Opal w czasach średniowiecza uważany były za kamień przynoszący ogromne szczęście, gdyż wierzono, że posiada cechy wszystkich innych klejnotów, których barwy zamykają w swojej unikalnej strukturze. Ów kolorowy efekt, nie bez powodu zwany opalizacją, jest cechą charakterystyczną szlachetnych opali zaliczanych do najdroższych kamieni jubilerskich na świecie. Co warto wiedzieć o ich występowaniu i właściwościach?
- Skąd się bierze opal?
- Historia opalu
- Właściwości opalu
- Wykorzystanie opalu
- Symboliczne znaczenie opalu
- Dla kogo opal?
Z geologicznego punktu widzenia opale nie są minerałami, ale mineraloidami, podobnie jak bursztyny, perły i obsydiany. Oznacza to, że posiadają specyficzną budowę złożoną z minerałów, jak i innych związków chemicznych. Zaliczane do grupy krzemianów, występują w ponad czterdziestu odmianach różniących się zarówno kolorami, jak i stopniem przejrzystości. Za najbardziej wyjątkowe uważa się opale szlachetne o białej barwie lśniącej gamą innych odcieni, czyli wspomnianym wyżej efektem opalizacji. Zwykłe, nieszlachetne opale są tego efektu pozbawione.
Skąd się bierze opal?
Jako mieszanina dwutlenku krzemu i wody opale powstały wskutek hydrotermalnych procesów zachodzących w skorupie ziemskiej. Piaskowce i iłowce sprzed milionów lat stopniowo uwalniały krzem do wód podziemnych, a ów roztwór uwięziony w szczelinach skał twardniał, formując najpierw swego rodzaju żel, a następnie opale (proces ten trwał nawet 5 milionów lat). Występują one w warstwowych skupieniach o charakterze groniastym, kulistym lub nerkowatym, a ewentualne pojawienie się w nich czerwonej warstwy świadczy o formacji, która zaszła pod wpływem siły grawitacji. Ogólnie złoża opali towarzyszą innym minerałom, a w Australii także szczątkom roślin i zwierząt – geologom zdarza się znaleźć opalizujące szkielety, kawałki drewna czy muszle mięczaków!
Opale znajduje się je przede wszystkim w skałach pochodzenia magmowego i osadowego, jak również w gejzerach. Wydobywane są zarówno z podziemnych odwiertów, jak i powierzchniowych kopalni. Największym producentem od lat jest Australia, gdzie wydobywa się kamienie pochodzące z okresu kredy, zwłaszcza cenione opale mleczne i czarne. Dwa najsłynniejsze ośrodki wydobycia na Antypodach to Coober Pedy oraz Andamooka, które razem dostarczają 90% wszystkich mlecznych opali na świecie. Poza tym od lat 90-tych ubiegłego wieku znaczącym źródłem opali jest także Etiopia, gdzie niezwykłe kamienie prawdopodobnie już przed tysiącami lat służyły do wyrobu narzędzi. Inne ważne miejsca wydobycia to stan Nevada w USA, Meksyk, Kanada, Czechy, Węgry, Słowacja, Turcja, Indonezja oraz Brazylia. W Polsce na Dolnym Śląsku i w Karpatach znajduje się wyłącznie opale nieszlachetne.
Ciekawostka: Według naukowców z NASA złoża opali znajdują się nawet na Marsie!
Historia opalu
Pochodzenie samej nazwy „opal” wydaje się do dzisiaj kwestią sporną. Zdaniem jednych pochodzi ona od sanskryckiego określenia upala, oznaczającego drogi kamień; zdaniem innych od starogreckiego słowa opallios, czyli widzieć lub zmieniać, a może wręcz „widzieć zmianę barwy”. Ta druga hipoteza, jakkolwiek kusząca, podważana jest prostym faktem historycznym – starożytni Grecy najprawdopodobniej nie znali wcale opali! Pierwsze wzmianki o nich pojawiają się bowiem dopiero w tekstach rzymskich pochodzących z III w. p.n.e. Pliniusz Starszy wierzył, że niezwykle połyskliwe kamienie mają dar widzenia przyszłości, zaś kolejni cesarze rzymscy wdawali się w liczne konflikty, aby tylko zdobyć niezwykłe klejnoty dostarczane wówczas przede wszystkim z obszaru Turcji. W swojej glorii opale przetrwały długie stulecia, będąc we francuskiej monarchii nawet kamieniami koronacyjnymi. Napoleon Bonaparte podarował swojej wybrance Józefinie ognisto-czerwony opal nazwany „Spaleniem Troi” – niestety, kamień obecnie uważany jest za zaginiony.
W XIX w., po publikacji dzieła Waltera Scotta pt. „Anne of Geierstein”, opale stały się synonimem zguby i nieszczęścia. Główna bohaterka powieści nosi bowiem talizman z opalu zmieniającego barwy, ale gdy ląduje na nim kropla święconej wody, kamień traci kolor, a jego właścicielka umiera – paradoksalnie owa fikcyjna opowieść starczyła, aby zniechęcić tysiące potencjalnych klientów. Na szczęście, odkrycie wielkich złóż w Australii zmieniło nieco społeczne nastawienie. Opale stały się znów modne dzięki imponującej podaży, tym bardziej, że kolejne znaleziska z Antypodów wzbudzały coraz większy zachwyt. W 1956 r. podczas Igrzysk Olimpijskich w Melbourne zaprezentowano największy jak dotąd opal na świecie zwany „Olympic Australis” mierzący prawie 30 cm i ważący 17 tysięcy karatów! Jego obecna wartość szacowana jest na poziomie 2.5 miliona dolarów!
Lata 60-te przyniosły przełom w zrozumieniu krzemianowej struktury opalu i umożliwiły naukowcom w 1974 r. wynalezienie syntetycznego opalu. Sztuczne kamienie zwiększyły dostępność opali, ale nie zmniejszyły wartości naturalnych kamieni, która rośnie w miarę wyczerpywania się australijskich złóż.
Właściwości opalu
W przeciwieństwie do wielu innych kamieni szlachetnych opale nie są prawdziwymi kryształami – określa się je mianem kryształów fotonicznych, co oznacza, że posiadają optyczną nanostrukturę o zmieniającym się współczynniku załamania światła. Co ciekawe, w ich strukturze znajduje się zazwyczaj ok. 6-10 % wody, czasem nawet do 20%!
Nie są przesadnie twarde – w skali Mohsa ocenia się na 5.5-6, zaś łamią się w sposób muszlowy lub nierówny. W zależności od odmiany bywają przejrzyste lub nieprzejrzyste, a po wypolerowaniu cechują się różnymi efektami połysku: szklistego, perłowego lub woskowego. Ich gama kolorystyczna sięga od bieli przez żółć, zieleń, czerwień, niebieski, brąz, aż po czerń. Do najciekawszych odmian poza opalami szlachetnymi należy prawie transparentny girasol, czarny matriks, opal błyskowy o różnobarwnych błyskach pojawiających się przy niewielkich ruchach kamieniem, opal czarny z ognistym zjawiskiem optycznym czy opal płomienny o czerwonych smugach świetlnych.
Najcenniejsze opale cechują się występowaniem zjawisk optycznych takich jak opalizacja, czyli gra barw zmieniających się w zależności od kąta obserwacji; opalescencja, czyli pojawianie się perłowolśniącej poświaty wskutek odbicia światła niebieskiego czy efekt kociego oka manifestujący się wąską smugą świetlną na powierzchni wypolerowanego kamienia. Opale w postaci kaboszonów przejawiają również czasem asteryzm, czyli charakterystyczny efekt świetlistych gwiazd. W jubilerstwie wyróżnia się przy tym kilka typów opalizacji kamieni, w zależności od barwy, jaką zyskują przy obracaniu – od mlecznej po pawiową, czyli różnobarwną. Do najrzadszych i najcenniejszych zalicza się opale o dominującej barwie efektu różowego.
Uwaga:
Określając typ danego opalu, najpierw wspomina się rodzaj opalizacji, a następnie odmianę kamienia, np. „niebieski opal arlekinowy” to kamień o mozaikowej strukturze barwnych plam, które przy obracaniu w świetle zmieniają się w kierunku niebieskiej barwy.
Wykorzystanie opalu
Trudno o bardziej wdzięczne kamienie kolekcjonerski niż opale. Można je zbierać latami, wciąż gromadząc nowe odmiany i warianty opalizacji – im rzadsze, tym oczywiście droższe. Wykorzystywane są oczywiście również do wyrobu biżuterii, choć nie należą do najtrwalszych i łatwo ulegają uszkodzeniom pod wpływem wysokich temperatur. Z biegiem czasu tracą również wodę, co powoduje pękanie kamieni. Dla zwiększenia stabilności najczęściej oprawiane są w złoto, srebro czy inne cenne metale, a czasem umieszcza się je również między syntetyczną lub szklaną podstawą a transparentną warstwą ochronną ze szkła lub kwarcu – jest to tzw. opal tripletowy. Czasami spotkać można również opale dubletowe, czyli cienkie warstwy ozdobnych opali naklejane na ciemne tło, np. zwykły czarny opal, onyks lub ironstone. Z cienkich warstw opalu wyrabia się również ekskluzywne tarcze do zegarków, zaś niektóre kamienie bywają także wykorzystywane do rzeźbienia, choć jest to zadanie wymagające wielkiej wprawy i delikatności.
Symboliczne znaczenie opalu
Opal jest tradycyjnie kamieniem urodzinowym dla miesiąca października, choć w nowocześniejszych źródłach bywa zastępowany turmalinem. Od XIX w. i wspomnianego już dzieła Waltera Scotta opalom przypisuje się często potencjał sprowadzania nieszczęścia i wielu ludzi unika ich noszenia i posiadania. Jeśli odrzucić jednak negatywistyczne przesądy nowszej ery, opal wciąż bywa uważany za magiczny kamień powodzenia, tak jak postrzegali go starożytni. Arabowie wierzyli wszak, że opale spadły z nieba wraz z błyskawicami, podczas gdy dawni Europejczycy upatrywali w nich nadziei, czystości i prawdy. Przez współczesnych fanów szlachetnych kamieni bywa kojarzony z wiarą w siebie, gdyż ma wydobywać na powierzchnię nasze najlepsze i najgorsze cechy. Jest to kamień potencjału, światła i kreatywności. W celach terapeutycznych wykorzystuje się go do leczenia infekcji i gorączki, oczyszczania krwi i nerek, a także wspomagania pamięci.
Dla kogo opal?
Opal z pewnością nie jest propozycją dla ludzi przesądnych, na których świadomość posiadania złego talizmanu mogłaby sprowadzić udrękę i samospełniającą się przepowiednię. Wręcz przeciwnie, jest idealnym podarkiem dla ludzi, którzy nie boją stereotypów, a w życiu chętnie poszukują dynamicznych emocji, ekscytacji i pasji. Uważa się wręcz, że jest to kamień pełen pożądania i erotyki, który może ułatwiać uwodzenie!
Bibliografia
- American Gem Society; “Opal overview”; data dostępu: 2021-05-06
- Lauren Thomann; “10 Interesting Facts About Opals”; data dostępu: 2021-05-06
- GIA; “Opal”; data dostępu: 2021-05-06
- IGS; “Opal Stones and Gems: Value, Price, and Jewelry Information”; data dostępu: 2021-05-06
- Australian Government; “Opal”; data dostępu: 2021-05-06
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS