Nasze Miasto: Odwiedzamy Cmentarzu Kule – jedną z najstarszych nekropolii w Częstochowie. Kto został tu pochowany?

Cmentarz Kule znajduje się na niewielkim wzgórzu, na północ od centrum Częstochowy. Został on ulokowany w pobliżu stanowiącej przedmieście osady Kule w 1882, po przeniesieniu cmentarza z rejonu ulic Fabrycznej (obecnie Mielczarskiego) i Ogrodowej. Pierwszych pochówków dokonano w tym miejscu dwa lata później.

W centralnej części znajdziemy neogotycki kościół pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Tajemnicy Emaus, wzniesiony jako kaplica przycmentarna w 1898. W latach 60. XX w. dokonano jego przebudowy.

Przez wiele lat opiekę nad cmentarzem sprawowała parafia św. Zygmunta w Częstochowie. Obecnie przejęła ją Kuria Archidiecezji Częstochowskiej.

Na Cmentarzu Kule znajdziemy wiele zabytkowych, pięknych i starych nagrobków. Niektóre z nich to prawdziwe dzieła sztuki – niestety większość z nich wymaga pilnej renowacji. Część wygląda, jakby była całkowicie zapomniana…

Na jednej z najstarszych nekropolii w mieście zachowało się między innymi około tysiąca grobów sprzed 1939 roku, w tym sto z końca XIX w. Wśród nich znajdują się dwie rodzinne kaplice grobowe: Kuczyńskich, Szaniawskich i Nowińskich, a także kilkadziesiąt zabytkowych grobów, m.in. Władysława Biegańskiego.

Na Cmentarzu Kule znajdują się także:

• mogiła zbiorowa wojenna 91 osób, członków organizacji konspiracyjnej i osób cywilnych rozstrzelanych przez hitlerowców w Apolonce koło Janowa 13 sierpnia 1940,
• mogiła zbiorowa wojenna żołnierzy września 1939,
• kwatera wojenna żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej i dwie mogiły żołnierzy Wojska Polskiego z 1920,
• pomnik katyński,
• mogiła zbiorowa wojenna nieznanych żołnierzy niemieckich, poległych w czasie II wojny światowej,
• sześć mogił zbiorowych wojennych ofiar terroru hitlerowskiego poległych w latach 1939–1944,
• mogiła zbiorowa wojenna 10 więźniów z Zawodzia rozstrzelanych przez hitlerowców 25 marca 1944 w Częstochowie przy ul. Paulińskiej (obecnie Kubiny),
• cztery mogiły zbiorowe wojenne ofiar terroru hitlerowskiego poległych w pierwszych dniach września 1939 (w tym ofiar „krwawego poniedziałku”),
• mogiły zbiorowe i indywidualne żołnierzy poległych w I wojnie światowej i wojnie obronnej 1920,
• groby weteranów powstania z 1863,
• głaz kamienny ku czci poległych wychowanków I. Gimnazjum Polskiego w Częstochowie, walczących w legionach i innych działaniach wojennych w latach 1914–1918,
• mogiła zbiorowa wojenna 10 członków ruchu oporu rozstrzelanych 3 marca 1944 w odwet za próbę rozbrojenia niemieckiego sekretarza celnego,
• mogiła zbiorowa wojenna 20. członków AL i AK rozstrzelanych 16 grudnia 1943 przez hitlerowców na leśnej polanie w pobliżu wsi Wygoda za sabotaż w hucie „Raków”,
• grób członka PPS Eugeniusza Hołubiczki „Kiełbika” oraz tablica ku czci bohaterów PPS poległych w walce o niepodległość Polski i socjalizm,
• dwa groby wojenne indywidualne żołnierzy armii podziemnej: Leszka Kazimierza „Maltańskiego” Lapisa i Henryka „Łomiana” Tumiłowicza poległych pod Ciężkowicami 20 października 1943,
• mogiła z prochami zamordowanych w Dachau,
• mogiła wojenna Stanisława Lubelskiego, szeregowca 2. pułku strzelców granicznych,
• symboliczny grób poświęcony pamięci pomordowanych sybiraków i kresowiaków,
• grób Zofii Idzikowskiej, dyrektorki I LO im. Juliusza Słowackiego, która w okresie II wojny światowej prowadziła tajne nauczanie młodzieży,
• grób Mieczysława Bolesława Hoffmana, twórcy „Ogrodów Hoffmana” i radnego Częstochowy,
• grób Janusza Gniatkowskiego, piosenkarza,
• grób Janusza Kochanowskiego, prawnika.

W wydzielonej południowo-wschodniej części znajduje się kwatera prawosławna, gdzie pochowani są m.in. carscy urzędnicy i wojskowi. W okresie międzywojennym przeniesiono tu groby ze zlikwidowanych cmentarzy prawosławnych, przy ul. św. Rocha i cmentarza przy cerkwi Świętych Cyryla i Metodego. Znajduje się tu też kwatera wojenna żołnierzy Armii Czerwonej i ich pomnik.