Nasze Miasto: Opuszczony cmentarz żydowski w Częstochowie. Tu mordowano i chowano mieszkańców miasta

Częstochowski cmentarz żydowski jest jednym z największych kirkutów w Polsce. Zajmuje powierzchnię około 8,5 ha i obecnie niemal w całości porośnięty jest lasem. Znajduje się na nim około 4–5 tysięcy macew, zarówno z polskimi, jak i hebrajskimi inskrypcjami, w większości oplecionych bluszczem.

Zobacz te ZDJĘCIA

Jak podaje encyklopedia Częstochowy, nekropolia została utworzona w 1799 i była własnością częstochowskiej gminy żydowskiej, ale zarządzało nim bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza. Sytuacja ta trwała, z niewielkimi zmianami, do października 1939. Utworzono wówczas Radę Starszych (Judenrat), która na polecenie Niemców przejęła wszelkie agendy gminy, także cmentarz. Powstała wtedy sekcja cmentarna Rady. Pracowali w niej członkowie Chewra Kadisza (m.in. Szmul Miska).

Stróżem cmentarza od lat 30. XX w. był Polak Jan Szeferski, który podczas okupacji współpracował z policją niemiecką. W sierpniu 1942 władze niemieckie zarządziły wstrzymanie rejestracji aktów stanu cywilnego (także aktów zgonu). Podczas likwidacji getta częstochowskiego jesienią 1942 zamordowanych grzebano tylko w grobach masowych przy ulicy Kawiej. W 1943 na terenie cmentarza policja niemiecka dokonywała indywidualnych i zbiorowych egzekucji Żydów, a także Polaków udzielających im pomocy. W 1943 na terenie cmentarza na polecenie Niemców odrywano co cenniejsze płyty kamienne i niszczono groby. W 1944 demontowano całe nagrobki kamienne na budowę umocnień frontowych. Na wniosek niemieckiego starosty (Stadthauptmanna) z 19 XI 1943 miasto przejęło cmentarz.

Po wojnie opiekę (faktyczną, lecz nie formalną) nad cmentarzem przejął Okręgowy Komitet Żydowski w Częstochowie. 18 VII 1952 prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach zadecydowało o wywłaszczeniu całości cmentarza i „faktycznie, lecz bez niezbędnych formalności” przekazało Hucie im. B. Bieruta, ale ta przejęła tylko 2,5 ha – część najnowszą, prawdopodobnie zajętą tylko w niewielkim stopniu przez pochówki.

Szczątki z likwidowanych grobów przeniesiono na teren cmentarza. 10 VI 1958 Sąd Powiatowy w Częstochowie po rozpoznaniu wniosku Żydowskiej Kongregacji Wyznaniowej w Częstochowie przywrócił wpis o własności działek objętych hipoteką. W połowie lat 60. XX w. dostęp do cmentarza był utrudniony, lecz pochówki trwały do października 1970. Wtedy to zamknięto cmentarz. Do likwidacji i przeniesienia cmentarza nie doszło z powodu wstrzymania rozbudowy Huty. Skarb Państwa nie przejął cmentarza na własność. W 1986 cmentarz wpisano do rejestru zabytków (pod numerem 397/86).

Od lat instytucje, wolontariusze i zwykli mieszkańcy Częstochowy próbują uprzątnąć i zadbać o cmentarz. W czerwcu przeprowadzono kolejne karczowanie samosiejek na terenie nekropolii, a także odsłonięto odrestaurowane mogiły pomordowanych rodzin żydowskich. źródła historyczne: Encyklopedia Częstochowy, Wiesław Paszkowski