NIK wyraźnie stwierdza, że prace finansowane przez NCBR nie doprowadziły do uzyskania rezultatów spełniających wymagania Sił Zbrojnych RP, w szczególności dotyczących prototypów i dokumentacji technicznych. Negatywnie oceniono m.in. sposób przygotowania projektów dotyczących prac rozwojowych na rzecz wojska, zaniechanie w umowach sprecyzowania sposobu i zakresu oceny merytorycznej projektów, zawieranie umów o wykonanie i finansowanie projektów przez NCBR, bez uwzględnienia w nich kompletnych wymagań wojska.
Z tego powodu często dochodziło do tego, że wykonawcy realizowali projekty w oderwaniu od potrzeb sił zbrojnych, co prowadziło w końcu do wstrzymania ich finansowania a co za tym idzie co najmniej wydłużenia czasu ich realizacji. Innymi słowy zdaniem NCBR nie wywiązało się z podstawowego zadania jakie miał realizować w dziedzinie obronności – nie znalazło wspólnego mianownika pomiędzy instytucjami naukowymi i przemysłem a wojskowym odbiorcą ostatecznego produktu.
NIK skontrolowała Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, MON, NCBR oraz wyższe uczelnie i zakłady uczestniczące w realizacji ośmiu projektów rozwojowych. Poniżej przedstawiamy wybrane z kontrolowanych projektów:
Kryl
Dwa spośród skontrolowanych projektów dotyczyły dywizjonowego modułu ogniowego 155 mm armatohaubic samobieżnych (DMO AH) oraz zautomatyzowanego systemu dowodzenia i kierowania ogniem dywizjonowego modułu ogniowego 155 mm lekkich armatohaubic (ZSDiKO), czyli projektów związanych z lekką armatohaubicą na podwoziu kołowym o kryptonimie Kryl.
Ogłoszony w ich sprawie konkurs nie uwzględniał kompletnych wymagań Sił Zbrojnych. Dokumenty zawierające wymagania wojska dotyczące realizowanych projektów były przekazywane z resortu obrony dopiero podczas procedury konkursowej lub w trakcie realizacji projektów. Poskutkowało uzyskaniem innych wyników niż życzyć miałby sobie wojskowy klient.
Przy przygotowywaniu konkursu na DMO ARH zaplanowano w nim cel główny, który nie wynikał z towarzyszących mu celów szczegółowych. To zdaniem NIK sprawiało, że jego osiągnięcie było niemożliwe. W ocenie Izby wynika to z braku rzetelności przy formułowaniu założeń. Wykonawcy prac nad Krylem mogli uzyskać wgląd w wymagania na niego dopiero 2,5 roku po rozpoczęciu przez nich prac. Jeszcze później (po upływie łącznie czterech lat od rozpoczęcia) zmieniono cel główny projektu, cele szczegółowe, a także zakładane wyniki projektu.
W przypadku zautomatyzowanego systemu dowodzenia i kierowania ogniem dywizjonowego modułu ogniowego 155 mm lekkich armatohaubic Kryl (ZSDiKO) wybrano do realizacji wniosek, w którym nie ujęto opracowania projektów technicznych dotyczących pojazdów, na których miałby on zostać posadowiony. Uzyskanie wyniku końcowego w postaci dokumentacji technicznej wskazanej w umowie dla kilkunastu wozów było niemożliwe przy realizacji projektu zgodnie z umową. Po 9 miesiącach realizacji projektu pt. ZSDiKO, NCBR wstrzymało jego finansowanie, m.in. z powodu braku uzgodnienia wstępnych założeń taktyczno-technicznych (WZTT) z Inspektoratem Uzbrojenia.
NIK dodaje, że w ustalonych terminach nie zrealizowano dziesięciu innych projektów (nieobjętych kontrolą). Na ich realizację Centrum wydało tylko w latach 2013-2016 prawie 200 mln zł.
TYTAN
Trzy zakończone w terminach projekty objęte kontrolą dotyczyły programu TYTAN, czyli wyposażenia polskiego „żołnierza przyszłości”. Były to:
– projekt pt. „Celownik termowizyjny kompatybilny z systemem C4ISR TYTAN zintegrowany z wyświetlaczem nahełmowym, modułem laserowego systemu identyfikacji (IFF) z możliwością zdalnego sterowania głównymi funkcjami celownika”;
– projekt pt. Kamery obserwacyjno-rozpoznawcze o szerokim zakresie natężenia światła LLL/CCD TV kompatybilne z systemem C4ISR TYTAN”;
– projekt pt. „Modułowy Integrator do zarządzania systemem C4I żołnierza”.
Wymagania co do tych elementów (ZTT) zostały przekazane dopiero do NCBR już w trakcie trwania konkursu i okazały się rozbieżne z założeniami przyjętymi wcześniej przez Centrum. NIK twierdzi, że w tej sytuacji kontynuacja projektów była pozbawiona sensu lecz mimo to je prowadzono.
Nowy kołowy transporter opancerzony
Nowy kołowy transporter opancerzony (NKTO) był z kolei projektem uruchomionym mimo, że nie zostały nawet opracowane wymagania operacyjne, a potrzeby w tym zakresie nie zostały nawet zidentyfikowane w ramach prowadzonych Przeglądów Potrzeb dla Zdolności Operacyjnych Sił Zbrojnych. Mimo to przeprowadzono i na początku 2014 r. sfinansowano konkurs przyznając finansowanie, które po sześciu miesiącach wycofano (co ciekawe do czasu uzgodnienia WZTT z Inspektoratem Uzbrojenia).
Mikrofalowa broń obezwładniająca
Mikrofalowa broń obezwładniająca (MBO) to konkurs w którym jak podaje NIK NCBR przyznał środki mimo że złożony w konkursie wniosek o finansowanie wykonania tego projektu różnił się z założeniami do regulaminu konkursu, a koszty projektu ujęte we wniosku nie uwzględniały kosztów wszystkich badań wymienionych w celach szczegółowych projektu. Po ponad dwóch latach finansowanie projektu wstrzymano.
Broń energii skierowanej
12 mln PLN NCBR przeznaczyło na zarządzanie projektem „Nowe systemy uzbrojenia i obrony w zakresie energii skierowanej”. NIK uznał to za naruszenie ustawy o tej instytucji, przypominając że to właśnie NCBR jest odpowiedzialne za nadzorowanie projektów, a nie za wydawanie publicznych pieniędzy na ten cel.
Projekty, których nie udało się dokończyć
Jak informuje NIK w co najmniej 17 projektach (w tym ośmiu objętych kontrolą) NCBR rozpoczął konkursy zanim pojawiły się dokumenty zawierające wymagania techniczne. W 16 projektach zakończonych w latach 2013-2016 do dzisiaj nie została dokonana końcowa ocena merytoryczna mimo, że do tego NCBR zobowiązuje ustawa. W związku. Tym cele tych sześciu projektów nie zostały osiągnięte.
Przyczyny
Łącznie NCBR wybrało wykonawców 60 projektów, a na ich realizację przyznano łącznie prawie 1,697 mld PLN, w tym w latach 2013-2016 wydano prawie 785 mln 338 tys. PLN.
„Minister odpowiedzialny za sprawy nauki nie określił, w porozumieniu z ministrem obrony, w rozporządzeniu, warunków udziału w konkursach na wykonanie poszczególnych projektów, do czego był zobowiązany ustawą o NCBR.” – informuje NIK. W tej sytuacji Komitet Sterujący NCBR ustalał regulaminy, w których określał warunki udziału w konkursach, “nie będąc do tego uprawnionym” i przeprowadzane były konkursy.
W ocenie NIK minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie sprawował też skutecznego nadzoru nad działalnością NCBR, do czego był zobowiązany przepisami ustawy o tej instytucji. Świadczy o tym “fakt zatwierdzenia nierzetelnie sporządzonych rozliczeń dotacji celowej za lata 2013-2016, przedstawianych przez NCBR” oraz “brak skutecznych działań nadzorczo-kontrolnych“. Wszystko to miało miejsce mimo, że “o problemach w realizacji prac rozwojowych na rzecz obronności był informowany przez Komitet Sterujący (zarząd NCBR), który skarżył się na brak dostępu do dokumentów zawierających wymagania Sił Zbrojnych RP na etapie przeprowadzania konkursów, a następnie realizacji projektów.” Winny ma być też system nadzoru NCBR nad realizacją badań naukowych i zakresem prac rozwojowych na rzecz obronności, który był niespójny i nieprzejrzysty, a przez to także nieskuteczny.
Ostatecznie rekomendacje przedstawione przez NIK to:
Najwyższa Izba Kontroli wnosi o podjęcie działań zapewniających:
- występowanie z wnioskami (propozycjami) podjęcia prac rozwojowych, a następnie realizowanie tych prac, na podstawie rzetelnie przeprowadzonej oceny celowości ich podjęcia, biorąc pod uwagę prawdopodobieństwo pozytywnego zakończenia prac, po przeprowadzeniu analizy ryzyka, w szczególności po dokonaniu oszacowania rzeczywistego potencjału wszystkich możliwych (hipotetycznych) realizatorów tych prac;
- efektywną i terminową realizację prac rozwojowych w zakresie obronności (na rzecz resortu obrony narodowej), z uwzględnieniem ustalonych kompletnych wymagań Sił Zbrojnych RP, w celu uzyskania wyników projektów (w postaci m.in. prototypów sprzętu wojskowego, dokumentacji technicznych) spełniających te wymagania, co umożliwi wdrożenie wyników tych prac dla zaspokojenia potrzeb Sił Zbrojnych RP;
- bezwzględne respektowanie zasad gospodarowania środkami publicznymi przeznaczonymi na prace rozwojowe i rzetelne rozliczanie dotacji celowej w tym zakresie, zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych, co umożliwi efektywne i gospodarne wykorzystanie środków budżetu państwa przeznaczonych na realizację prac rozwojowych;
- określenie w przepisach prawa powszechnie obowiązującego warunków udziału w konkursach na wykonanie poszczególnych projektów oraz sposobu realizacji zadań przez NCBR dotyczących finansowania lub współfinansowania prac rozwojowych (w zakresie nieobjętym przepisami ustawy o finansach publicznych);
- sprecyzowanie w przepisach prawa powszechnie obowiązującego sposobu zarządzania realizacją prac rozwojowych na rzecz obronności na etapie przygotowania projektu, wyboru Wykonawcy projektu, a także jego realizacji;
- kompleksowe unormowanie systemu nadzoru nad pracami rozwojowymi na rzecz obronności w zakresie przygotowania projektu, przeprowadzenia procedury konkursowej, a także realizacji projektu oraz sprawowanie skutecznego nadzoru w tym zakresie.
Najwyższa Izba Kontroli wskazuje ponadto na potrzebę rozważenia sensowności obowiązku wydatkowania na badania naukowe i prace rozwojowe minimum 2,5 proc. rocznie środków budżetu państwa przeznaczanych na wydatki obronne, o którym obecna ustawa o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem NIK, wielkość środków planowanych i wydatkowanych na badania naukowe i prace rozwojowe powinna wynikać z rzeczywistych potrzeb Sił Zbrojnych RP, jak również realnych możliwości realizacyjnych potencjalnych wykonawców, nie zaś z ustawowo ustalonego wskaźnika.
KOMENTARZ:
O problemach z realizacją prac rozwojowych wiadomo od dosyć dawna, a jedną z przyczyn jest nieefektywny system ich planowania i finansowania. Wiadomo również, że opóźnienia w przygotowywaniu wymagań jak i ich zmiany w czasie realizacji projektów są jedną z przyczyn, dla których realizacja prac rozwojowych się przeciąga. Kolejną niewątpliwie słuszną tezą jest niespójność założeń pomiędzy tymi stawianymi przez NCBR i samo wojsko/MON.
Z drugiej jednak strony trudno zgodzić się ze stawianą przez NIK tezą, że należy brać pod uwagę odejście od finansowania prac badawczo-rozwojowych na poziomie 2,5 proc. PKB. Przeciwnie – system finansowania prac B+R powinien zostać zmieniony, aby te pieniądze można było skutecznie wydawać. Zasady rozliczania środków są bowiem dość restrykcyjne. W wiodących krajach NATO, także w USA, jeszcze w fazie B+R finansuje się np. tworzenie dużych partii prototypowych sprzętu.
Dzięki temu żołnierze wybranego pododdziału (np. wielkości kompanii) mogą sprawdzić sprzęt “w polu”, w trakcie nadzorowanej przez specjalistów eksploatacji, a poprawki wprowadzane są na bieżąco i do produkcji seryjnej przedstawiany jest dopracowany sprzęt. Z drugiej strony, często stosuje się podział na wymogi podstawowe-progowe (treshold) i docelowe (objective). Dzięki temu, jeśli nawet sprzęt opracowany w ramach prac B+R nie spełnia wszystkich wysoko postawionych wymagań, a jednocześnie jest sprawny, bezpieczny w eksploatacji i zapewnia istotny wzrost zdolności bojowych to może zostać wdrożony – i używany przez żołnierzy w czasie, gdy producent pracuje nad docelowym rozwiązaniem.
Kwestia finansowania prac rozwojowych wpisuje się ponadto w strukturalne problemy systemu pozyskiwania sprzętu. Powinien on umożliwiać realizację prac rozwojowych i wprowadzanie nowego sprzętu, z jednoczesną budową zdolności przemysłowych. A to wymaga daleko idących zmian organizacyjnych i instytucjonalnych, pozwalających wzmocnić koordynację na linii wojsko-przemysł-MON i jednocześnie zapewnić jasny podział zadań i odpowiedzialności pomiędzy uczestnikami procesu pozyskiwania sprzętu.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS