Wiele lat później ta niezdolność do krzyku doprowadzi Miłosza do upokorzenia. Jest połowa dekady gierkowskiej. Dziekan warszawskiej polonistyki, „marcowy” docent zwany przez studentów Majorem (ze względu na przypuszczalne związki z SB), wyrzuca bohatera nowej powieści z posady asystenta. I okrasza to wyrzucenie plugawym monologiem triumfującego karierowicza. Miłosz ma ochotę wykrzyczeć Majorowi w twarz, co o nim myśli. Ale nie potrafi. Przyjmuje od niego pożegnalnego papierosa mentolowego, panowie żegnają się konwencjonalnym uściskiem dłoni. Zaś kilka lat później, gdy Miłosz pracuje już w tygodniku „Polityka”, jego redaktor naczelny, odrzucając zdolnemu krytykowi nazbyt ryzykowny politycznie tekst, pogardliwie mówi o „typowym inteligenckim mamrotaniu”. I Miłosz właściwie się z tym zgadza: choć chciałby krzyczeć, potrafi tylko mamrotać. Tak jak wciąż tylko przymierza się do życia – niezbyt udolnie, bo kolejne próby kończą się fiaskiem lub rozczarowaniem.
Pamiętam Majora; był recenzentem mojej pracy magisterskiej. Świetnie pamiętam też starszego kolegę ze studiów, który został asystentem, ale – choć miał opinię błyskotliwego – szybko zniknął z wydziału. Jego nazwisko spotykałem później na łamach „Polityki”. Brzmiało – cóż za niespodzianka! – Zbigniew Mentzel.
„Krzycz! Teraz!” to trzecia powieść 70-letniego dziś Mentzla. Znakomita i bardzo podstępna. Autor głośnych „Wszystkich języków świata” prowadzi tu – jak w obu poprzednich powieściach – literacką grę z własną biografią. A raczej – z gatunkiem autobiografii jako takim. To także gra z czytelnikiem. Owszem: Mentzel ostrzega go, że to gra. Już od otwierającego książkę motta. To cytat z Izaaka Babla, mówiący, że – wbrew potocznym mniemaniom – to życie stara się naśladować dobrze opowiedzianą historię, a nie na odwrót. I Mentzel stara się opowiedzieć swoje życie w ten sposób, by taką historią było, swobodnie wycinając z niego fragmenty znane nawet czytelnikom prasy bulwarowej (romans z Agnieszką Osiecką). Nie dlatego przecież, że je chce zataić: po prostu akurat do tej opowieści mu nie pasują.
Od początku świetnie się to czyta, ale Mentzel długo udaje przed czytelnikiem, że pozostaje w kręgu narracji – żeby tak rzec – poczciwej. Najpierw opowiada historię dzieciństwa swojego bohatera, a gdy Miłosz dorasta, autor skręca w stronę bardzo złośliwej „powieści z kluczem”. Dla tej części pokolenia autora, która w czasach PRL choćby otarła się o środowisko literacko-dziennikarskie, ten kamuflaż jest całkowicie przejrzysty. Nie tylko potwornego Majora rozpoznaje każdy student polonistyki z tamtych lat. Magister, którego popularnym seminarium o Stanisławie Brzozowskim wzgardził Miłosz, był przecież moim (i wielu moich kolegów) najważniejszym w czasach młodości mentorem intelektualnym. A jeśli ktoś przypadkiem nie rozpozna „wypisującej bzdury” o Miłoszu słynnej reporterki zaprzyjaźnionej z równie słynnym łódzkim lekarzem, Mentzel mu pomoże w dodanych do książki przypisach.
Tyle że zanim czytelnik do tych przypisów zajrzy, zostanie wbity w fotel. W ostatniej partii książki bowiem Mentzel raptownie zmienia tonację. Analityczna opowieść staje się dramatycznym pozbawionym kamuflażu wyznaniem. I Miłosz wreszcie krzyknie. Z rozpaczy. Bo uświadomi sobie, że próbując na różne sposoby dobrać się do życia, przegapił to, co dla niego najważniejsze. I już tego nie nadrobi, bo jego czas się kończy.
Piotr Bratkowski
Premiery 33/2021
Fot.: Materiał prasowy
Zbigniew Mentzel, Krzycz! Teraz!, Wyd. Znak
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS