Polski Ład a finanse gmin – co się zmieni?

– Ministerstwo Finansów stale monitoruje sytuację JST. Nie jest prawdą, że ich sytuacja finansowa jest zła. Samorządy zrealizowały dochody planowane sprzed pandemii, a kryzysowy 2020 r. zamknęły nadwyżką w wysokości 5,7 mld zł. Według najbardziej aktualnych danych, po I półroczu 2021 r. nadwyżka budżetowa JST wynosi 22,4 mld zł, a bieżąca prawie 23 mld zł – informuje minister finansów, funduszy i polityki regionalnej Tadeusz Kościński.

– Od początku wiedzieliśmy, że historyczna obniżka podatków proponowana w Polski Ładzie będzie miała wpływ na finanse samorządów. Pracowaliśmy nad rozwiązaniami mającymi to zniwelować.  Wprowadzone zostaną rozwiązania stabilizujące i wzmacniające finanse samorządów. Dzięki nim dochody JST będą bardziej stabilne i mniej narażone na cykliczność i wprowadzane zmiany prawne. Dodatkowo samorządy otrzymają w tym roku 8 mld zł. Dzięki tym pieniądzom oraz środkom, które planujemy dla nich w ustawie budżetowej na 2022 rok, dochody JST będą wyższe o ok. 4,6 proc. od planowanych. Dodając do tego Fundusz Polski Ład, wzrost dochodów JST wyniesie aż 9,6% – wskazuje wiceminister finansów Sebastian Skuza.

Najważniejsze zmiany

• Wprowadzona zostanie nowa część subwencji ogólnej, tzw. rozwojowa, która przeznaczona będzie na inwestycje prowadzone przez samorządy.
• Wzmocniony zostanie system dochodów samorządu terytorialnego, tak by stały się one bardziej stabilne. Nowością będzie przekazywanie samorządom dochodów z tytułu udziału we wpływach z podatków dochodowych w stałych, równych miesięcznych ratach.
  – Kwota dochodów samorządów z tytułu udziału w PIT i CIT w skali makro będzie znana przed rozpoczęciem roku budżetowego, a jednostki samorządu terytorialnego będą pewne otrzymania zaplanowanych dochodów.
  – Będzie to korzystne dla samorządów, bo wypłacane kwoty dochodów nie zmieniałyby się przez cały rok, co jest istotne z punktu widzenia planowania i wykonywania budżetów samorządowych.
  – W systemie finansów samorządu wprowadzona zostanie dodatkowo reguła zapewniająca długookresową stabilizację dochodów. Rozwiązanie to będzie zabezpieczać dochody samorządów w przypadku potencjalnych ubytków w dochodach podatkowych.
• Jednocześnie, rząd – jeszcze w 2021 r. – przekaże jednostkom samorządu dodatkowe 8 mld zł, jako pomoc w realizacji zadań własnych samorządu. Stanowi to 11,5 proc. w relacji do łącznej kwoty PIT i CIT planowanej przez samorządy na 2022 r. w maju br., tj. jeszcze przed ogłoszeniem programu Polski Ład.
• Uelastycznione zostanie także zarządzanie budżetami samorządów, poprzez modyfikację reguł fiskalnych obowiązujących samorządy. Chodzi o wprowadzenie czasowych preferencji dotyczących zasady zrównoważenia części bieżącej budżetu jednostki samorządu oraz indywidualnego limitu spłaty zobowiązań, szczególnie w kontekście wyzwań nakładanych w ramach programu Polski Ład.
• Wprowadzono również rozwiązania związane z utratą 31 grudnia 2021 r. mocy przepisów ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, dotyczących zasady ustalania wpłat województw do budżetu państwa i sposobu ich podziału. Bez tych przepisów samorządy województw pozbawione byłyby istotnej części ich dochodów.

Nowe przepisy wejdą w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, z wyjątkiem niektórych artykułów, które zaczną obowiązywać 1 stycznia 2022 r.

Nowe rozwiązania

Przekazywanie dochodów z PIT i CIT do JST w równych miesięcznych ratach, w kwotach zgodnych z prognozą określoną przed rozpoczęciem roku budżetowego. Dla samorządów to gwarancja dochodów i ułatwienie przy planowaniu i realizacji budżetów.

System finansów samorządowych zostanie uzupełniony o dodatkową regułę zapewniającą długookresową stabilizację w zakresie wpływów podatkowych.

Mechanizm korekcyjno-wyrównawczy zostanie oparty na bieżących wpływach z PIT i CIT,  co skutkować będzie lepszym dopasowaniem wysokości subwencji i wpłat janosikowego do aktualnej sytuacji finansowej.

Planowane jest wprowadzenie nowej, dzielonej w sposób algorytmiczny, części subwencji ogólnej – części rozwojowej, zapewniającej stałe wsparcie JST w obszarze inwestycyjnym.

Kontynuowane będą działania wspierające inwestycje samorządowe. Zostanie m.in. utworzony Fundusz Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych, oferującego bezzwrotne i bardzo wysokie dofinansowanie inwestycji JST. Celem programu jest zwiększenie skali inwestycji publicznych poprzez bezzwrotne dofinansowanie:

• promes inwestycyjnych udzielanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego (wsparcie od 80%),
• nawet do 95% wartości zadania (w zależności od obszaru).

W 2021 r. samorządy, dzięki dobrej sytuacji budżetowej, otrzymają dodatkowo 8 mld zł (dzielone algorytmem).

Wprowadzone zostaną rozwiązania przejściowe w zakresie zwiększenia elastyczności zarządzania budżetami na skutek zmiany reguł fiskalnych obowiązujących samorządy. 

Wprowadzone zostaną rozwiązania podnoszące limit spłaty długu JST oraz wspierające absorbcję środków UE (rozszerzenie wyłączeń z limitu zobowiązań dla szerszego zakresu projektów UE).

Efekty w 2022 r.

W 2022 r., po wprowadzeniu Polskiego Ładu oraz rozwiązań stabilizujących i wzmacniających finanse JST, samorządy osiągną dochody z tytułu PIT, CIT i subwencji ogólnej na poziomie ok. 146 mld zł, co oznacza, że będą one wyższe o 4,6% od dochodów prognozowanych przez same JST w Wieloletnich prognozach finansowych, sporządzonych przed ogłoszeniem Polskiego Ładu. Uwzględniając natomiast środki inwestycyjne z Funduszu Polski Ład, wzrost dochodów JST wyniesie aż 9,6%.

Finanse samorządów w latach 2011-2020

Sytuacja finansowa samorządów w okresie 2016-2020 poprawiła się w stosunku do lat 2011-2015. Wzrosły nie tylko dochody ogółem samorządów, ale również kwoty we wszystkich kategoriach dochodów JST: dochody własne, subwencja ogólna i dotacje celowe. I to pomimo pandemii COVID-19.

W latach 2016-2020 nastąpiło też znaczne zwiększenie wsparcia inwestycyjnego dla JST, udzielanego przez budżet państwa – o 43 % w porównaniu do lat 2011-2015.

Łączne dochody JST w latach 2016-2020 to prawie 1,3 bln zł, co oznacza wzrost aż o 352 mld zł
w porównaniu do lat 2011-2015. Jeśli chodzi o kategorie dochodów, to w latach 2016-2020 nastąpił wzrost o 161 mld zł w dochodach własnych,  o 40 mld zł w subwencjach i o 152 mld zł w ramach dotacji celowych.

Nastąpił też istotny wzrost dochodów i wydatków ogółem w 2020 r. w porównaniu do 2011 r.
W 2020 r. dochody ogółem są znacznie wyższe i w porównaniu do 2011 r wzrosły  o 78%, zaś wydatki w tym okresie wzrosły o 65%.

Porównując lata 2020 oraz 2015 dochody JST z PIT i CIT wzrosły o odpowiednio o 17 mld zł (+44,6 proc.) i 4,2 mld zł (+60,1 proc.), a więc w sumie o 21,2 mld zł (+47 proc). 

Rządowe działania antykryzysowe miały korzystny wpływ na poziom dochodów JST. Rząd wprowadził także cały szereg rozwiązań dedykowanych wprost JST,  w tym przede wszystkim Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych i uelastycznienie samorządowych reguł fiskalnych.

W efekcie w 2020 r. JST zrealizowały dochody planowane sprzed pandemii i zamknęły go nadwyżką w wysokości 5,7 mld zł, pomimo deficytu planowanego na ponad 20 mld.

Finanse JST w 2021 r.

Pozytywna sytuacja JST utrzymuje się również w tym roku. Po I półroczu 2021 r. JST wykazują nadwyżkę budżetową w kwocie 22,4 mld zł, a nadwyżka bieżąca wynosi prawie 23 mld zł. 

Dochody ogółem wyniosły ponad 163 mld zł (to 52,6% planu). Dochody z PIT to blisko 28 mld zł, a z CIT ponad 7,5 mld zł. Dotacje celowe to niemal 36,1 mld zł. W I półroczu 2021 r. na rachunki gmin, powiatów i województw przekazano z tytułu subwencji ogólnej ponad 40,7 mld zł – o 4,8% więcej niż w analogicznym okresie 2020 r.

W korzystnej sytuacji po I półroczu są w szczególności duże miasta, które wykazują nadwyżki budżetowe. Perspektywa dobrej sytuacji finansowej  rysuje się w całym roku 2021, przede wszystkim z  uwagi na przewidywany wzrost wpływów z PIT i CIT.

Zgłoś naruszenie/Błąd