Dziennik umierania
Mateusz Pakuła jest dramaturgiem, książka „Jak nie zabiłem swojego ojca…” to jego debiut prozatorski. Nie zasłania się w nim postacią narratora, narrator to on, a książkę nazwał dziennikiem umierania taty. „Jak ja mam to pisać? No więc niech będzie, że będę pisał tak, jak się ze mnie leje. Niech to będzie strumień świadomości” – postanawia i między innymi takim strumieniem staje się ta książka. Początkowo jego notatki miały stanowić mowę pogrzebową dla ojca, ale – jak sam pisze – szybko stały się przeprosinami dla niego, chęcią rozpoczęcia szerokiej rozmowy o eutanazji i – niejako – usensownienia cierpienia.
Humanitarna śmierć
Z raka trzustki wychodzi 3-5% ludzi, ale nie należy do nich ojciec Mateusza Pakuły. Jeśli wpiszemy w Google’a objawy raka trzustki, to przeczytamy: żółtaczka, bóle brzucha lub pleców, zmniejszenie masy ciała, zakrzepica żylna, duże wahania stężenia glukozy we krwi, ciężka choroba wrzodowa żołądka, ciężka biegunka. Z praktycznego punktu widzenia będzie to wyglądało inaczej: „tata wrzeszczy z bólu”, „wymiotuje czarną breją”, „zarzygane całe łóżko, pół sypialni, korytarz i łazienka”. Jeśli zmienimy narrację na tę opisującą doświadczenia samego Mateusza, to mamy smród nie do wytrzymania, ręce w kale, zmęczenie, przerażenie i poczucie bezradności. Jak długo można patrzeć na niewyobrażalne cierpienie ojca? Jak długo można słuchać, jak wrzeszczy z bólu?
Kraj Polska
Jest jeszcze poczucie winy. Ojciec poprosił syna o skrócenie cierpienia, ale ten nie potrafił się na to zdobyć. Najpierw zastanawiał się nad skutecznością wybranej metody i słuchał wątpliwości rodziny, później ojciec miał już problemy z przełykaniem i ciężko byłoby mu zażyć dziesięć tabletek z morfiną. Przyduszenie poduszką też nie jest łatwe. Odruchem jest przecież ratowanie życia, a nie odbieranie go. „Wieczorem [ojciec] zadławia się hydroksyzyną, którą mu wlewam do ust – relacjonuje Pakuła. – Okropnie charczy i gulgocze, mój odruch to ratować go, podnoszę go więc, klepię po plecach, udało się…”. Pakuła uświadamia sobie tę ludzką prawdę i płacze, bo bardzo chciałby skrócić ojcu cierpienie, a nie je przedłużać.
Kraj Polska jest dobry w śmierć, ale nie taką, jaką byśmy chcieli. Zmarli są tu dobrze traktowani: kąpiel, lodówka, eleganckie ubranie zakładane dopiero w dniu pogrzebu, żeby się w lodówce nie zniszczyło. Szczątki ludzkie się szanuje, jak pisze Pakuła w jednym z wielu fragmentów pełnych rozpaczy i absurdu. Nie szanuje się natomiast tych jeszcze żywych z oddziału paliatywnego. Są skazani na cierpienie, całkowitą zależność od innych i nieludzkie upokorzenia. Śmierć w książce Pakuły nie jest szlachetna i dostojna. Jest brudna, śmierdząca, zarzygana i cała w odchodach. Może być jeszcze ewentualnie „Boża”, bo w czasie pandemii najbliższa rodzina nie może wejść do bliskiego, ale ksiądz już tak.
,,Jak nie zabiłem swojego ojca i jak bardzo tego żałuję”
Fot.: materiały prasowe/Wydawnictwo Nisza
Bezkompromisowość
W 2012 roku w warszawskim Teatrze Rozmaitości miał premierę spektakl węgierskiego reżysera Kornéla Mundruczó „Nietoperz”, który koresponduje z operetką „Zemsta Nietoperza” Johanna Straussa. Mundruczó zadaje w nim pytanie o to, kto ma prawo decydowania o naszej śmierci. Pytanie ma dodatkową siłę, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że dzieło Straussa powstało mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Nietzsche ogłosił „śmierć Boga”. Rzecz u Mundruczó dzieje się w sylwestra w podwarszawskiej prywatnej klinice. Tutaj również, jak u Pakuły, są cierpiący. Tutaj również szpital przypomina bardziej parodię szpitala, bo jego pracownicy nie bardzo potrafią pomóc pacjentom. Poznajemy emocje tych, którzy zajmują szpitalne łóżka, i ich bliskich. Różnica jednak polega na tym, że każdy z pacjentów tego dnia ma na własne życzenie dostać truciznę i umrzeć. U Pakuły pacjentów utrzymuje się przy życiu na siłę. On sam stawia sprawę jasno: eutanazja powinna być legalna. Mundruczó mógłby na to odpowiedzieć: ale kim jesteśmy, żeby decydować? Albo: czy pacjent w momencie ekstremalnego cierpienia może samodzielnie podjąć w pełni świadomą decyzję? Czy na pewno tego chce? Węgierski reżyser mimo odważnej konfrontacji z trudnym etycznie tematem wcale nie chce wyjawiać widzom swojego zdania.
Pakule jednak trudno się dziwić. Przez wiele miesięcy patrzy bezradnie na cierpienie swojego ojca i zastanawia się, dlaczego nie można pozwolić mu umrzeć, skoro i tak nie ma już żadnej nadziei. Krytykuje Kościół i ludzi, którzy są przeciwni eutanazji – twierdzi, że jej zakaz nie wynika z głupoty, braku wiedzy, tylko z wiary w katolickie wartości dodatkowo narzucane reszcie społeczeństwa.
Literacka opera
To, co wspólnego ma jeszcze spektakl Mundruczó z książką Pakuły, to w pewnym sensie forma wypowiedzi. O ile spektakl ma być wariacją na temat opery buffo i tworzyć syntezę sztuk, o tyle wypowiedź Pakuły tworzy szczególną syntezę gatunków literackich lub okołoliterackich. Część główną i najbardziej dramatyczną stanowią tu dziennik intymny i reportaż, w którym autor detalicznie przekazuje informacje na temat cierpienia ojca. Ostre jak brzytwa słowa i brudny realizm przeplatają się z humorem i groteską, choćby wtedy, gdy bohaterowie czuwający nad umierającym ojcem śmieją się z codziennych szpitalnych sytuacji. Staje się to dla czytelnika czymś absolutnie zrozumiałym, źródłem ujścia negatywnych emocji i cierpienia, które bez śmiechu mogłyby doprowadzić do szaleństwa.
W częściach prozatorskich znajdziemy też powtarzające się dialogi i frazy przypominające refreny. Pakuła kilka razy przytacza wymianę zdań z ojcem, którego przeprasza za to, że nie był w stanie spełnić jego prośby i skrócić jego cierpienia. W pewnym momencie konsekwentnie zaczyna swoje notatki od „tata czuje się lepiej”, „tata czuje się gorzej”, tworząc sinusoidę „akcji”. Po jego śmierci powtarza nieustannie: „Męczy mnie obraz taty próbującego przełknąć hydroksyzynę”. Autor zdecydował się też umieścić w książce napisany przez siebie dramat o relacji Stanisława Lema i Philipa Dicka, który jest ściśle związany z towarzyszącymi mu w czasie umierania ojca emocjami.
Śmiesznie jest i strasznie w tej operze Mateusza Pakuły, ale straszność zdecydowanie dominuje. Muzyki, która jest w niej obecna, można by słuchać na rodzinnej uroczystości, gdzie nikt nie jest „rozpieprzony w drobne drzazgi z bezradności i rozpaczy” przez realne skutki zakazu eutanazji. Tymczasem staje się ona pogrzebową playlistą, tworzoną przez synów zmęczonych 9-miesięcznym umieraniem ojca, która na koniec i tak nie rozbrzmiewa tak, jakby chcieli.
Mateusz Pakuła, „Jak nie zabiłem swojego ojca i jak bardzo tego żałuję”, Wydawnictwo Nisza, 2021.
Czytaj też: Golił ludziom głowy, kazał patrzeć na nekrologi nieżyjących kolegów. Ale metody Kotańskiego przynosiły efekty
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS