Ostatni świadek śmierci Świerczewskiego – Szymona Jakubowskiego gawędy o przeszłości
28 marca 1947 roku w zasadzce zorganizowanej przez UPA w Jabłonkach w Bieszczadach zginął generał Karol Świerczewski. Jego śmierć do dzisiaj wzbudza wiele emocji i hipotez, podobnie jak sam zabity, który w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej urósł do rangi bohatera narodowego.
W okresie „Polski ludowej” imieniem Świerczewskiego nazywano ulice, szkoły, zakłady pracy, stawiano mu pomniki. Jeden z nich do niedawna jeszcze był atrakcją turystyczną w Bieszczadach, zburzoną na mocy „ustawy dekomunizacyjnej”. Abstrahując od oceny generała, która wciąż jest niejednoznaczna warto poznać zdanie chociażby coraz mniej licznych świadków. Jednym z nich jest 96-letni dzisiaj porucznik Adolf Drążek, ostatni żyjący żołnierz jadący w eskorcie Karola Świerczewskiego w czasie jego wizytacji w Bieszczadach.
Tragiczna inspekcja
3. pułk piechoty 1 dywizji Wojska Polskiego, w którym w 1946 rozpoczął służbę Adolf Drążek to jedna z pierwszych jednostek formowanych trzy lata wcześniej w Związku Radzieckim oddziałów polskich gen. Zygmunta Berlinga. Pułk powstawał w Sielcach nad Oką, brał udział w bitwie pod Lenino, we wrześniu 1944 roku zdobywał warszawską Pragę. Żołnierze jednostki uczestniczyli w krwawych walkach o Wał Pomorski, gdzie doszło do tragicznego wydarzenia. Część żołnierzy jednej z kompanii pułku wpadła we wsi Podgaje w ręce SS-manów. 32 żołnierzy zostało spalonych żywcem w stodole. Później jednostka brała udział w zdobywaniu stolicy Niemiec. Bataliony 3 pp były szpicą wojsk szturmujących m.in. Bramę Brandenburską i Reichstag. Za wybitne zasługi w walkach o miasto pułk otrzymał nazwę „berlińskiego“. Po oficjalnym zakończeniu wojny jednostka powróciła do Polski. Część żołnierzy skierowano w Bieszczady.
21-letni wówczas Adolf Drążek znalazł się w Bieszczadach tuż po kursie podoficerskim, w stopniu kaprala. Odpowiadał m.in. za szkolenie rekrutów, brał udział w działaniach przeciwko wszechobecnym w okolicznych lasach oddziałom UPA.
– To była trudna walka w szalenie trudnym terenie. Nie mogliśmy opuszczać koszar w sile mniejszej niż 50 osób. Mniejsze pododdziały – jak pokazały liczne tragiczne przypadki – były skazane na zagładę. Ukraińcy mieli własny niezły wywiad, który docierał do naszych wojsk – opowiadał mi kilka lat temu porucznik Drążek. Wspomina szczególnie jedno zdarzenie, gdy jego pododdział w jednym z masywów został okrążony przez dwie grupy UPA. Walka trwała ponad dwa dni, aż do nadejścia posiłków.
Owego dnia, 28 marca 1947 roku Adolf Drążek był w składzie jednostki zabezpieczającej w Baligrodzie. Przyjazd na inspekcję słynnego generała, wiceministra obrony narodowej, wywołał duże poruszenie. Kapral Drążek został wyznaczony do eskorty. W pewnej chwili samochód którym jechał uległ awarii, co później miało wpływ na tragizm sytuacji.
– Generał przesiadł się do drugiego auta, my zostaliśmy. Nie pamiętam już jak długo trwała naprawa. Może 15-20 minut, po której ruszyliśmy dalej. W pewnej chwili usłyszeliśmy strzały. Zatrzymaliśmy się niedaleko mostku w Jabłonkach, rozwinęliśmy się w tyralierę. Upowcy powiadomieni przez swoje czujki o odsieczy zaczęli się wycofywać – wspomina porucznik Drążek. Pościg trwał jakieś dwa, trzy kilometry. Dalej, przy skromnej liczbie żołnierzy nie było sensu zapuszczać się w niebezpieczny teren. Gdy grupa powróciła na miejsce zasadzki generał leżał na drodze. Konał. Razem z nim zginął adiutant kapral Stefan Strzelczyk i adiutant „Waltera” ppor. Józef Krysiński.
Wyjazd został przerwany. Konwój z zabitymi zawrócił do Baligrodu. Niemal natychmiast bezpieka i służby wojskowe podjęły śledztwo w sprawie tragicznie zakończonej potyczki, powołano dwie komisje mające wyjaśnić okoliczności zdarzenia. Żołnierze z eskorty byli szczegółowo „maglowani” przez śledczych.
– Byłem prostym żołnierzem, wykonującym rozkazy. Nie w głowie mi roztrząsanie okoliczności w jakich doszło do walki. Wiem jedno. Generał cieszył się wśród żołnierzy dość dobrą opinią, był lubianym dowódcą. Teraz mówi się, że był alkoholikiem. A kto wtedy, zwłaszcza w warunkach frontowych nie pił? Mówi się, że był kiepskim dowódcą. Przecież on miał niewielki wpływ na rozkazy. O wszystkim decydowały dowództwa frontów, a nie poszczególnych jednostek – mówił weteran.
Po tragedii w Jabłonkach Drążek dalej służył w Bieszczadach, uczestniczył w akcji „Wisła”. Wojsko zabezpieczało wysiedlenia miejscowej ludności, UPA była już w całkowitym odwrocie. „Striłcy” mogli tylko z leśnych kryjówek bezsilnie przyglądać się wysiedleniom, patrzeć jak nikną kolejne bazy ich zaopatrzenia.
Adolf Drążek szczęśliwie przeżył walki w Bieszczadach bez draśnięcia. Chociaż niewiele brakowało. Po jednym z patroli, gdy wrócił do koszar zauważył na płaszczu wojskowym ślad po kuli. Pocisk przeleciał przez materiał w czasie jakiejś strzelaniny, na szczęście był niecelny.
Trudna pamięć
W miejscu śmierci generała pierwotnie obelisk, zaś w 1962 roku odsłonięto monument ze stylizowanym orłem piastowskim wykutym z czołgowej blachy i zwieńczonym podobizną Karola Świerczewskiego. Jego autorem był znany rzeźbiarz Franciszek Strynkiewicz.
Pomnik stał się jednym z bieszczadzkich symboli. Pod nimi organizowano turystyczne zloty i patriotyczne manifestacje. Sytuacja zmieniła po przemianach ustrojowych w 1989 roku, gdy Świerczewskiego coraz częściej postrzegano nie jako tego, „który się kulom nie kłaniał”, ale jako sowieckiego oficera, kiepskiego dowódcę i alkoholika.
Przez szereg kolejnych lat pomnik mimo licznych apeli środowisk prawicowych o jego likwidację stał. Przyjeżdżali tu głównie działacze lewicy, dla których „Walter” był przede wszystkim symbolem walki z UPA i w obronie polskiej ludności cywilnej. Wśród osób pojawiających się tu w rocznicę śmierci Świerczewskiego był parokrotnie m.in. porucznik Adolf Drążek. Niekiedy pod pomnikiem bywało gorąco, np. w 2012 roku, gdy przyjazd lewicowców spotkał się z kontrą grupy prawicowej młodzieży. Doszło do przepychanek i wyzwisk.
Przyszłość pomnika dzieliła także lokalną społeczność. Byli zarówno jego zagorzali przeciwnicy, jak i zwolennicy pozostawienia monumentu jako historycznej pamiątki. Ostatecznie jego los został przesądzony wraz z wejściem w życie ustawy dekomunizacyjnej, zgodnie z której z przestrzeni publicznej miały zniknąć postacie i wydarzenia związane z minionym okresem.
W lutym 2018 roku Nadleśnictwo Baligród, na którego terenie stał monument zdecydowało ostatecznie o jego rozbiórce. Początkiem marca tegoż roku pomnik Karola Świerczewskiego w Bieszczadach przestał istnieć.
Autor jest wydawca i redaktorem naczelnym czasopisma „Podkarpacka Historia” oraz portalu www.podkarpackahistoria.pl. Ostatnio wydał książkę „Byk, Maczuga i inni” o przestępcach grasujących na terenie dzisiejszego Podkarpacia w okresie międzywojennym. Kontakt: [email protected]
fot. Szymon Jakubowski
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS