Nie tylko andrzejki. W tradycji istnieje jeszcze inne, zapomniane święto

Andrzejki cieszą się dziś większą popularnością i są znane niemal każdemu, katarzynki stanowią mniej znaną, a niegdyś równie ważną okazję do zabaw i wróżb. Czym różnią się te dwa święta?

Katarzynki obchodzono w Polsce 24 listopada, w wigilię wspomnienia Katarzyny Aleksandryjskiej, męczennicy chrześcijańskiej, która stała się patronką młodych kawalerów poszukujących żon. W tradycji chrześcijańskiej św. Katarzyna symbolizowała czystość, mądrość oraz opiekę nad młodymi mężczyznami, co sprawiło, że noc z 24 na 25 listopada stała się czasem wróżb dla mężczyzn. W dawnej Polsce kawalerowie wierzyli, że św. Katarzyna pomoże im odkryć przyszłość ich życia uczuciowego i wskaże odpowiednią wybrankę.

Katarzynki były szczególnie popularne w wiekach XVI i XVII, a dziś raczej są reliktem przeszłości. Kojarzą się z młodzieńcami, którzy organizowali specjalne spotkania, na których wróżyli sobie przyszłość, a szczególnie tę związaną z przyszłym małżeństwem. Najpopularniejszą formą wróżb katarzynkowych było ścinanie przez kawalerów gałązki wiśni lub czereśni. Ścinali oni gałązkę drzewa owocowego i wkładali ją do wody. Jeśli gałązka zakwitła do Bożego Narodzenia, było to dobrym znakiem, że w najbliższym roku będzie ślub.

W odróżnieniu od andrzejek, katarzynki zaczęły tracić na popularności wraz z biegiem lat. Współczesna kultura skupiła się bardziej na wróżbach dla dziewcząt, co sprawiło, że święto katarzynek niemal całkowicie zanikło. Dziś stanowi raczej ciekawostkę i mało kto organizuje wróżby katarzynkowe, mimo że dawniej były ważnym elementem polskiej kultury ludowej.

Jednak coś po katarzynkach zostało, a mianowicie… pierniczki oblane czekoladą. Tradycja wypiekania pierników tego dnia wzięła się od toruńskiego sezonu na pierniki, który rozpoczynał się właśnie 25 listopada, czyli we wspomnienie św. Katarzyny Aleksandryjskiej. To właśnie wtedy, nieopodal bramy św. Katarzyny (która już nie istnieje) odbywał się jarmark, gdzie sprzedawano pierniki o charakterystycznym kształcie. Katarzynki gościły później na bożonarodzeniowych stołach w wielu domach.

Andrzejki obchodzone są w wigilię św. Andrzeja, czyli w nocy z 29 na 30 listopada. Stały się one zdecydowanie bardziej znane niż katarzynki i przetrwały do naszych czasów jako popularne i bardzo radosne święto. Św. Andrzej, patron zakochanych oraz młodych dziewcząt, był czczony w wieczór poprzedzający jego dzień jako ten, który może pomóc pannom w odkryciu ich losu uczuciowego. Była to jednocześnie ostatnia okazja na zabawy przed rozpoczęciem adwentu – czasu wyciszenia i refleksji.

Tradycje andrzejkowe są bogate w różnorodne wróżby, które miały dziewczętom ujawnić ich przyszłość, szczególnie w kontekście zamążpójścia. Jedną z najpopularniejszych i najbardziej charakterystycznych wróżb andrzejkowych jest lanie wosku przez klucz. Dziewczęta roztapiały wosk, a następnie lały go przez klucz do zimnej wody. Kształty zastygłego wosku interpretowano w świetle świecy, co miało ujawniać symboliczne wskazówki dotyczące przyszłego męża lub życia.

Drugą, równie popularną wróżbą było układanie butów. Uczestniczki zdejmowały obuwie i ustawały je po kolei w szeregu w stronę wyjścia. Ta, której but przekroczył próg, jako pierwsza miała wyjść za mąż.

Andrzejki przetrwały próbę czasu i do dziś są organizowane w wielu domach, szkołach czy ośrodkach kultury. Z biegiem lat stały się nie tylko świętem wróżb, ale i okazją do organizacji zabaw, dyskotek czy spotkań towarzyskich. Współczesne andrzejki to często nie zabawy wróżbiarskie, ale czas wspólnego spędzania czasu z rodziną czy przyjaciółmi.