Przekroczeń etycznych się nie zauważa.
Bronisław Tumiłowicz rozmawia z profesorem Pawłem Łukowem, etykiem i kierownikiem Zakładu Etyki Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego.
Prof. dr hab. Paweł Łuków jest autorem książek: “Zrozumieć śmierć człowieka”, red., Warszawa 2015, “Etyka medyczna z elementami filozofii”, współautor T. Pasierski, Warszawa 2014, “Moralność medycyny. O sztuce dobrego życia i o sztuce leczenia”, Warszawa 2012, “Granice zgody: autonomia zasad i dobro pacjenta”, Warszawa 2005.
Świat obiegła wiadomość, że japoński biolog prof. Hiromitsu Nakauchi otrzymał zgodę nie tylko na wszczepienie do zarodka myszy komórek ludzkich, ale także na podtrzymywanie zwierzęco-ludzkiej ciąży powyżej dopuszczalnego okresu standardowego wynoszącego 14 dni. Jakie konsekwencje może mieć ten eksperyment, uwzględniając także szczytny cel przyświecający temu działaniu – wyprodukowanie ludzkiej trzustki do przeszczepów?
– Dotychczas naukowcy w Japonii byli zobowiązani do przerywania rozwoju zarodków zwierzęcych zawierających komórki ludzkie przed upływem 14 dni od zapłodnienia. Obecnie zezwala się na przenoszenie takich zarodków do macicy zwierzęcia i donoszenie ciąży przez to zwierzę. Naukowcy starali się o zgodę na takie eksperymenty już wcześniej.
Po długiej debacie japońskie Ministerstwo Edukacji i Nauki ogłosiło, że w uzasadnionych przypadkach możliwe jest wydanie zgody przez odpowiednie gremia, co oznacza, że każda decyzja o dopuszczeniu do realizacji konkretnego projektu badawczego będzie podejmowana oddzielnie. Ocenie poddaje się w takich przypadkach np. to, czy ryzyko nie jest większe niż w przypadku poprzednich podobnych eksperymentów, czy nie pojawiły się nowe informacje o możliwych zagrożeniach itd.
O jakim ryzyku może być mowa w manipulacjach prowadzonych na embrionach?
– To w dużej mierze kwestia wiedzy fachowej. Najczęściej mówi się o niekontrolowanej proliferacji ludzkich komórek wszczepionych do organizmu zwierzęcego, a więc przeniknięciu ich np. do układu nerwowego i mózgu zwierzęcia, co – jak się obawiają niektórzy – mogłoby istotnie zmienić status etyczny tak zmodyfikowanych genetycznie organizmów. Nie sądzę, by w tym przypadku były podstawy do obaw.
Jeśli w układzie nerwowym myszy zagnieździ się kilkaset czy nawet kilka tysięcy komórek nerwowych pochodzących od człowieka, nie będzie to zmiana, która uczyniłaby z tej myszy człowieka lub istotę znacząco do człowieka podobną. Obawy co do tego, że przeniknięcie ludzkich komórek nerwowych do układu nerwowego myszy może powodować uczłowieczenie myszy, świadczą o uproszczonym wyobrażeniu o tym, czym jest człowiek i człowieczeństwo, a także o tym, co jest moralnie istotne.
Wspomniał pan o japońskim gremium, które długo rozważało, czy dać przyzwolenie na taki eksperyment. Czy w Polsce mamy podobną strukturę etyczną?
– W wielu rozwiniętych krajach istnieją narodowe komitety czy komisje bioetyczne, które zajmują się kwestiami etycznymi w badaniach naukowych oraz formułowaniem stosownych standardów i rekomendacji. Polska takiego komitetu nie ma. Istnieje u nas Komitet Bioetyki przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Komitet powstał z inicjatywy polskiego środowiska naukowego i omawia ważne problemy bioetyczne oraz formułuje stanowiska.
Istnieje też Komitet Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk, który zajmuje się szeroko pojętą etyką akademicką, a więc nie tylko zagadnieniami etyki prowadzenia badań naukowych, ale również etycznymi aspektami np. awansu zawodowego czy relacji w miejscu pracy. Oprócz tego niektóre uczelnie wyższe, jak m.in. Uniwersytet Warszawski, powołują własne komisje ds. etyki badań naukowych, których zadaniem jest ocena etycznych aspektów badań naukowych prowadzonych w tych uczelniach. Nie mamy natomiast w Polsce krajowego komitetu bioetycznego powołanego na mocy ustawy.
Naukowcy muszą tylko spełniać wymogi odpowiednich ustaw, np. o ochronie zwierząt?
– Nad przestrzeganiem standardów w badaniach naukowych, w których wykorzystuje się zwierzęta, czuwają lokalne komisje etyczne do spraw doświadczeń na zwierzętach. Działają na podstawie Ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych z 2015 r. Natomiast badania medyczne z udziałem człowieka muszą uzyskać aprobatę komisji bioetycznych, które działają na podstawie Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty z 1996 r. Komisje zaś kierują się odpowiednimi standardami etycznymi, co w praktyce oznacza, że badacze muszą równocześnie spełniać odpowiednie wymogi etyczne i prawne.
Wracając do opisywanych badań japońskich – jeśli ich rezultat będzie pozytywny i uda się wyprodukować odpowiedni narząd do przeszczepu, to standard 14 dni utrzymywania przy życiu zarodka zwierzęco-ludzkiego zostanie zmodyfikowany?
– Zapewne obecny eksperyment jeszcze nie przyniesie gotowej trzustki. Nie wiemy, jak to będzie przebiegało oraz czy nie pojawią się nowe trudności lub ryzyka. W przypadku powodzenia tego eksperymentu i następnych podobnych najpierw zapewne dojdzie do dyskusji o ewentualnym zmodyfikowaniu standardu w innych krajach. Z pewnością wielu pacjentów i transplantologów czeka na pozytywny rezultat, ale nic tutaj nie następuje błyskawicznie, bo mogą się pojawić nowe informacje i zagrożenia. Na razie przeszczepianie narządów pochodzących z ciał zwierząt natrafia na barierę immunologiczną. Nie mówiąc o tym, że niektóre osoby mogą mieć zastrzeżenia etyczne, ideowe, estetyczne itp. dotyczące przeszczepiania narządów odzwierzęcych ludziom.
Obowiązujące u nas standardy etyczne w sprawach związanych z życiem i ciałem człowieka są więc sukcesywnie, chociaż dosyć powoli, rozluźniane. Czy system tych zasad i geneza obowiązujących standardów wywodzą się z chrześcijańskiej cywilizacji europejskiej?
– Nie powiedziałbym, że dochodzi do rozluźnienia standardów. Niektóre stają się łagodniejsze, a inne surowsze. Powiedziałabym raczej, że standardy stają się coraz bardziej precyzyjne. To prawda, że większość standardów etycznych w nauce wywodzi się z tradycji zachodniej czy judeo-chrześcijańskiej. Czy wszystkie są zgodne z tym, co głoszą chrześcijanie? To ustalają sami wyznawcy lub przywódcy danego wyznania. To zaś, że obowiązujące standardy etyczne wywodzą się z naszego kręgu kulturowego, jest następstwem między innymi tego, że intensywne i zakrojone na dużą skalę badania naukowe najwcześniej rozwijały się głównie w kulturze zachodniej i siłą rzeczy tu najwcześniej dochodziło do nieprawidłowości etycznych.
Do otwartego łamania standardów dochodziło w nazistowskich Niemczech. Są też przykłady nieetycznych badań prowadzonych po II wojnie światowej. Spora część tych etycznych naruszeń była spowodowana brakiem odpowiedniej świadomości. A to sprawia, że przekroczeń etycznych się nie zauważa. Mimo różnych reform edukacji uniwersyteckiej wciąż widać ogromną potrzebę kształcenia z zakresu etyki badań naukowych przyszłych i już pracujących badaczy. Jako recenzent projektów badań naukowych widzę, że cały czas istnieje potrzeba uzupełniania wie … czytaj dalej
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS