“Pod dyktando” serial radiowy Anny Gmiterek-Zabłockiej to opowieść o polskiej nauce, którą władza PiS zawłaszcza w celu kształtowania nowych elit. W sześciu odcinkach przedstawimy przykłady ograniczania wolności naukowców. Sposoby, z jakich korzystają rządzący, są bardzo różne. W wielu przypadkach ich działania pozostają bezkarne, a procesy wytoczone przez badaczy trwają latami.
Posłuchaj serialu “Pod dyktando”:
5 lat w oczekiwaniu na tytuł naukowy
Dr hab. Michał Bilewicz profesor UW od pięciu lat czeka na nadanie mu państwowego tytułu profesora. Spełnił wszystkie formalności. Zgodnie z ustawą o stopniach naukowych, tytuł profesora nadaje Prezydent RP na podstawie wniosku Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. Ustawa nie przewiduje, by prezydent rozpatrywał wniosek merytorycznie. Ocena dorobku kandydata odbywa się bowiem na etapie poprzedzającym decyzję głowy państwa.
Dr hab. Michał Bilewicz uznał, że w jego przypadku doszło do przewlekłości. Poszedł nawet do sądu administracyjnego, a sąd przyznał mu rację. Ale na razie nic to nie zmieniło. – Kancelaria Prezydenta złożyła kasację i sprawa trafiła do NSA – mówi Bilewicz. Nie ukrywa, że ma poczucie, że to, co się dzieje, to “kara” za to, jakie badania prowadzi – zajmuje się m.in. tematyką Zagłady czy badaniami nad antysemityzmem.
Sąd rozpatrywał także sprawę dr Joanny Malinowskiej, filozofki z Poznania, która mimo zajęcia pierwszego miejsca na liście rankingowej w konkursie o stypendium ministra edukacji i nauki nie otrzymała pieniędzy. Zdecydowano o tym arbitralnie. Minister Czarnek wskazał, że mógł zrewidować listę rankingową zespołu i uznać punktację wniosku za “nieadekwatną do dorobku naukowego”, a w konsekwencji odmówić przyznania stypendium. Dr Malinowska poszła do sądu i wygrała, ale to nie zakończyło sprawy. Minister się od wyroku odwołał.
Naukowczyni podkreśla, że trudno nie dostrzegać kontekstu całej sprawy. Jest aktywną społeczniczką i feministką. W październiku 2016 roku brała udział w Czarnym Proteście. Jak mówi, została brutalnie potraktowana przez policję. Tymczasem to ją i kilka innych osób oskarżono o atak na policjantów. Ostatecznie, po długim procesie i apelacji, wszyscy zostali od postawionych im zarzutów uniewinnieni. Malinowska organizowała też protesty antyfaszystowskie w Poznaniu.
Wolność badań naukowych a pieniądze
Tego typu historie są na razie pojedyncze, ale jak mówią nasi rozmówcy – bohaterowie serialu “Pod dyktando”, to prawdopodobnie tylko kwestia czasu. Bo idziemy scenariuszem węgierskim, gdzie uzależnienie nauki od polityki jest już doskonale widoczne. U nas też to widać, ale jeszcze nie na taką skalę. O polityce na uczelni słyszymy w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie czy na uczelni w Nowym Targu.
W tle są m.in. pieniądze. Dziś zasadnicze środki na granty dzieli Narodowe Centrum Nauki. To instytucja niezależna od ministra, w której oceną projektów objętych dofinansowaniem, zajmują się eksperci, w znacznej części z zagranicy. W efekcie pieniądze dostają najlepsi. Jeśli NCN by zniknął albo wchłonęłaby go inna instytucja – a zapowiedzi reformy ze strony ministra Przemysława Czarnka już są – mogłoby się okazać, że ktoś odgórnie decyduje, jakie badania warto prowadzić, a jakich nie.
– Jeśli zdecyduję się prowadzić badania, których władza nie będzie chciała wesprzeć finansowo, nie będę mógł pojechać na zagraniczne seminarium, nie będę miał z czego opłacić wpisowego na konferencję, będę zmarginalizowany. Więc mogę wyjść z założenia, że może lepiej ten wniosek o grant zmienić, może wpiszę do tytułu “Kościół” albo cytat z Jana Pawła II – mówi prof. Piotr Osęka, historyk z Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk. – Takie cytaty zresztą już się pojawiają we wnioskach grantowych, nawet u tych badaczy, których absolutnie nie podejrzewam o eklezjalność i jakieś wielkie związki z Kościołem. Ale – kiedyś na tej zasadzie umieszczało się cytaty z Lenina. Wiadomo było, że nikt w Lenina nie wierzy, ale chodziło o to, by Wydział Nauki przebłagać, by dali jakieś pieniądze. I tu jest podobny mechanizm – dodaje Osęka.
Wolność badań naukowych jest zagwarantowana w art. 73 Konstytucji. Naukowcy starają się o nią walczyć, choć nie ma jedności w środowisku. Ale pierwsze jaskółki się pojawiają. Widać to było m.in. przy sprawie prof. Barbary Engelking i ataku na nią ze strony ministra nauki. Pojawił się również list obrony do prezydenta i premiera w obronie Narodowego Centrum Nauki, napisany przez laureatów prestiżowych europejskich grantów. Głośnym echem odbił się też protest młodych naukowców w Ministerstwie Finansów – starali się zwrócić uwagę na niedofinansowanie badań w Polsce.
– Nie ukrywam, że atmosfera, jaka dziś panuje wokół nauki, a szczególnie niektórych tematów historii najnowszej, nie sprzyja badaniom naukowym. Choć ja je dalej prowadzę. Nie dostaję grantów od państwa, ale mam wsparcie m.in. naukowców z zagranicy – mówi profesor Rafał Wnuk, historyk z KUL. Jak podkreśla, badacze z innych krajów wiedzą, jak wygląda sytuacja w Polsce, znają problemy polskiej nauki, w tym – jak dodaje – “ograniczanie wolności badań”. – Przy atmosferze, jaką u nas obecnie mamy, niektórym naukowcom w Polsce jest zdecydowanie trudniej o krytyczną refleksję, choćby w badaniach nad podziemiem niepodległościowym i antykomunistycznym, ale też nad innymi sprawami. To kwestia np. stosunku do Żydów, holocaustu czy stosunku do Narodowych Sił Zbrojnych – mówi nam prof. Wnuk.
O tym, co dziś dzieje się w polskiej nauce i o zagrożeniach, które już widać i na które wskazują sami naukowcy, opowiada serial “Pod dyktando”. Pierwsze odcinki na antenie Radia TOK FM – w piątek, 29 września 2023 roku po godz. 21.00.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS