NASZA MAŁA OJCZYZNA: Wojnowo na styku kultur

Pruska ziemia bałtów, należąca później do Krzyżaków, a następnie w części do Królestwa Polskiego oraz państwa Prusów z reguły były w środkowoeuropejskim kręgu kulturowym po wyparciu z tych ziem wierzeń pogańskich. Krzyżacy za pomocą miecza i ognia zakrzewili na tych ziemiach chrześcijaństwo, a następnie w XVI wieku zawitał tutaj luteranizm. I z reguły turyści mają na uwadze, że te ziemie były w większości ewangelickie. Również żyłem w takim przekonaniu, aż nie odkryłem Wojnowa, małej wioski niedaleko Ukty która znajduje się nad Krutynią i jeziorem Duś. Te miejsce jest niezwykłe i w pewnym sensie ma się poczucie, że przenosimy się do jednego ze wschodnich krajów, gdzie nad domkami górują cerkwie, a domki mieszkalne nadal są drewniane. Jest to niezwykłe miejsce, warte odwiedzenia i posłuchania o różnorodności kulturalnej, jaką można odkryć tylko na Mazurach.

Wojnowo jest stosunkowo młodą osadą, lecz historia tych ziem jest o wiele starsza. W czasach prehistorycznych zamieszkiwali ją ludzie z kręgu kulturowego bałtów – Galindowie. W okolicy można spotkać niepozorne zalesione pagórki, które są oznaką po ich cmentarzyskach czy grodach. Sama wieś Wojnowo założona była 2 grudnia 1831 roku przez staroobrzędowców, którzy masowo uciekali z Imperium Rosyjskiego – byli prześladowani na tle religijnym i szukali nowego miejsca do osiedlenia się. Starowiercy przybyli do Prus w 1831 roku zamieszkując we wsiach Onufryjewo, Ukta, Zameczek, Iwanowo, Piaski.

Pierwszego zakupu ziem nad rzeką Krutynią w pobliżu jeziora Duś dokonano 2 grudnia 1831 i było to 1504 morgów pruskich lasu. Głównym nabywcą tych terenów był brat Jefima Borysowa, Sidor Borysow (Sławikow), mieszkający przed przyjazdem do Prus w Posejance w Suwalskiem. Po stłumieniu powstania w Polsce, zjawił się on tam z pozostałymi współtowarzyszami i przystąpił do zakładania wsi, która od nazwiska ówczesnego pruskiego nadleśniczego otrzymała oficjalną nazwę Eckertsdorf. Jednak Sidor Borysow, na pamiątkę wsi w powiecie rzeżyckim, w guberni witebskiej w ówczesnym Imperium Rosyjskim, w której w 1778 się urodził, nazwał ją Wejnowem.

W grudniu 1831 staroobrzędowcy zakupili również grunty na lewym brzegu Krutyni na północ od Wojnowa, gdzie powstały z czasem następujące wsie: Gałkowo od staroruskiego słowa galiat – radować się, niem. Galkowen, Mościska obecnie Ignatowo, zwane też Nikołajewo, Nikolaihorst od imienia jednego z czterech osadników, Zameczek (Schlößchen) i w 1840 Iwanow (Iwanowen). Na północny wschód od Wojnowa trzynastu staroobrzędowców przyjechało ze wsi Jury, Wilczego, Poliszewo i Ignacego. Osiedli oni na 722 morgach 27 prętach ziemi dając zgodnie z aktem kupna – sprzedaży z 1 kwietnia 1832 początek wsi Ładne Pole (Schoenfeld), nazwanej później Śwignajno Małe. Wieś ta powstała na północny wschód od Wojnowa.

Staroobrzędowcy nabyli w różnym czasie łącznie 5047 morgów leśnego gruntu za sumę 24 084 talarów. W sumie wyznawcy starej wiary prawosławnej założyli jedenaście wsi w powiecie mrągowskim. Osadników zwalniano od opłaty podatków w ciągu pierwszych sześciu lat, ale nie przyznano im przywileju wolnego wyrębu lasów. Nie uzyskali też zwolnienia od obowiązku służby wojskowej aż do trzeciego pokolenia. Jedynie staroobrzędowcy z pierwszego pokolenia, którzy nabyli ziemię na swoje imię, byli wolni od poboru do wojska. Ponieważ przeważnie grunty formalnie kupował jeden delegowany staroobrzędowiec, więc ci wszyscy, którzy od niego otrzymywali swoje parcele, tracili prawo do zwolnienia ze służby wojskowej. W 1842 roku w wieku poborowym było w Wojnowo 61 osób. Z miejscową administracją osadnicy porozumiewali się w języku polskim, który opanowali w czasie pobytu w Królestwie Polskim. Przy zawieraniu umów towarzyszył im polski tłumacz przysięgły – Skopnik. Starowiercy na Mazurach, zanim pobudowali molenny, modlili się w wybranych domach odpowiednio przystosowanych do tego celu.

W 1839 r. we wsi były 34 domy z 298 mieszkańcami. W tym czasie Wojnowo było siedzibą proboszcza prawosławnego (istniała już cerkiew z dzwonnicą). W 1862 r. nastąpiło wydzielenie wsi Wojnowo spod administracji leśnej i ustanowienie jej samodzielną gminą wiejską. W 1876 r. powstała we wsi jednoklasowa szkoła z niemieckim językiem nauczania. W szkole pracowało trzech nauczycieli i uczyło się 118 dzieci, łącznie z dochodzącymi z Zameczka. Około 1900 r. Wojnowo nie było już wsią wyłącznie starowierów, była bowiem w połowie zamieszkała przez Mazurów.

W 1935 r. ówczesne władze niemieckie nadały urzędową nazwę wsi jako Eckersdorf, na cześć nadleśniczego Eckerta. Później, przez pewien czas, Wojnowo nazywano również Ekiertowo. W 1939 r. w Wojnowie mieszkało 605 osób. W czasie drugiej wojny światowej (1939-1945) w Wojnowie mieścił się niemiecki obóz pracy przymusowej dla jeńców wojennych.

Obecnie Wojnowo jest spokojną wsią z pięknymi wschodnimi zabytkami. Monaster staroobrzędowców nad jeziorem Duś kształtem przypomina romańskie budowle sakralne z okresu IV-VII wieku. Wewnątrz znajduje się muzeum, które ze szczegółami opowiada historię starowierców zamieszkujących Mazury. We wsi znajduje się Cerkiew pod wezwaniem Zaśnięcia Matki Bożej, która powstała w latach 1921-23, przy którym obecnie funkcjonuje żeński klasztor.

Artykuł powstał na podstawie: wikipedia.pl