Krzyże i kapliczki przydrożne a duchowość – refleksja (nie tylko) na święto Trzech Króli

Uroczystość Objawienia Pańskiego, jaką powszechnie znany pod nazwą dnia Trzech Króli, od szeregu lat była czasem radosnego świętowania. Msze święte i orszaki uliczne wypełniały nasz czas i przestrzeń publiczną miast i wsi w całej Polsce.

W tym roku nie możemy się gromadzić według zwyczaju wpisanego nie tylko w kalendarz liturgiczny i nie jest nam dane włączyć się w orszaki organizowane w naszych parafiach i gminach. Możemy za to udać się w duchową przechadzkę po miejscach szczególnych dla życia chrześcijańskiego. Możemy też z bliskimi czy przyjaciółmi wyjść na szlaki turystyczne, gdzie napotkać na kapliczki jest niezwykle łatwo.

Dzisiaj mamy czas wolny i nie jest to przypadkowa przerwa w pracowitym tygodniu. Ten dzień stanowi bowiem klamrę Świąt Bożego Narodzenia. Sensem tego dnia jest zatem rozwój duchowy, o który jest nam coraz trudniej w codziennym zabieganiu.

Dzięki uprzejmości ks. prof. Tadeusza Fitycha – wybitnego teologa i humanisty, duchownego niezwykle zaangażowanego w promowanie walorów duchowych, jakimi emanuje południe Dolnego Śląska (zobacz niezwykłą ekspozycję pod nazwą „Boże Młyny”), udostępniamy opracowanie pt. „Krzyże i kapliczki przydrożne a duchowość”. Rok temu zamieściliśmy pasjonujący cykl tekstów tego autora na temat symboliki i historii kościelnych dzwonów.

Tym razem treścią refleksji jest przeżywanie wiary nie tylko w kontekście liturgii niedzielnej w kościele parafialnym. Mottem interesującego rozważania, które może pomóc w głębokim przeżywaniu uroczystości Objawienia Pańskiego jest zdanie św. Hieronima: „Postępuj tak, abyś wzrastał w tym, co duchowe”.

Krzyże i kapliczki przydrożne a duchowość

„Postępuj tak, abyś wzrastał w tym, co duchowe”

(św. Hieronim * 347 +420)

Spoglądając na dzwonniczki, krzyże i kapliczki przydrożne oraz szlaki pątnicze z punktu kultury duszy, zauważamy dominację duchowości pasyjnej i kultu maryjnego. Był to rys typowy dla zdrowej pobożności i kultury duchowej mieszkańców miast i wsi zarówno na Dolnym Śląsku, w Czechach, Austrii, jak i w całej Europie XIX-XX w.

Należy z uznaniem podkreślić, z jednej strony fakt personalistycznie i integralnie pojętego procesu uspołecznienia mieszkańców, a z drugiej i to,  że zachowane obiekty małej architektury sakralnej, bardzo często nadal, są nie tylko starannie zadbane, upiększone żywymi kwiatami (pozostaje kwestią otwartą czy czynią to sąsiadujący z obiektami mieszkańcy, czy też członkowie lokalnego stowarzyszenia zainteresowanego obroną tożsamości i kulturową promocją), ale co ważniejsze stanowią one miejsce nie tylko indywidualnej, ale i wspólnotowej modlitwy. Dzieje się tak zwłaszcza podczas dni krzyżowych, w miesiącu maju związanym z kultem maryjnym oraz podczas uroczystości Bożego Ciała.

Dla właściwej interpretacji i prezentacji sacrum w krajobrazie, przesłania lokalnej małej architektury sakralnej (nb. łączy je sprzężenie zwrotne z istotą i kształtem ludowej pobożności oraz mądrością mieszkańców wsi), które nadal oczekuje na swoje pełne opracowanie, należy zapoznać się chociażby z ważną oceną religijności ludowej w ujęciu zarówno byłego biskupa diecezji St. Pölten, jak i „Katechizmu Kościoła Katolickiego” z 1994 r. (zob. część druga, rozdział czwarty, artykuły 1674-1676).

Po pierwsze, nie dziwi i zbytnio nas nie zaskakuje fakt, że w 1988 r.  m.in. biskup diecezjalny St. Pölten Franz Žak (1961-1991) napisał nie tylko swym diecezjanom, ale także turystom i urlopowiczom: „dla tych wiernych którzy nie mogą uczestniczyć w parafialnej liturgii eucharystycznej, szczególnego znaczenia nabierają nabożeństwa i praktyki pobożności ludowej, kultywowane w pięknie odnowionych kościołach i kaplicach filialnych. Wszystkie zachowane w nich i wokół nich tradycje religijne, dawne oraz nowe, zdrowe zwyczaje ludowe, należy jak najgoręcej popierać i pielęgnować”.

Jeszcze pełniej i konkretniej, wartość ludowej pobożności i religijności wiernych oraz autentycznej duchowości Kościoła katolickiego (czyli Jego duchowe DNA) ukazują chociażby poniższe artykuły katechizmowe. Na wstępie przypomnijmy, iż „duchowość” (szkoły pobożności) – to uznane przez Magisterium formy pobożności w Kościele, które w różnoraki sposób wykształciły się z praktyki życia świętych, przepełnionej Duchem Świętym. Dlatego można mówić o duchowości benedyktyńskiej, franciszkańskiej czy dominikańskiej. Jest to konsekwencja owocodajnego działania charyzmatów Ducha Św. Nauczał o tym św. Paweł Ap mówiąc: „Różne są dary łaski, lecz ten sam Duch; różne też są rodzaje posługiwania, ale jeden Pan; różne są wreszcie działania, lecz ten sam Bóg, sprawca wszystkiego we wszystkich.  Wszystkim zaś objawia się Duch dla [wspólnego] dobra” (1 Kor,12, 4-7).

„Wielcy święci dali początek specyficznym szkołom pobożności, które podobnie jak barwy widma optycznego wszystkie wskazują na czyste światło Boże. Wszystkie one kładą nacisk na pewien określony, pierwotny element wiary, aby każdorazowo przez inną bramę prowadzić do wnętrza wiary i sedna oddania się Bogu. I tak duchowość franciszkańska kładzie nacisk na ubóstwo w duchu, benedyktyńska na uwielbienie Boga, a ignacjańska na wolną decyzję i nawrócenie. Określona duchowość, bliska człowiekowi zależnie od jego osobistych upodobań, jest zawsze szkołą modlitwy” (zob. Youcat, Polski 497, s. 273). W efekcie, dzieje Kościoła są potwierdzeniem prawdy głoszonej przez św. Pawła Ap: „Ewangelia jest mocą Bożą ku zbawieniu dla każdego wierzącego. W niej bowiem objawia się sprawiedliwość Boża, która od wiary wychodzi i ku wierze prowadzi, jak jest napisane: a sprawiedliwy z wiary żyć będzie” (Rz 1, 16b-17).

• 1674 – Poza liturgią sakramentów i sakramentaliów katecheza [dodajmy tu – także dojrzała i integralna posługa duszpasterska!] powinna brać pod uwagę formy pobożności wiernych i religijności ludowej. Zmysł religijny ludu chrześcijańskiego zawsze znajdował wyraz w różnorodnych formach pobożności, które otaczały życie sakramentalne Kościoła. Są to: cześć oddawana relikwiom, nawiedzanie sanktuariów, pielgrzymki, procesje, droga krzyżowa, tańce religijne, różaniec, medaliki itp.
• 1675 – Te formy pobożności są kontynuacją życia liturgicznego Kościoła, ale go nie zastępują: „Należy (je) tak uporządkować, aby zgadzały się z liturgią, z niej poniekąd wypływały i do niej wiernych prowadziły, ponieważ ona ze swej natury znacznie je przewyższa”.
• 1676 – Konieczne jest rozeznanie duszpasterskie, by podtrzymywać i wspierać religijność ludową, a w razie potrzeby oczyszczać i pogłębiać zmysł religijny, z którego wyrastają te formy pobożności, oraz kierować je do głębszego poznawania misterium Chrystusa. Praktykowanie tych form pobożności podlega trosce i osądowi biskupów oraz ogólnym normom Kościoła.

Religijność ludowa w swej istocie jest zbiorem wartości odpowiadających w duchu mądrości chrześcijańskiej na podstawowe pytania egzystencjalne. Zdrowy katolicki zmysł ludu odznacza się zdolnością tworzenia syntezy egzystencjalnej.

W ten sposób dochodzi do twórczego połączenia elementu Boskiego i ludzkiego, Chrystusa i Maryi, ducha i ciała, wspólnoty i instytucji, osoby i społeczności, wiary i ojczyzny, rozumu i uczucia. Mądrość ta jest rodzajem humanizmu chrześcijańskiego, który podkreśla z mocą godność każdej osoby jako dziecka Bożego, odbudowuje podstawowe braterstwo, uczy spotkania z naturą i zrozumienia, czym jest praca, daje motywacje życia w radości i pogodzie ducha, nawet wśród trudów życia. Mądrość ta jest dla ludu podstawą rozeznania, ewangelicznym instynktem, który pozwala spontanicznie ocenić, kiedy Ewangelia zajmuje w Kościele pierwsze miejsce, a kiedy zanika jej treść i zagłuszają ją inne sprawy”.

To prawda, że można modlić się wszędzie. Jednakże katolik szuka zwłaszcza tych miejsc, gdzie Trójjedyny Bóg Miłość przebywa w szczególny sposób. Przede wszystkim są to katolickie świątynie (konsekrowane przez biskupa), gdzie nasz Zmartwychwstały Pan jest obecny pod postacią chleba w tabernakulum i w zgromadzeniu Eucharystycznym. To bardzo ważne, by modlić się wszędzie: w szkole, w środkach komunikacji, na przyjęciu, wśród przyjaciół ….

Równie ważne jest jednak to, żebyśmy uczęszczali do świętych miejsc, gdzie Bóg nas oczekuje, byśmy mogli przy Nim odetchnąć, zostać przez Niego umocnieni, napełnieni i posłani. Prawdziwy chrześcijanin nigdy nie zajmuje się samym tylko zwiedzaniem, gdy wchodzi do kościoła. Trwa moment w ciszy, uwielbia Boga i odnawia swoją przyjaźń z Nim i miłość do Niego (zob. Youcat, Polski 498-500, s. 273).

Od najdawniejszych czasów chrześcijanie modlą się m.in.: o poranku, przy posiłkach i wieczorem. Kto nie modli się regularnie, wkrótce w ogóle przestanie się modlić. Kto kocha drugiego człowieka i przez cały dzień w ogóle nie daje mu znaku swojej miłości, w rzeczywistości go nie kocha. Tak samo jest z Bogiem. Kto rzeczywiście Go szuka, będzie wysyłał mu sygnały świadczące o pragnieniu Jego bliskości i przyjaźni. W konsekwencji, istnieją różne sposoby modlitwy. Są to: modlitwa ustna, rozmyślanie i kontemplacja. Wszystkie trzy rodzaje modlitwy zakładają skupienie serca.

W tym miejscu warto przytoczyć celne, ważne i zawsze aktualne słowa pouczenia i zachęty, jakie Benedykt XVI skierował do młodzieży holenderskiej: „(…) dlatego zapraszam Was, abyście każdego dnia szukali Pana, który nie chce niczego innego, jak tylko tego, abyście naprawdę byli szczęśliwi. Pozostawajcie z Nim w mocnej i ciągłej relacji na modlitwie i w miarę możliwości pielęgnujcie te chwile waszego codziennego życia, kiedy wyłącznie szukacie kontaktu z Nim. Gdy nie wiecie, jak powinniście się modlić, proście Go, by nauczył Was modlić się i proście Jego niebieską Matkę, by modliła się z Wami i za Was”. (2.11.2005 r.).

W obecnych czasach wzrasta zainteresowanie duchowością. „Termin >> duchowość << przypomina świat wartości, którymi przepojona jest ludzka kultura – także w nowoczesnej cywilizacji. Podstawą wszelkiej >> duchowości << jest przekonanie o istnieniu Absolutu, który udzielił człowiekowi pewnych właściwości i od których zależny jest człowiek” (zob. J. Misiurek, K. Burski, Słowo wstępne – Duchowość chrześcijańska, w: DChZ, s. 9). Człowiek stworzony na obraz i podobieństwo Trójjedynego Boga Miłości (zob. Rdz 1,26-28), tym różni się od zwierząt, że jego postępowanie nie jest zdeterminowane instynktami czy popędami, lecz zależy od sfery duchowej (jest uwarunkowane kulturą duszy i przyjętego paradygmatu wartości). Nic dziwnego, że św. Paweł – Apostoł Narodów – ewangeliczną nowość trynitarnego egzemplaryzmu, komunii i pełni życia Trójjedynego Boga Miłości głosił także mieszkańcom portowego miasta Koryntu (miasto w środkowej Grecji, gdzie – według greckiego geografa Strabona *ok. 63 r. p.n.Chr. + ok. 24 r.n.e. – tylko w jednej świątyni Afrodyty uprawiało seks ponad 1.000 kobiet; stąd właśnie wzięło się określenie „córy Koryntu”).

Apostoł Narodów wyznawał z mocą: „Albowiem miłość Chrystusa przynagla nas, pomnych na to, że skoro Jeden umarł za wszystkich, to wszyscy pomarli. A właśnie za wszystkich umarł Chrystus po to, aby ci, co żyją, już nie żyli dla siebie, lecz dla Tego, który za nich umarł i zmartwychwstał. Tak więc i my odtąd już nikogo nie znamy według ciała; a jeśli nawet według ciała poznaliśmy Chrystusa, to już więcej nie znamy Go w ten sposób. Jeżeli więc ktoś pozostaje w Chrystusie, jest nowym stworzeniem. To, co dawne, minęło, a oto wszystko stało się nowe. Wszystko zaś to pochodzi od Boga, który pojednał nas z sobą przez Chrystusa i zlecił nam posługę jednania.” (2 Kor, 5, 14-18).  Już na wstępie zauważamy, że z jednej strony, duchowość – to metoda kształtowania i prowadzenia życia wewnętrznego człowieka – jako chrześcijanina, oparta na fundamencie chrztu św., a z drugiej, że ciągle aktualnym pozostaje przesłanie adagium chrześcijan II w.: „duszą kultury jest kultura duszy”. Natomiast w średniowieczu św. bp Bonawentura OFM głosił, że Chrystus jest drogą i bramą bezpiecznie wiodącą do Domu Ojca, a Duch Święty jest dawcą mądrości mistycznej, która jest fundamentem hierarchiczno-charyzmatycznej duchowości Kościoła (zob. Droga duszy do Boga rozdz. 7, 1. 2. 4. 6).

Współcześnie „przez duchowość chrześcijańską rozumie się formy przeżywania przez człowieka ochrzczonego jego relacji z Bogiem w Trójcy jedynym, który w osobie Jezusa Chrystusa w określonym czasie przyjął ludzkie ciało (Wcielenie), aby dokonać w nim zbawczego dzieła (Odkupienie). Kierując się nauką i Chrystusa i przykładem Jego życia, chrześcijan dąży do zjednoczenia z Bogiem prze stan łaski, modlitwę, ascezę, praktykowanie miłości, a nawet doświadczenia mistyczne i inne przejawy wchodzące w skład chrześcijańskiego doświadczenia wiary.

Podstawę duchowości chrześcijańskiej stanowi objawienie Boże, zawarte w księgach Starego i Nowego Testamentu, a także w tradycji Kościoła. Objawienie umożliwia różnorodną interpretację wezwania Bożego do osiągania świętości i doskonałości życia w obrębie chrześcijaństwa. W duchowości chrześcijańskiej treścią przeżyć są prawdy wiary oraz wydarzenia życiowe naświetlane przez wiarę. Prawdy te chrześcijan przeżywa, uznając w Jezusie Chrystusie swego Boga, jak i model życia. Toteż >> duchowość chrześcijańska << jest praktyczną postawą wobec życia, inspirowaną przez Ducha Świętego i podyktowaną religijną lub etyczną oceną; można mówić, że jest to przeżywanie stosunku człowieka do Boga jako Rzeczywistości ponadziemskiej” (zob. J. Misiurek, K. Burski, Słowo wstępne – Duchowość chrześcijańska, w: DChZ, s. 9).

Na przełomie wieków Słowiański Papież nauczał i formułował różne definicje i opisy katolickiej duchowości. W jednej z najbardziej celnych napisał m.in.: „Przez duchowość rozumiemy styl, czyli życie w Trójjedynym Bogu Jezusie Chrystusie zakorzenione na chrzcie św. lub formę życia odpowiadające wymogom chrześcijańskim. Duchowość ta jest «życiem w Chrystusie» i «w Duchu», które jest przyjmowane w wierze, przejawia się w miłości i ożywiane nadzieją, realizuje się w codziennej praktyce wspólnoty kościelnej. W tym sensie przez duchowość będącą celem nawrócenia należy rozumieć nie jakąś cząstkę życia, lecz całe życie prowadzone przez Ducha Świętego»” (Jan Paweł II, adhortacja Ecclesia in America 29).

Tak więc duchowość ma na celu umacnianie „człowieka wewnętrznego” poprzez Bożą mądrość i trynitarną kulturę życia – czyli miłość wzajemną. Jest ona nie tylko najgłębszym „dnem” złotej reguły, ale wręcz syntezą zasad, wpajanych nam od dziecka, że nie żyjemy tylko dla siebie (por Rz 14, 7-10), bowiem nasze życie musi służyć przede wszystkim czemuś większemu od nas samych.

Stąd m.in. Hans Urs von Balthasar w książce „Wiarygodna jest tylko miłość” formułuje pytanie o kryterium prawdziwości chrześcijaństwa. Zanim jednak poda definitywną odpowiedź, wybitny profesor pozwala Czytelnikowi kroczyć w poszukiwaniu odpowiedzi śladami wielkich tradycji filozoficznych i teologicznych. Podejmując to, co w nich cenne, von Balthasar wykazuje ich niewystarczalność i prowadzi do uznania za podstawę chrześcijaństwa miłości Bożej. Kluczowe dla teologii pojęcia: objawienie, grzech, usprawiedliwienie, wiara, cnota, a także dogmaty są niezrozumiałe bez odniesienia do tego punktu, jakim jest miłość – duchowe DNA Trójcy św. i chrześcijan.

Opracowanie: ks. Tadeusz Fitych

BIBLIOGRAFIA:

Encyklopedie, leksykony, podręczniki:

• Dictionaire de spiritualité ascétique et mystique, red. Joseph de Guibert, Marcel Viller et Ferdinand Cavallera i inni, t. 1-17 Paris Beauchesne 1932 – 1995.

• Stefano De Fiores, Tullio Goffi, Nuovo dizionario di spiritualità (NdS), Ed. di Paoline 1979², 1999⁷ (I Dizionari San Paolo).

• Dizionario enciclopedico di spiritualità, pod red. Ermanno Ancilli, Roma Citta Nuova 1990.

• Leksykon Duchowości Katolickiej, pr. zbior. pod red. ks. M. Chmielewskiego, Lublin-Kraków 2002 (LDK).

• Teologia duchowości katolickiej (red. W. Słomka, M. Chmielewski, J. Misiurek, A. J. Nowak, RW KUL Lublin 1993.

• Spiritualität, w: Lexikon für Theologie und Kirche (LThK), pod red. W. Kaspra, Bd. 9 Herder Verlag 2000³, k. 852-860.

• Dizionario degli Istituti di Perfezione, pod red. G. Pellicio, G. Rocca, t. 1-10, Roma Ed. Paoline 1974-2003.

• Misiurek, Historia i teologia polskiej duchowości katolickiej, Lublin t. 1994; t.II 1998; t. III 2001.

• Misiurek, Wielkie mistyczki Kościoła, Lublin 1999.

• Schönstatt-Lexikon. Fakten, Ideen, Leben, Hrsh.Internationales Josef-Kentenich-Institut für Forschung und Lehre e.V. (IKF) Verlag: Patris-Verlag, Vallendar-Schönstatt 2002.

• Misiurek, Zarys duchowości chrześcijańskiej, [Częstochowa 2003].

• Anton Rotzetter, Lexikon christlischer Spiritualität (LchS), [Darmstat WBG 2008].

• Kees Waaijman, Handbuch der Spiritualität, Bd. 1-3 Matthias – Grünewald – Verlag Mainz [2004-2007].

• Duchowość chrześcijańska. Zarys 2000 lat historii, od Wschodu do Zachodu, (red. nacz.) Gordon Mursell, Edycja Świętego Pawła EC [2004] (cyt. DChZ).

Książki i artykuły:

• Daniluk, Duchowość chrześcijańska, EK KUL 4, Lublin 1983, kol. 317-330;

• Witek, Duchowość religijna, EK KUL 4, Lublin 1983, kol. 330- 334.

• Misiurek, K. Burski, Słowo wstępne – Duchowość chrześcijańska, w: DChZ, s. 9-10.

• Misiurek, Duchowość katolicka w Polsce, w: DChZ, s. 366-377.

• Mursell, Duchowość na trzecie tysiąclecie, w: DChZ, s. 378-379

• Lisa Cremaschi, Duchowość, w: Encyklopedia chrześcijaństwa. Historia i współczesność. 2000 lat nadziei, Wydawnictwo „Jedność” Kielce 2000, s.181

• Marek Chmielewski, Duchowość, w: Leksykon Duchowości Katolickiej, pr. zbior. pod red. ks. Chmielewskiego, Lublin-Kraków 2002, s. 226-232.

• Hans Urs v. Balthasar, Spiritus Creator, Bd. 1-3 Johannes Verlag Einsiedeln 1967-1971.

• Josef Sudbrack, Gottes Geist ist konkret. Spiritualität im christlichen Kontext, Echter Würzburg 1999.

• Josef Sudbrack, Mystik: Sinnsuche und die Erfahrung des Absoluten, Primus Darmstadt 2002.

• Josef Sudbrack, Im Angesicht des Absoluten: Hinführung zur Mitte christlicher Spiritualität, Echter Würzburg 2004.

• Josef Weismayer, Leben in Fülle. Zur Geschichte und Theologie d. christliche Spiritualität, Innsbruck-Wien 1983.

• Pourrat, La Spiritualité Chrétienne, Paris 1989².

• Gerhard Ruhbach, Josef Sudbrack, (Hgg.), Große Mystiker, München 1984.

• Apostolato, w: NdS, 37-65,

• Mistica cristiana, w: NdS, 985-1001.

• Dumeige, Storia di spiritualità, w: NdS, s. 1543-1571.

• Schule der Spiritualität, w: LchS, s. 540.

• Spiritualität, w: LchS, s. 567-569.

• Suzanne Eck, Zanurzcie się w Bogu: nauczanie Mistrza Eckharta, przeł. Dorota Zańko,Poznań “W Drodze”, 2002.

• Giuseppe Lazzati, Duchowość świecka, przekł. Barbara Piotrowska, Kraków Wydawnictwo WAM 1993.

• Weron, Eugeniusz, Budzenie olbrzyma: laikat – duchowość – apostolstwo: Akcja Katolicka, Poznań Pallottinum 1995.

• Postawy duchowe wobec Boga, Kościoła i człowieka, pr. zbior. pod red. Marka Chmielewskiego, Lublin “Polihymnia” 1995.

• Chrześcijańska duchowość, pr. zbior pod red. Bohdana Bejze, Warszawa : Wydawnictwo Sióstr Loretanek 1981.

• Robert Fabing, Prawdziwy pokarm : duchowość Eucharystii, przekł. Ewa Nartowska, Kraków Wydaw. WAM 1996.

• Walerian Słomka, Duchowość kapłańska, Lublin Polihymnia 1996.

• Gisbert Greshake, Być kapłanem: teologia i duchowość urzędu kapłańskiego, przeł. Kazimierz Wójtowicz, Wrocław Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 1983.

• Mark O’Keefe, Etyka a duchowość; z ang. przeł. Karolina i Michał Romankowie, Kraków WAM 1998.

• Stanisław T. Zarzycki, Duchowość pallotyńska a duchowość chrześcijańska, Ząbki Apostolicum 1996.

• Hugolin Langkammer, Duch Święty a duchowość, Wrocław Wydaw. Św. Antoniego 1999.

• Hans Urs von von Balthasar, Wiarygodna jest tylko miłość, Kraków 2002

• Duchowość chrześcijańska: zarys 2000 lat historii od Wschodu do Zachodu, red. naczelny Gordon Mursell, tł.: Jarosław Pieniek et al., Częstochowa Edycja Świętego Pawła, 2004.

• Fio Mascarenhas, Najlepsze pomysły Boga: duchowość na Trzecie Tysiąclecie, Kraków m, [2000].

• Duchowość przełomu wieków, red. Stanisław Urbański, Marek Szymula, Warszawa Wyd. UKSW 2000. .

• Duchowość Europy, red. Stanisław Urbański, Marek Szymula, Warszawa Wyd. UKSW 2001.

• Juan Edmundo Vecchi, Duchowość salezjańska. Pogłębienie głównych tematów, Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie 1999.

• Clara Vasseur, Johannes Bündgens, Spiritualität der Wahrnehmung (Einführung und Einübung), Verlag Herder GmbH Freiburg.

• Moretti, La spiritualità e le spiritualità, „Presbyteri”. Quaderni di spiritualità, 4(1970), s. 678-692.

• Marek Chmielewski, Metodologiczne problemy posoborowej teologii duchowość katolickiej, Lublin 1999, s. 69-100.

• Marek Chmielewski, Z Chrystusem w świecie. Wypowiedzi Kościoła na temat instytutów świeckich, Lublin 2003.

• Marek Chmielewski, Vademecum duchowości katolickiej. 101 pytań o życie duchowe, Lublin 2004.

• Marek Chmielewski, Ratio — fides — caritas. Duchowa droga św. Edyty Stein, „Głos Karmelu” 2009, nr 1(25), s. 12-15.

• Marek Chmielewski, Być człowiekiem wewnętrznym według Jana Pawła II, w: Gaudium in litteris. Księga Jubileuszowa ku czci Księdza Arcybiskupa Profesora Stanisława Wielgusa, red. S. Janeczek, W. Bajor, M. M. Maciołek, Lublin 2009, s. 87-102.

• Marek Chmielewski, Ciało a duchowość. Zarys problematyki, „Ethos” 21(2008), nr 4, s. 47-57.

• Marek Chmielewski, Duchowość teologa w świetle pism karmelitańskich Doktorów Kościoła, w: Mistyka w codzienności („Karmel żywy”, t. 12), red. J. W. Gogola, Kraków 2009, s. 109-122.

• Marek Chmielewski, Maryja jako wzór życia w Duchu Świętym, w: Maryja Oblubienica Ducha Świętego, red. A. Gąsior, J. Królikowski, P. Łabuda, Tarnów 2009, s. 49-60.

• Marek Chmielewski, Świętość w dziejach Kościoła. Zarys problematyki, w: Powołani do świętości, red. K. Lala, Katowice 2009, s. 26-44.

• Marek Chmielewski, Doświadczenie mistyczne św. Pawła Apostoła jako źródło ewangelizacji, „Soter”. Journal of Religious Science (Kaunas) 31(59) 2009, s. 17-24.

• Marek Chmielewski, Główne rysy duchowości instytutów świeckich, w: In persona Christi. Księga na 80-lecie Księdza Profesora Czesława S. Bartnika, red. K. Góźdź, t. 1, Lublin 2009, s. 847-856.

• Marek Chmielewski, Mistyka maryjna. Kwestie metodologiczne, „Salvatoris Mater” 11(2009), nr 1, s. 21-31.

• Marek Chmielewski, Odkryć „geniusz kobiety”. Synteza myśli Jana Pawła II na temat kobiety, w: Mulieris dignitas. Promieniowanie kobiecości, red. T. Paszkowska, Lublin 2009, s. 45-59.

• Marek Chmielewski, Święci pragną świętości, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 2010, t. XXVIII/2, s. 3-11.

• Marek Chmielewski, Lektura duchowa kapłana, w: Sztuka bycia księdzem. Poradnik, red. J. Augustyn, Kraków 2010, s. 195-202.

• Marek Chmielewski, Duchowość w życiu i posłudze kapłanów, w: Byście świadczyli w godzinach próby, red. W. Janiga, Przemyśl 2010, s. 39-58.

• Marek Dziewiecki, Duchowość – warunek szczęścia, „Niedziela” (5/2018) z 16 lutego.

• Marek Dziewiecki, Duchowość warunkiem wolności, wywiad Katarzyny Kulesza, źródło: http://www.swiatproblemow.pl/duchowosc-warunkiem-wolnosci.

• Jerzy Gogola OCD, Od objawienia do zjednoczenia – Wykład teologii modlitwy, Wydawnictwo Karmelitów Bosych 2005.

• Jerzy Gogola OCD, Podstawowe pojęcia z zakresu mistyki , https://www.karmel.pl/podstawowe-pojecia-z-zakresu-mistyki-1/ [dostęp: 07 X 2019].

• Kentenich, Marianische Werkzeugsfrömmigkeit (geschrieben 1944 in Dachau), Vallendar-Schönstatt 1974.

• Kentenich, Das Lebensgeheimnis Schönstatts. I. Teil: Geist und Form (Brief an Joseph Schmitz, geschrieben in Santiago/Chile, ab dem 3. Mai 1952), Vallendar-Schönstatt 1971, 242 s .I, 36-42.

• Rolan R. Ropers, Mystiker und Weise unserer Zeit, 2017, 2019².

• Anselm Grün (Hg.), Mystiker: Der innere Weg zu Gott, 2019.

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ