Jak fiskus ustala dochód z nieujawnionych źródeł?

Przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach

Organy podatkowe dysponują narzędziami umożliwiającymi określenie prawidłowej kwoty zobowiązania podatkowego oraz rozliczenie podatku w przypadku, gdy podatnik robi pewne rzeczy w sposób nieprawidłowy albo nie do końca poprawny. W sytuacji, gdy podatnik dokonuje określenia podstawy opodatkowania w sposób nieprawidłowy, organ może dokonać oszacowania. W przypadku wątpliwości w zakresie źródeł finansowania wydatków organ podatkowy podejmuje czynności w zakresie określenia dochodu z nieujawnionych źródeł.

Przychody nieujawnione oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach zaliczane są do kategorii „innych” przychodów. Określenie „nieujawnione źródła przychodów” odnosi się obecnie do przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach albo ujawnionych w nieprawidłowej wysokości, a także przychodów ze źródeł niewskazanych przez podatnika i nieustalonych w ramach kontroli skarbowej.

Wysokość przychodów ustalonych w powyższy sposób jest równa wartości odpowiadającej nadwyżce wydatków nad przychodami opodatkowanymi lub nieopodatkowanymi, uzyskanymi przed poniesieniem wydatku. Z kolei zgodnie z art. 25b ust. 2 ustawy o PIT pojęcie „wydatku” oznacza wartość zgromadzonego przez podatnika w roku podatkowym mienia lub alternatywnie wysokość wydatkowanych środków. Pomimo braku ustawowej definicji mienia przyjęło się traktować je jako mienie własności i inne prawa majątkowe. Jest to pojęcie bardzo szerokie, mające swoje źródło w regulacjach kodeksu cywilnego.

Organ podatkowy ustala dochód z nieujawnionych źródeł

Podstawą do wszczęcia postępowania w sprawie dochodów ze źródeł nieujawnionych jest wiedza organów skarbowych. W przypadku, gdy organ podatkowy chce ustalić dochód z nieujawnionych źródeł, z jednej strony porówna wartość posiadanego przez podatnika majątku oraz przychodów za dany okres do wartości poniesionych przez niego wydatków. W przypadku, gdy składniki majątku nie będą miały pokrycia w osiągniętych przychodach, organ podatkowy może ustalić dochód z nieujawnionego źródła i wymierzyć opodatkowanie według sankcyjnej stawki 75%.

Kluczowa kwestia to posiadanie dowodów. W postępowaniu organy podatkowe dążą do ustalenia kompletnego stanu faktycznego. Aby nie narazić się na sankcyjną stawkę 75%, podatnik powinien wykazać, że posiadał wystarczające środki na pokrycie wydatku, wynikające zarówno z przychodów opodatkowanych, jak i nieopodatkowanych (wyrok WSA w Olsztynie z dnia 05.03.2020 r., sygn. akt I SA/Ol 45/20). Co do zasady niedające się usunąć wątpliwości powinny być rozstrzygane na korzyść podatnika, jednak podatnik powinien jedynie uprawdopodobnić, nie udowodnić pochodzenie posiadanych środków (przykładowo wyrok WSA w Łodzi z dnia 09.01.2020 r., sygn. akt I SA/Łd 612/19).

Na zakończenie warto wspomnieć, że okres przedawnienia w przypadku dochodów z nieujawnionych źródeł lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach wynosi 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy w tym zakresie.

Dochód określony w drodze oszacowania

Zasadniczo podstawę opodatkowania określa się na podstawie prowadzonych ksiąg rachunkowych. Jeżeli organ podatkowy podejmie wątpliwości w zakresie prawidłowości ustalenia podstawy opodatkowania, może sam dokonać oszacowania. Organ podatkowy może określić wymiar zobowiązania podatkowego w sytuacji, gdy:

– brak jest ksiąg podatkowych lub innych danych umożliwiających określenie podstawy opodatkowania;

– dane wynikające z ksiąg rachunkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania;

– podatnik naruszył warunki uprawniające do korzystania ze zryczałtowanej formy opodatkowania.

Organ podatkowy może odstąpić od określenia dochodu w drodze oszacowania w sytuacji, gdy dowody uzyskane w toku postępowania pozwalają na określenie podstawy opodatkowania.

Metody szacowania

Dostępnych jest kilka metod określenia podstawy opodatkowania. Główne metody to:

– porównawcza zewnętrzna – porównanie funkcjonowania przedsiębiorstwa do innego, niezależnego podmiotu;

– porównawcza wewnętrzna – wykorzystanie historycznych danych o funkcjonowaniu przedsiębiorstwa;

– remanentowa – porównanie stanu na początek i koniec okresu;

– produkcyjna – ustalenie zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa;

– kosztowa – określenie obrotu na podstawie poniesionych kosztów i przyjęcia odpowiedniego wskaźnika;

– dochodowa – określenie dochodu w obrocie.

Celem zastosowania jednej z powyższych metod jest ustalenie podstawy opodatkowania w wysokości zbliżonej do rzeczywistej.

Zastosowanie 75% stawki podatku od dochodów nieujawnionych

Granica pomiędzy ustaleniem dochodu w drodze oszacowania a zastosowaniem 75% stawki podatku od dochodów nieujawnionych jest stosunkowo „cienka”. Innymi słowy, organ podatkowy, dokonując oszacowania dochodu, może dojść do wniosku, że część wydatków nie znajduje pokrycia lub wręcz została pokryta ze źródeł nieujawnionych. W obu sytuacjach organ musi przeprowadzić postępowanie dowodowe, jednak w przypadku dochodów ze źródeł nieujawnionych podatnik musi jedynie uprawdopodobnić źródło pochodzenia dochodów. W przypadku oszacowania podatnik może jedynie nie zgodzić się z kwotą oszacowania, jednak wtedy musi przedstawić konkretne dokumenty w postępowaniu dowodowym prowadzonym przez organ, a w kolejnym etapie sądowym.

Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec