Krótka historia ratusza na Rynku
Fachowy Słownik terminologiczny sztuk pięknych pisze o ratuszach, że były one siedzibami władz miejskich, a pojawiły się w XII wieku, gdzie z czasem nabierały coraz bardziej monumentalnej postaci. Zakładano je zwykle na planie czworoboku i sytuowano w centrum miasta, najczęściej po środku, czasem z boku rynku lub przy jednej z jego pierzei (frontowej ściany). Stałym elementem średniowiecznego ratusza była wieża pełniąca funkcję strażnicy, niekiedy wolnostojąca. Najważniejszym pomieszczeniem była reprezentacyjna sala obrad na piętrze; wokół ratusza skupiały się kupieckie kramy i sukiennice; od okresu późnego gotyku, zwłaszcza w renesansie i baroku, ratusze odznaczały się bardziej okazałym charakterem, zbliżającym je do form architektury pałacowej. Przekazane przez Słownik terminologiczny informacje o ratuszach należy porównać z wiedzą o naszym mieście.
Późnośredniowieczny Pińczów założyli Oleśniccy, wpływowa familia, która z zapomnianej osady uczyniła miasto ? stolicę swoich majątków. Wtedy właśnie wybudowali piękny i wygodny zamek na wzgórzu oraz klasztor paulinów z kościołem św. Jana Ewangelisty, gdzie założono winnice; nadto wytyczono rynek i ulice. Zapewne stanął tu gotycki ratusz, ale o jego usytuowaniu i wyglądzie niczego nie wiemy. Za to działała w nim kancelaria miejska, która wydawała dokumenty zaopatrzone pieczątką z herbem Pińczowa. Wiemy o tym z dokumentu z Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie, w zachowanym rejestrze spraw sądowych. Akta wówczas odnotowały sprawę z dnia 26 sierpnia 1507 roku, gdzie „sąd należy [przysługiwał] Jakubowi z Pińczowa, scholarowi [uczniowi, żakowi], dostarczenie listów z pieczęcią radnych pińczowskich w sprawie z kaznodzieją z Pińczowa”.
Najstarsza wiadomość archiwalna dotycząca ratusza, zachowała się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, w Aktach miejskich pińczowskich. Czytał je historyk sztuki Witold Kieszkowski (1903-1950), sporządził wypisy, a potem opublikował w piśmie fachowym (w 1934). Jest to dokument z roku 1590 o odstąpienie domu w Pińczowie, gdzie „pan Santhy Guczy – dom swój własny w rynku pińczowskim podle ratusza z jednej strony a przy rybnych stołach z ogródkiem ku Pradze – zapisał”. Zbywcą nieruchomości był Santi Gucci (zm. 1600), architekt i rzeźbiarz królewski, natenczas mieszczanin mirowski i uczestnik sądów wójtowskich z tytułu dzierżawy dóbr pińczowskich. U końca XVI stulecia Pińczów był pięknym miastem renesansowym, które Gucci oglądał osobiście. Widział więc zamek margrabiów Myszkowskich, nową kaplicę św. Anny na wzgórzu Klasztornym, w dole miasto z wybijającym się kościołem paulinów i okazałym ratuszem, od południa Bramę Krakowską, najważniejszą z bram miejskich.
Widział więc wszystko to, co zobaczył później w połowie XVII wieku świetny rysownik Eryk J. Dahlberg (1625-1703), generalny kwatermistrz armii szwedzkiej. Na ziemiach polskich przebywał w latach 1656-1657, gdzie malował panoramy miast i twierdz, sceny rodzajowe oraz wydarzenia historyczne. Jest też autorem dwóch znanych malowideł: widoku Pińczowa tudzież zamku, a pochodzących z obszernego dzieła Samuela Pufendorfa o tytule „O czynach Karola Gustawa, króla Szwecji objaśnień ksiąg siedem, ozdobionych najwytworniejszymi miedziorytami”. (Starodruk wydano w Norymberdze w 1696 ).
Wiek XVIII przyniósł w zasadzie tylko jedną wiadomość o ratuszu. Podał ją Inwentarz Pińczowa z 1769 roku, ale dotyczy on informacji sprzed około czterdziestu lat. Czytamy w nim: „Ponieważ miasto nie miało ratusza do sądów ani schadzki dla czynienia porządku w mieście, JW Nieboszczyk JMP wojewoda krakowski darował kamienicę w rynku na rogu przeciw kościoła od kamienicy różnej Żydów Majerczyków, a ta kamienica niegdyś należała do zamku”. Wspomniany wojewoda krakowski to Franciszek Wielopolski (ok. 1665-1732), jeden z najważniejszych urzędników państwowych, m. in. starosta i wielkorządca krakowski oraz ordynat pińczowski. Sprawa, którą się zajmował, tzn. utrata i ponowne odzyskanie ratusza, jest wprawdzie interesująca, ale za mało dziś wiemy o stosunkach własnościowych w Pińczowie na początku XVIII stulecia.
„Inwentarz z 1769 roku” podał skład urzędu miejskiego: wójt (dla Pińczowa i Mirowa), dwóch podwójci (zastępcy wójta), czterech burmistrzów, czterech ławników i pisarza (sekretarza). Źródło zaznaczało: „Elekcja burmistrzów wolna bywa corocznie z aprobacją JW. Pana, ławników zaś i pisarza rada cała obiera”. Na mocy przywileju margrabiego, urzędnicy byli wolni od płacenia kopnego (praca np. przy żniwach), robót i innych powinności.
Na przełomie XVIII i XIX wieku ordynacja margrabiów Wielopolskich znalazła się na skraju bankructwa z powodu zadłużenia. W tej wymuszonej sytuacji musiała ona wyzbyć się części majątków, a reszta została sprzedana. Pińczów i okoliczne dobra zakupił, w roku 1813, prawnik Jan Olrych Szaniecki (1783-1840). Gospodarowanie rozpoczął od umorzenia włościanom wszystkich długów wobec dziedzica, do kasy miejskiej przekazał część własnych dochodów z podatków i dzierżawy, ofiarował miastu budynek dworski z przeznaczeniem na ratusz. Było to w styczniu 1820 roku: „Ratusz murowany na rynku, własnością będący, odtąd jako własność gminna Pińczowa ma być uważana, bez opłacania jakiegokolwiek płacowego czynszu i ażeby tytuł własności i posiadania gmachu tego na rzecz miasta w aktach hipotecznych ? był zapisany”.
W następnym roku 1821 burmistrz Tomasz Możdżyński zwołał do ratusza najstarszych mieszkańców, aby wyjaśnić los dokumentów ? przywilejów miejskich. Spisany na taką okoliczność protokół ustalał następujące fakty: przywilejów było siedemnaście, a znajdowały się w ratuszu, w szafie; w roku 1809 nowy ordynat Józef Jan Nepomucen Wielopolski pożyczył je od Andrzeja Tworkowskiego, wójta, nieumiejącego czytać i pisać; ten upominał się o nie nieskutecznie (zresztą wkrótce zmarł); także i ławnicy prosili bez rezultatu.
Pod koniec lat 30. XIX wieku dobiegła historia ratusza na Rynku. Na przełomie XVIII i XIX stulecia budynek był już w bardzo złym stanie, a miasto nie miało pieniędzy na jego naprawienie. Mówią o tym akta archiwalne Reperacja ratusza w mieście Pińczowa (z 1825 roku) oraz w roku 1829, gdy ulewne deszcze uszkodziły mury. Wkrótce nastąpiła katastrofa: po zawaleniu się jednej ściany, ratusz został rozebrany. Wiadomo, że był on piętrowy, bardzo ukształtowany plastycznie, dokument z 1823 roku nazywał go ?starożytnym i ozdobnym?. Gdy ruinę usuwano „pan Mateusz Kaczorowski oprócz przyzwoitego i porządnego zburzenia murów zadeklarował się sztuki snycerskie i kamieniarskie [tzn. egzemplarze w drzewie i kamieniu] abrysować [naszkicować], zabezpieczyć, aby te uszkodzone nie zostały”. Jakie były ich dalsze losy, nie wiadomo.
Po upadku powstania listopadowego dziedzic Szaniecki musiał wyjechać za granicę, jego majątek skonfiskowano, a następnie zlicytowano. W październiku 1839 roku Pińczów wraz z Nową Wsią, Folwarkiem Podmiejskim, Kopernią, Pasturką i Włochami zakupił margrabia Aleksander Wielopolski. (Według opisu wszystkie budynki dworskie i miejskie były zupełnie zdezelowane). Plac, który kiedyś zajmował ratusz, został zabudowany.
Na planie Pińczowa z 1895 roku zaznaczono tu posesję o numerze 273/274, która okazała się solidną kamienicą z dużą bramą oraz wejściem na podwórze. Na zachowanej fotografii widać front
z parterem (skład win, herbaty, zajazd) i piętro, gdzie mieściło się starostwo (Pińczowski Zarząd Powiatowy: szyld z napisem i carskim orłem dwugłowym).
Ten budynek spalił się w 1939 roku, przez okupację i po wojnie był ruiną, którą potem rozebrano; przez pół wieku parcela nie była zabudowana, funkcjonowała jako skwer kwiatowy. Dopiero w latach najnowszych, na tej historycznej działce zbudowany został obszerny gmach.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS