Pełna kontrola. Profilaktyka, czyli badania diagnostyczne dla zdrowia

Przykładem może być cukrzyca. Zanim wytworzy się pełnoobjawowa choroba, najpierw jest okres przejściowy – stan przedcukrzycowy. Tak ostrzega nas organizm, gdy zaburzony zostaje metabolizm węglowodanów. To także czas, kiedy możemy zahamować rozwój pełnoobjawowej choroby.

– Trzustka traci aktywność, nie pracuje na pełnych obrotach, tylko schyłkowo, ale pełne objawy choroby pojawiają się dopiero po kilku latach – wyjaśnia Ilona Surożyńska-Godzina.

U niektórych osób brak objawów osłabia jednak motywację do systematycznego kontrolowania swojego stanu zdrowia. Uważają, że skoro nic im nie dolega, to nie ma potrzeby „szukać choroby”. Na cukrzycę choruje ponad 3,5 mln Polaków, ale ok. 20 proc. z nich nie jest jej świadomych – wskazują badania przeprowadzone przez Departament Analiz i Strategii Narodowego Funduszu Zdrowia. Czyli o chorobie nie wie 700 tys. ludzi. Duża część z nich dowiaduje się o cukrzycy wraz z rozpoznaniem poważnych powikłań, które zdążyła spowodować w ich organizmie.

– Aby tego uniknąć, wystarczy raz do roku zbadać poziom glukozy we krwi, aby sprawdzić, czy nasza gospodarka węglowodanowa pracuje prawidłowo – mówi Surożyńska-Godzina.

Gdy wykryjemy stan przedcukrzycowy, jesteśmy w stanie powstrzymać chorobę i uniknąć wstrzykiwania insuliny, zmieniając dietę, ćwicząc i zrzucając nadmiar kilogramów.

Niedocenione w Polsce jest także badanie poziomu witamin w organizmie. Ich suplementacja bez kontroli i badań może być zgubna. Poziom witamin np. D, B powinien być monitorowany, aby dobrać optymalną dawkę – tylko wtedy uzupełnianie niedoborów jest skuteczne i dobre dla naszego organizmu.

Prezent na święta, a może na urodziny

O to, jakie badania profilaktyczne powinniśmy wykonać ze względu na płeć, wiek czy stan zdrowia, warto zapytać lekarza pierwszego kontaktu. Można także zasięgnąć porady diagnosty w laboratorium wykonującym badania – dzisiaj również online w ramach usługi „zapytaj laboratorium”. Specjalista laboratoryjnej diagnostyki medycznej doradzi, jakie badania wybrać, by najlepiej skontrolować stan zdrowia lub wspomóc diagnozę postawioną przez lekarza. Zinterpretuje potem wyniki badań oraz podpowie, z jakim lekarzem specjalistą najlepiej się skontaktować, by wdrożyć dalsze postępowanie.

– Wszystkie osoby dorosłe powinny wykonać przynajmniej raz w roku morfologię, ponieważ daje nam ona obraz ogólnego stanu zdrowia. Opisuje trzy głównie układy w organizmie – białokrwinkowy, który odpowiada m.in. za odporność, czerwonokrwinkowy i płytkowy. Przy jednym pobraniu krwi otrzymujemy bardzo dużo informacji, dzięki którym możemy sprawdzić, czy pacjent choruje na niedokrwistość, nadokrwistość, małopłytkowość, alergię, stan zapalny czy toczy się rozwój choroby nowotworowej – wyjaśnia Ilona Surożyńska-Godzina.

I dodaje, że warto ustawić sobie taką jedną datę w roku, kiedy robimy badania kontrolne.

– Ja wykonuję badania kontrolne zawsze w swoje urodziny – mówi. – To szczególna data, trudno o niej zapomnieć, a mamy tendencję do przekładania rzeczy takich jak badania kontrolne na później.

Badania profilaktyczne możemy wykonać, otrzymując skierowanie od lekarza lub na własną rękę. Aż 99 proc. wysokospecjalistycznych badań możemy wykonać bez skierowania w komercyjnych punktach pobrań. Koszt nie jest wysoki w porównaniu z korzyściami. Podstawowa morfologia kosztuje ok. 10 zł. Z dbania o własne zdrowie nie zwalnia nas pandemia i utrudniony dostęp do lekarza, ponieważ laboratoria diagnostyczne pracują normalnie. A nowoczesna technika pozwala na zdalną autoryzację wyników.

– Zdalna autoryzacja została prawnie dopuszczona w związku z pandemią koronawirusa. Diagności laboratoryjni, którzy pracują z domu, mogą wykonać zdalną autoryzację, czyli poświadczyć zgodnie z przyjętymi procedurami, że badanie zostało wykonane prawidłowo na każdym etapie, od pobrania materiału od pacjenta po jego wykonanie – mówi Ilona Surożyńska-Godzina. – Pozwala na to nowoczesny monitoring całego procesu. Zdalna autoryzacja przyspiesza wydanie ostatecznego wyniku.

Alergia pod kontrolą

Warto, aby wybrane badania profilaktyczne przechodziły także dzieci – zgodnie ze wskazaniami lekarza. Jednym z nich są testy alergologiczne, ponieważ najmłodsi bywają często uczuleni na produkty spożywcze czy alergeny inhalacyjne. Testy te są obecnie bardzo dokładne, na przykład KOMPONENTY ALERGENÓW.

– Dzięki temu badaniu możemy między innymi określić alergie na poszczególne białka. Jeśli na przykład z podstawowego testu alergologicznego wynika, że pacjent ma ogólnie alergię na białko jajka kurzego, to po wykonaniu badania komponentów alergenu jesteśmy w stanie ustalić, czy bezwzględnie nie może jeść produktów zawierających jajko, czy też może np. spożywać jajka, ale po obróbce termicznej, ponieważ część alergenów jest niszczonych pod wpływem temperatury i nie wykazują już działania alergizującego dla pacjenta – wyjaśnia Surożyńska-Godzina.

Można także wykryć alergię krzyżową. Wiodącym i bardzo silnym alergenem w Polsce jest brzoza, która wykazuje także wiele alergii krzyżowych, na przykład z papryką czy z jabłkiem.

– Wiedząc, że mamy alergię na brzozę, możemy sprawdzić, czy jabłko lub papryka nie wykażą takiej samej reakcji alergicznej jak bliski kontakt z tym drzewem – mówi specjalistka.

Badanie komponentów jest przydatne w ocenie ryzyka wstrząsu anafilaktycznego, skuteczności odczulania, monitorowania rozwoju tolerancji.

Zobacz też: Jesień i zima to czas bardzo nam potrzebny. Trzeba go tylko dobrze wykorzystać

Diagnosta dostrzeże to, czego my nie widzimy

Diagnostyka to nie tylko badania rutynowe lub profilaktyczne, to także monitoring zdrowia, gdy w grę wchodzą niejasne przyczyny naszego zachowania. Wykonując badania profilaktyczne, warto upewnić się, czy laboratorium korzysta z technik referencyjnych, które mają większą czułość i wybiórczość niż techniki immunochemiczne wykorzystywane w rutynowej diagnostyce laboratoryjnej.

– Test immunochemiczny może nam na przykład dać tzw. fałszywie pozytywną informację, że ktoś jest pod wpływem ekstazy, psychoaktywnej substancji stymulującej, podczas gdy zażył tylko mebewerynę, która jest podstawową substancją czynną chociażby w duspatalinie, popularnym leku rozkurczowym zażywanym przez kobiety podczas bolesnych miesiączek – wyjaśnia dr n. farm. Łukasz Paprotny, diagnosta laboratoryjny i toksykolog.

Podobne nieporozumienie może wystąpić w przypadku leku na katar, w którego składzie jest pseudoefedryna.

– Prosty test narkotykowy kupiony w aptece da w tym wypadku pozytywny wynik na obecność amfetaminy. Co gorsza, jeśli laboratorium diagnostyczne wykorzystuje tę samą technikę, to w wyniku reakcji krzyżowej również wystąpi wynik pozytywny na obecność amfetaminy. W dodatku podpisany przez diagnostę – mówi Łukasz Paprotny.

Dlaczego tak się dzieje? Pseudoefedryna i amfetamina to substancje bardzo bliskie pod kątem chemicznym, tzw. analogii. A test immunochemiczny posiada przeciwciało, które wykazuje powinowactwo do pewnego fragmentu struktury chemicznej charakterystycznej dla całej grupy związków. Natomiast analizy wykonywane z użyciem technik referencyjnych, np. wysokosprawnej chromatografii cieczowej sprzężonej z tandemową spektrometrią mas (LC-MS/MS), są ukierunkowane na konkretną substancję.

– Poza tym czułość tych technik jest o wiele wyższa. Proszę sobie wyobrazić, że gdybyśmy szczyptę jakiejś substancji, tak 1/3 łyżeczki, wsypali do basenu olimpijskiego, to nowoczesna aparatura diagnostyczna jest w stanie tę substancję wykryć – mówi Łukasz Paprotny. – Tylko w jednej próbce krwi lub moczu jesteśmy w stanie wykazać obecność setek tysięcy związków, a potwierdzić ilościowo występowanie ponad czterech tysięcy.

Wsparcie terapii

Testy wykonywane technikami referencyjnymi mogą także efektywnie wesprzeć terapię lekami. To wciąż niedoceniany i nieznany powszechnie temat. Celowe leczenie odpowiednią dawką leku, wyznaczoną badaniem z krwi, a nie średnią statystyczną opartą na wieku czy wadze, jest o wiele skuteczniejsze. Monitorowanie stężenia leku we krwi pozwala bardzo precyzyjnie określić jego dawkę, która będzie działała terapeutycznie w przypadku konkretnego pacjenta. Każdy z nas ma inny organizm, inną dietę i obciążenia genetyczne oraz choroby współtowarzyszące, np. dysfunkcje wątroby, które powodują, że ten sam lek w identycznej dawce może wywołać różny skutek u różnych osób. Mogą wręcz u kogoś wystąpić działania niepożądane, toksyczne, nawet zagrażające życiu. Obecnie podczas pandemii istotną rzeczą jest skuteczna terapia przeciwko koronawirusowi.

– W tej chwili jesteśmy na końcowym etapie opracowywania metody oznaczania leków wspomagających terapię przeciwcovidową, czyli leków, ogólnie rzecz biorąc, przeciwwirusowych, które mogą być pomocne w leczeniu zakażeń koronawirusem – mówi Łukasz Paprotny.

Podstawowe badania profilaktyczne

Wszyscy dorośli raz w roku:

• Morfologia
• Glukoza na czczo
• Badanie ogólne moczu
• Witamina D
• Cytologia (kobiety)

Dodatkowo w wieku 20-30 lat:

• Lipidogram – lepiej niż badanie samego poziomu cholesterolu całkowitego pokazuje, czy jesteśmy zagrożeni zachorowaniem na groźne choroby układu sercowo-naczyniowego.

30-40 lat:

• Lipidogram
• Badanie poziomu elektrolitów – sód, potas, chlorki
• Kolprotektyna – pozwala wykryć i monitorować stany zapalne jelit. Często można dzięki temu badaniu z kału uniknąć kolonoskopii.

40-50 lat:

• Lipidogram
• Badanie poziomu elektrolitów – sód, potas, chlorki
• Krew utajona w kale
• TSH – badanie wykonywane w celu oceny funkcji tarczycy, w tym diagnostyka bezobjawowych postaci chorób, oraz w monitorowaniu jej leczenia.
• Estradiol, FSH (kobiety) – badanie jest stosowane do oceny rezerwy jajnikowej, zaburzeń dojrzewania i miesiączkowania, chorób przysadki.
• PSA całkowity, PSA wolny (mężczyźni) – badanie stosowane w diagnozowaniu i monitorowaniu raka prostaty.

Powyżej 50 lat:

• Lipidogram
• Badanie poziomu elektrolitów – sód, potas, chlorki
• Krew utajona w kale
• TSH
• PSA całkowity, PSA wolny (mężczyźni)
• Albumina w surowicy – wskazania stanowią: niedożywienie, zaburzenia wchłaniania, zespół nerczycowy, oparzenia, przewlekłe choroby nerek i wątroby.
• Kreatynina w surowicy – badanie wykonywane jest w celu oceny pracy nerek oraz monitorowania leczenia chorób nerek.
• Magnez w surowicy
• Kwas moczowy w surowicy
• Wapń całkowity w surowicy
• Fosforany w surowicy (kobiety)

Czytaj także: Wyzdrowieli, ale stracili jasność myślenia. Nawet co trzeci pacjent, który przeszedł COVID-19, cierpi na mgłę mózgową

Konsultacja:

Dr n. farm. Łukasz Paprotny – toksykolog, kierownik Centrum Badawczo-Rozwojowego oraz Pracowni Toksykologii w ALAB laboratoria Sp. z o.o.

Ilona Surożyńska-Godzina – magister analityki medycznej, specjalista laboratoryjnej diagnostyki medycznej, specjalista ds. jakości w ochronie zdrowia, mgr prawa. Doktorantka Instytutu Nauk Prawnych PAN. Prowadzi szkolenia w zakresie prawa pracy, wykłady dla studentów. Zastępca dyrektora ds. medycznych w ALAB laboratoria Sp. z o.o.

Cykl: profilaktyka, czyli badania diagnostyczne dla zdrowia

PARTNER MERYTORYCZNY:

Zgłoś naruszenie/Błąd