Tym winem przed tysiącami lat Fenicjanie zachwycali starożytny świat basenu Morza Śródziemnego. Dzięki najnowszym badaniom archeologicznym wiemy, w jaki sposób je produkowali. Pozostałości wielkiej fenickiej wytwórni wina archeolodzy odkryli właśnie na terenie dzisiejszego Libanu, na stanowisku Tell el-Burak. Ale nie jest to najstarsze wino świata. Napój bogów ma tradycję dłuższą o kilka tysięcy lat, co dopiero niedawno udało się ustalić archeologom.
Czytaj też: Kto i kiedy wymyślił wino? Do dziś nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Spiera się o to kilka nacji
Fenicki specjał
Pozostałości zabudowań w Tell el-Burak zostały odkryte w 2001 r. O tym, że osada może mieć coś wspólnego z winem, naukowcy przekonali się, badając pobliskie wzgórza. Okazało się, że w czasach, kiedy ona istniała, czyli od końca VIII w. p.n.e. do połowy IV w. p.n.e., rosła tam winorośl. Znaleziono nasiona tej rośliny.
W tym roku zespół badaczy z uniwersytetu w Tybindze i American University Lebanon w Bejrucie pod kierownictwem dr. Adriano Orsingera odkrył konstrukcje, których przeznaczenie nie budziło żadnych wątpliwości. Była to starożytna prasa do produkcji wina, której wiek oszacowano na 2,6 tys. lat. Część, w której wyciskano winogrona, wytwarzając moszcz, miała 3,2 na 3,2 metra i mogła pomieścić 4,5 tys. litrów winogronowych wytłoczyn. Położona niżej półkolista kadź miała wymiary 2,5 na 1,95 metra. Z niej czerpano sok do amfor.
Naukowców zdumiała wielkość tych konstrukcji oraz ich trwałość. Dokładnie zbadali mur i odkryli, że kadzie były zrobione z tynku wymieszanego z wapnem oraz fragmentami pokruszonej ceramiki. – Gotowy tynk był wodoodporny i bardzo wytrzymały – mówi dr Orsinger. Jak sądzi, wytwarzane tam wino było przeznaczone na eksport, m.in. do Grecji, Rzymu i Egiptu.
Prawo pierwszego krzewu
Jednak to nie Fenicjanie wynaleźli technologię wytwarzania tego napoju. Człowiek po raz pierwszy spróbował wina tysiące lat wcześniej – zapewne przypadkiem. Ludzie pili sfermentowany sok owoców zrywanych z dzikiej winorośli leśnej. – Było to na pewno gdzieś w rejonie gór Kaukaz lub w basenie Morza Śródziemnego, w naturalnym środowisku występowania tej rośliny – mówi archeolog Łukasz Wojnarowicz, wykładowca z Collegium Civitas. Dopiero z czasem ludzie zaczęli uprawiać winorośl. – Winorośl dzika jest dwupłciowa, potrzebuje do rozmnażania zarówno roślin męskich, jak i żeńskich. Ludzie szybko wyodrębnili osobniki obupłciowe, które są bardziej plenne, i zaczęli je uprawiać. Nauczyli się klonować krzaczki, które dawały najbogatsze w cukry owoce. Im słodszy sok powstały po wyciśnięciu takich gron, tym więcej alkoholu było w winie, a naszym przodkom chodziło przede wszystkim o to – tłumaczy Łukasz Wojnarowicz.
Do niedawna naukowcy byli przekonani, że miejscem, gdzie narodziła się kultura picia i wytwarzania wina, były tereny dzisiejszego Iranu. Tam bowiem w latach 60. XX wieku na stanowisku Hajji Firuz Tepe w górach Zagros, znaleźli słoik z pozostałościami kwasu winowego, liczący ok. 7 tys. lat.
Dziś jednak wiemy, że wino jest jeszcze starsze. A narodziło się na Kaukazie, na terenie dzisiejszej Gruzji. Tam w dwóch wioskach leżących około 50 kilometrów na południe od Tbilisi wino znano już 8 tys. lat temu, czego dowiódł zespół naukowców pod kierownictwem dr. Patricka McGoverna z University of Pennsylvania. Uczeni znaleźli tam gliniane naczynia – pękate, stojące kiedyś na nóżkach, niemal takie same jak późniejsze naczynia do przechowywania wina. Przebadali 30 mniejszych i większych skorup tych naczyń. Wśród nich był słój o prawie metrowej szerokości i takiej samej wysokości, który mógł pomieścić ponad 300 litrów płynu. Był ozdobiony plamami, które – według naukowców – mogą oznaczać grona winogron.
Badanie skorup metodą węgla radioaktywnego wykazało, że naczynia zostały wykonane 6-5,8 tys. lat p.n.e. Na sześciu fragmentach naczyń znaleziono duże ilości kwasu winowego i trzech innych kwasów związanych z winogronami i winem. – Kwas winowy nie oznacza od razu, że w naczyniach przechowywano wino. Mógł wytworzyć się również wskutek fermentacji innych owoców – mówi Łukasz Wojnarowicz. Badacze sprawdzili jednak dokładnie glebę w wioskach na Kaukazie i znaleźli mnóstwo winogronowych ziarenek i pyłku. W 26 próbkach przebadanych pod mikroskopem natrafili też na resztki skórek winogron. – To naszym zdaniem pozostałości najstarszych udomowionych winogron euroazjatyckich, wykorzystywanych do produkcji wina – mówił tuż po odkryciu prof. Stephen Batiuk z University of Toronto w rozmowie z BBC.
Winiarnia na cmentarzysku
Pierwsze na świecie urządzenia do produkcji wina, liczące 6 tys. lat, archeolodzy odkryli w sąsiadującej z Gruzją od południa Armenii, w kompleksie jaskiń zwanych dzisiaj Areni-1. Wcześniej jaskinie uważano za wielkie cmentarzysko, bo wypełnione są wieloma grobami, ale podczas wykopalisk prowadzonych w 2007 r. okazało się, że znajdowała się tam również wytwórnia wina. Badacze odkryli dwie niecki, górną do wyciskania winogron i dolną, do której spływał sok. Dolna kadź miała metr kwadratowy powierzchni i głębokość 60 cm.
Analiza chemiczna osadu z wnętrza kadzi wykazała, że są tam ślady substancji o nazwie malvidin, która nadaje czerwony kolor owocom winorośli euroazjatyckiej. Ziemia wokół kadzi usiana była też kawałkami winogronowych skórek, liści i ziaren. Jak sądzą archeolodzy, tłocznia mieściła się w pobliżu cmentarzyska, bo wino prawdopodobnie służyło do obrzędów religijnych, jak we wszystkich wczesnych kulturach wytwarzających ten alkohol. A wino z Areni-1 było przechowywane w słojach w chłodnych jaskiniach.
Te odkrycia nie oznaczają, że tylko mieszkańcy Kaukazu znali wówczas smak wina. – Całkiem prawdopodobne, że winorośl została udomowiona niezależnie w różnych miejscach, gdzie rosła jej dzika postać – mówi Wojnarowicz. A rosła np. w Tracji, na terenach dzisiejszej Bułgarii i na pewno winogrona spożywano tam już 6 tys. lat p.n.e., bo z tego czasu pochodzą najstarsze odkryte ziarna winogron w pobliżu ludzkich siedzib. Obecna była także na terenie dzisiejszej Hiszpanii, Francji, Grecji, Włoch, Syro-Palestyny i Iranu.
Kiedy cały Bliski Wschód, ówczesne centrum cywilizowanego świata, pił wino i nim handlował, Grecy byli jeszcze barbarzyńcami. Ale mogli już znać smak tego alkoholu. Archeolodzy odkryli ślady wytwarzania wina przez Greków w istniejącej ok. 2,2 tys. lat p.n.e. osadzie Dikili Tash we wschodniej Macedonii. W jednym z domostw odnaleziono tam gliniane naczynia z resztkami skórek winogron i ziaren, zapewne pozostałości po wytłaczaniu wina. Winogrona nie były jednak jedynym owocem używanym do produkcji alkoholu – Grecy i inne ludy mogli dodawać do winogron wygotowane zboża i inne owoce. Później w Grecji I Rzymie popularna była także tzw. poska, czyli ocet winny z dodatkiem miodu i kolendry.
Marsz triumfalny
Dziś wygląda na to, że winnice i technologię wytłaczania wina mieszkańcy Europy najprawdopodobniej zawdzięczają Fenicjanom. Jak podkreśla jednak Łukasz Wojnarowicz, byli oni tylko jednym z ogniw wielotysiącletniego łańcucha wydarzeń. Na podstawie wykopalisk możemy dzisiaj prześledzić, gdzie i kiedy w starożytnym świecie pojawiały się winnice i prasy do wina. – Po górach Kaukazu i Zagrosu pierwsze prasy i naczynia do przechowywania wina pojawiły się w Mezopotamii, potem kultura wina promieniowała dalej na Zachód, na obszar Syro-Palestyny, czyli na tereny zajmowane przez różne ludy, z których po tysiącleciach wyłonili się Fenicjanie. A prawdziwy boom na wino rozpoczął się wraz z powstaniem pierwszych cywilizacji na terenie Mezopotamii i Egiptu w III tysiącleciu p.n.e., czyli w czasach, gdy o Fenicjanach, Grekach i Rzymianach nikt jeszcze nie słyszał – mówi Wojnarowicz. Już w grobowcu Króla Skorpiona z ok. 3000 r. p.n.e. archeolodzy znaleźli 300 słoików z pozostałościami wina. Możliwe, że to jeden z najwcześniejszych dowodów handlu winem, bo glina, z której ulepiono słoiki, pochodziła z terenów Palestyny.
Dopiero jednak Fenicjanie doprowadzili sztukę produkcji wina i handlu nim do perfekcji. Winnice zakładali w miejscach o optymalnej wilgotności i nasłonecznieniu dla uzyskania wartościowych gron, opracowali tarasowy system uprawy na zboczach gór. Początkowo uprawiali winorośl głównie w krainie Kanaan na terenie dzisiejszej Palestyny i Libanu, a potem transportowali winogrona do wytwórni położonych w pobliżu portowych miast, takich jak Sydon, Byblos czy Tyr. Fenicjanie wymyślili również amfory do przechowywania cennego trunku.
W tych naczyniach transportowali alkohol do odległych zakątków antycznego świata, najwięcej w szczycie rozkwitu fenickiej cywilizacji, w latach 1500-500 p.n.e. Do dzisiaj odkrywane są wraki fenickich statków. Dwa z nich znalazł w 1999 r. dr Robert Ballard, odkrywca wraku Titanica – za pomocą sond i podwodnych kamer namierzył przy wybrzeżu Izraela wraki wypełnione pustymi amforami. W 2014 r. nurkowie odkryli u wybrzeży Malty kolejny fenicki statek handlowy, liczący 2,7 tys. lat. Miał 15 metrów długości, a wokół niego na dnie było 50 amfor.
Wszędzie tam, gdzie warunki były korzystne, Fenicjanie zakładali handlowe faktorie, a przy nich nowe winnice. Przywozili również sadzonki winorośli i uczyli zakładania winnic mieszkańców południowej Europy i północnej Afryki aż po Kartaginę, gdzie żył pisarz Mago, twórca fenickich traktatów rolniczych, których większość była poświęcona uprawie winorośli i produkcji wina.
Współcześni botanicy uważają, że większość uprawianych dzisiaj w Europie odmian winorośli pochodzi od fenickich szczepów. Naukowcy z University of California dowiedli, że popularny w południowej Francji szczep Mourvèdre został przywieziony przez Fenicjan z ich kraju w okolice współczesnej Barcelony i tam zasadzony po raz pierwszy około 500 r. p.n.e. Dopiero potem dotarł do Francji, prawdopodobnie wraz z podbojami Rzymian. I dał początek zupełnie nowym winiarskim imperiom.
Zobacz też: Najlepsze winnice świata
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS