej części miasta może sięgać blisko 10 tys. osób.

Barykada w Al. Jerozolimskich (na wysokości ul. Kruczej)

Stanowiła jedyne połączenie między południową a północną częścią Śródmieścia. Jej budowę rozpoczęto w nocy z 1 na 2 sierpnia, gdy stało się jasne, że Niemcy za wszelką cenę będą chcieli utrzymać kontrolę nad najważniejszą arterią miasta. Barykada znajdowała się pod stałym ostrzałem i wielokrotnie była atakowana od zachodu. Przez barykadę przeszły tysiące cywilów i żołnierzy, dzięki niej przetransportowano olbrzymie ilości zaopatrzenia i uzbrojenia. Do końca walk pozostała niezdobyta.

Kamienica przy Marszałkowskiej 60

Ukrywał się w niej najsłynniejszy międzywojenny twórca fresków Perec Willenberg. 11 września 1944 r. na prośbę pozostałych mieszkańców na suficie klatki schodowej narysował głowę Chrystusa na tle krzyża z napisem „Jezu ufam Tobie”.

Śródmieście Północne

Płyta pomnikowa poświęcona pamięci Baonu „Kiliński” – pl. Powstańców Warszawy Na pl. Napoleona (ówczesna nazwa placu) 1 sierpnia, obok gmachu Poczty Głównej, padły jedne z pierwszych strzałów w Śródmieściu. Znajdujący się na tym placu drapacz chmur Prudential stał się bohaterem jednego z najsłynniejszych zdjęć czasów zrywu. Ten szesnastopiętrowy gmach już 1 sierpnia zajęli żołnierze Batalionu „Kiliński”. 28 sierpnia budynek z ciężkich moździerzy ostrzeliwali Niemcy – to wówczas powstała seria zdjęć Sylwestra Brauna ps. Kris, ukazująca eksplozję pocisków oraz pożar ogarniający Prudential.

Miejsce śmierci Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – ul. Senatorska 14

Znajdująca się na pałacu Blanka tablica upamiętnia Krzysztofa Kamila Baczyńskiego – poetę, czołowego przedstawiciela tzw. pokolenia Kolumbów, żołnierza Batalionów AK „Zośka” i „Parasol” – który poległ w tym miejscu 4 sierpnia.

Tablica pamiątkowa przy ul. Nowy Świat 53

Znajduje się w miejscu wyjścia z kanałów, którymi 1 i 2 września powstańcy przedostali się z oblężonego Starego Miasta do Śródmieścia.

Tablica na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego (Krakowskie Przedmieście 26/28)

Upamiętnia poległych żołnierzy Grupy Bojowej „Krybar”. Żołnierze tego oddziału trzykrotnie bezskutecznie szturmowali ufortyfikowane pozycje niemieckie na terenie uniwersytetu. Te trzy ataki (z 1 sierpnia, 23 sierpnia i 2 września) z udziałem powstańczych wozów bojowych (zdobycznego „Szarego Wilka” i „Kubusia”), choć nieskuteczne i krwawo okupione, przeszły do legendy.

Budynek PAST-y – ul. Zielna 39

Upamiętnia zdobycie doskonale ufortyfikowanego wieżowca 20 sierpnia przez żołnierzy Batalionu „Kiliński”. Zdobycie gmachu Polskiej Akcyjnej Spółki Telekomunikacyjnej było jednym z największych sukcesów zrywu i poważnie wzmocniło morale walczących w Śródmieściu.

Ursynów

Głaz upamiętniający walki Batalionu „Karpaty” Pułku AK „Baszta” – Tor Wyścigów Konnych

Pułk „Baszta” został skierowany 1 sierpnia do zdobycia terenu wyścigów konnych na Służewcu, gdzie stacjonowały oddziały konne SS. W czasie szturmu zginęło 120 powstańców.

Wilanów-Powsin

Cmentarz Powstańców Warszawy w Powsinie

Na cmentarzu zostali pochowani powstańcy, którzy zginęli w Lesie Kabackim, Lasach Chojnowskich, w Powsinie i Wilanowie. Jest to pierwszy cmentarz powstańczy w Warszawie, został wyznaczony wkrótce po wycofaniu się Niemców z okolic stolicy. Celebrowana przez ks. Jana Garwolińskiego, proboszcza pobliskiej parafii św. Elżbiety, msza żałobna w hołdzie 49 poległych oraz pogrzeb ppor. Józefa Nerki ps. Boim oraz drugiego nieznanego powstańca odbyły się 28 marca 1945 r.

Włochy

Tablica upamiętniająca mieszkańców Włoch zamęczonych w niemieckich obozach koncentracyjnych – na murze kościoła pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus – Rybnicka 27

Z liczących kilkanaście tysięcy mieszkańców podwarszawskich Włoch pod koniec sierpnia i na początku września Niemcy deportowali do pruszkowskiego obozu przejściowego Dulag 121 ok. 4 tys. mężczyzn w wieku od 16 do 60 lat. Wielu trafiło do obozów koncentracyjnych, m.in. Buchenwaldu, Dachau, Auschwitz i Mauthausen. Wojnę przeżyło zaledwie 1000.

Wola

Cmentarz Powstańców Warszawy

Miejsce pochówku największej liczby mieszkańców stolicy poległych i zamordowanych w czasie zrywu. Spoczywają tam szczątki 104 tys. osób, z czego 80 proc. stanowią prochy cywilów.

Pałacyk Michla – Wolska 40

3 sierpnia grupa żołnierzy „Parasola” dowodzona przez Janusza Brochwicz-Lewińskiego „Gryfa” zajęła kamienicę Karola Michlera i zabudowania mieszczące się w głębi posesji przy ul. Wolskiej 40 w celu przygotowania zasadzki na Niemców. O ile 5 sierpnia rano wróg zbliżając się do posesji podczas przeprawy przez Wolską, poniósł duże straty, o tyle kolejne szturmy zmusiły „Gryfa” i jego żołnierzy do wycofania się.

Miejsce pamięci – ul. Górczewska 32

Upamiętnia największą egzekucję na Woli. W dniach 5–12 sierpnia Niemcy wymordowali ok. 12 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci z dzielnicy Wola. Wśród ofiar byli pacjenci, lekarze, studenci medycyny i pracownicy Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej 26. Ciała ofiar zostały spalone w miejscu egzekucji. Ich popioły przeniesiono 6 sierpnia 1946 r. do kurhanu pod pomnikiem Polegli-Niepokonani na Cmentarzu Powstańców Warszawy.

Pomnik Ofiar Rzezi Woli (przy rozwidleniu al. Solidarności i ul. Leszno)

Upamiętnia 50 tys. mieszkańców Woli zamordowanych przez Niemców. Rzeź mieszkańców tej dzielnicy trwała od 5 do 7 sierpnia 1944 r. Ludność była rozstrzeliwana, a ciała zabitych palono.

Skwer „Sierpnia 1944” – zbieg ul. Wolskiej i Płockiej

3 sierpnia oddział pod dowództwem SS Gruppenführera Heinza Reinefartha dokonał masakry ok. 100 osób w rejonie domów przy ul. Płockiej 23–27. Kolejnych 50 osób zamordowano w domu przy ul. Wolskiej 60. W tej okolicy odbyła się egzekucja personelu medycznego i chorych ze Szpitala Wolskiego.

Fabryka Franaszka – ul. Wolska 43/45

Ok. 6 tys. mieszkańców Woli, którzy schronili się w rozległych zabudowaniach fabryki Józefa Franaszka – Towarzystwa Akcyjnego Obić Papierowych i Papierów Kolorowych – zostało zamordowanych w jej murach.

Miejsce pamięci przy kościele redemptorystów pw. św. Klemensa – ul. Karolkowa 49

Upamiętnia rozstrzelanych przez Niemców 6 sierpnia księży redemptorystów oraz harcerzy „Szarych Szeregów” hufców-rojów „Giewont” i „Giermkowie Wolności”.

Skwer Zgrupowania Armii Krajowej „Chrobry II” (ul. Chmielna 132/134)

Zgrupowanie powstało w pierwszych dniach sierpnia 1944 r. na pograniczu Śródmieścia Północnego i Woli z połączenia oddziałów, grup i pojedynczych żołnierzy różnych podziemnych organizacji wojskowych. Jednostka rozrastała się, by z czasem stać się jednym z największych oddziałów powstańczych. Jego szeregi licznie zasilili również ochotnicy, głównie mieszkańcy dzielnicy.

Miejsce śmierci Wojtusia Zalewskiego – ul. Pereca 9

1 sierpnia jedenastoletni Wojtuś Zalewski zgłosił się na ochotnika do oddziału powstańczego, przybrał pseudonim Orzeł Biały. Był łącznikiem dowódcy plutonu sierżanta Jana Kretera „Grzesia”. Dwadzieścia jeden dni później chłopca zastrzelił niemiecki snajper. Moment jego śmierci, a następnie ten, gdy koledzy z oddziału pod ostrzałem wyciągają jego ciało, został uwieczniony przez filmowców Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK.

Żoliborz

Pomnik Gloria Victis – Cmentarz Wojskowy na Powązkach

Upamiętnia żołnierzy Armii Krajowej poległych w czasie zrywu. Wokół pomnika znajdują się powstańcze groby. Gloria Victis jest uznawane za jedno z dwóch najważniejszych miejsc pamięci.

Kamień „Żołnierzom Żywiciela” – park Żołnierzy „Żywiciela” przy ul. ks. Popiełuszki Żołnierze „Żywiciela” podlegali płk. Mieczysławowi Niedzielskiemu ps. Żywiciel w XXII, a potem II Obwodzie Armii Krajowej i 8. Dywizji Piechoty AK im. Romualda Traugutta. Walki „Żywiciela” trwały do kapitulacji Żoliborza 30 września.

Symboliczne upamiętnienie pierwszych strzałów Powstania – ul. Krasińskiego między ul. Kochowskiego a ul. Suzina

1 sierpnia ok. godz. 13.30 na ul. Krasińskiego żołnierze AK, którzy przenosili broń na miejsce koncentracji jednego z oddziałów, natknęli się na patrol niemiecki. Rozpoczęła się strzelanina. Niemcy ściągnęli posiłki ze Śródmieścia, a do walk przyłączyły się kolejne powstańcze oddziały.

Pomnik poległych w walkach o Dworzec Gdański – zbieg ul. Mickiewicza i gen. Zajączka

Walki o strategicznie położony dworzec rozpoczęły się w nocy z 20 na 21 sierpnia. Stanowiły jedną z największych i najbardziej krwawych bitew powstańczej Warszawy. Celem starć o Dworzec Gdański było utworzenie korytarza łączącego Żoliborz ze Starówką.

wkt/PAP/TT

Zgłoś naruszenie/Błąd