W czasie przelotów w różnych miejscach Polski można spotkać wielotysięczne stada gęsi. Wydawałoby się, że wśród nich mamy do czynienia tylko z jednym gatunkiem, bo na pierwszy rzut oka wszystkie wydają się takie same. Jednak po dłuższej obserwacji okazuje się, że w tym mnogim stadzie jest duża różnorodność. A wśród tej różnorodności możemy spotkać gęgawy, gęsi zbożowe oraz gęsi białoczelne. Ale tylko ta pierwsza pozostaje w Polsce, żeby wyprowadzić lęgi, dwa pozostałe gatunki lecą dalej w okolice koła podbiegunowego, by tam założyć gniazda.
- Gęś gęgawa – co to za ptak?
- Gęś zbożowa
- Gęś białoczelna
- Gęsi podróżniczki
Gęś gęgawa – co to za ptak?
Gęś gęgawa po łacinie nazywa się Anser anser, co tłumaczymy jako gęś właściwą. Faktycznie gęgawa dała początek innym rasom gęsi, które dzisiaj są powszechnie hodowane w wielu regionach Polski. Do jej udomowienia doszło około 3000 lat temu na wielu różnych obszarach, m.in. Grecji, Egipcie, Babilonii czy Rzymie. Tym, którzy podjęli się trudu hodowli tych zwierząt najprawdopodobniej chodziło o walory smakowe mięsa. Mimo, że w okresie od lutego do marca, a nawet kwietnia spotykana jest w bardzo wielu miejscach, zwłaszcza w dolinach rzecznych, to jej populacja lęgowa wcale nie jest aż tak liczna, jakby to się mogło wielu wydawać. Pisał o tym prof. Jan Sokołowski w swoim dziele „Ptaki ziem polskich”. W latach 50. ub. gęgawie groziło wyginięcie. Obecnie badacze szacują jej liczebność na poziomie 1500-2000 par lęgowych, co oznacza, że gatunek zachowuje od lat pewną stabilność.
Gęgawa niby wszystkim znana, jednak nie do końca. Spośród dzikich gęsi jest zdecydowanie największym przedstawicielem rodzaju Anser. Dorasta do 90 cm długości ciała, a jej waga wynosi w granicach 4-5 kilogramów. Rozpiętość skrzydeł może wahać się od 1,4-1,6 m. Barwa upierzenia popielato-szarobrązowa. Spód ciała białawy w okolicach brzucha, jednak na nim od czasu do czasu zdarzają się poprzeczne ciemne pręgi.
W okresie przelotów gęś gęgawa tworzy klucze, w których odzywa się przypominającym gęś domową gęganiem. Jednak w tym miejscu o wiele bardziej stosowne
byłoby stwierdzenie, że to właśnie gęsi domowe odzywają się gęganiem
dzikich gęgaw.
W locie można zaobserwować szaroczarne skrzydła, które są jej cechą rozpoznawczą na tle innych gatunków gęsi. Silnie kontrastujący z upierzeniem reszty ciała jest kuper o śnieżnobiałej barwie. Przechodząc bardziej do części dziobowej, swoją uwagę powinniśmy skupić…na dziobie. Jest on bowiem wyznacznikiem pozwalającym rozróżnić dwa podgatunki – ten bardziej zachodni oraz bardziej wschodni. Ten zachodni, czyli nominatywny posiada pomarańczowy dziób, a wschodni różowy.
Gęsi te zakładają swoje gniazda z dala od człowieka, w niedostępnych dla nas gęstwinach, najczęściej trzcinowiskach, gdzie mogą w miarę bezpiecznie schować swój lęg przed czyhającymi nań drapieżnikami. Gniazdo gęgaw to nic innego jak usypana górka ziemi, na której ptaki zgromadziły i uwiły kolebkę z różnego rodzaju materiału roślinnego. Pośród uwitych gałązek różnych roślin możemy także znaleźć bardzo dużą ilość puchu. Ten służy później do przykrywania jaj w momencie, gdy wysiadująca je samica musi na chwilę opuścić gniazdo. W tym czasie na straży stoi samiec, który pilnuje aby gniazdu i znajdującym się w nim jajom, nie przydarzyło się nic przykrego. Ten stan trwa przez około 28-30 dni, po tym czasie na świat przychodzą młode.
Gęsi zaliczane są do zagniazdowników, zatem praktycznie od razu po wykluciu, pisklęta są gotowe na to, by własnymi siłami poznawać świat. Podążają wówczas za dorosłymi osobnikami, przypominając żółtobrązowe kulki. Zazwyczaj wykluwa się ich od 2óch do nawet 20 sztuk. Jednak jak to w świecie przyrody bywa, nie wszystkie z nich dotrwają wieku dorosłego.
Gęś zbożowa
Anser fabalis jest nieco mniejsza od gęgawy, ale w okresie przelotów o wiele bardziej liczna. Często podczas obserwacji gęsich stad, zbożówki (potoczna nazwa używana przez ornitologów) stanowią nawet 90 proc. całego składu. Ich tereny lęgowe położone są daleko na północy w dzikich ostępach podbiegunowej tundry. Ptaki spędzają tam dosłownie 3 miesiące. Co wynika oczywiście z uwarunkowań środowiskowych jak również atmosferycznych.
Według naukowców długość ciała wynosi w granicach 65-90 cm, a rozpiętość skrzydeł podobna jest do gęgawy. Masa ciała jednak zdecydowanie mniejsza, bo mieszcząca się w granicach 3-3,8 kilogramów. Grzbiet ciała gęsi zbożowej jest zdecydowanie bardziej ciemny niż u gęgawy, kuper także ciemny z białym podbiciem, a brzuch brązowy jak reszta ciała. Dziób gęsi zbożowej jest czarny z pomarańczowym paskiem albo plamką. To zależy od podgatunku, jaki reprezentuje dany osobnik. Tych wyróżniamy pięć, to o trzy więcej niż w przypadku gęgawy. Najmniejszym z nich jest występujący w europejskiej strefie podbiegunowej Anser fabalis rossicus. Od innych odróżnia go oprócz rozmiarów ciała także kolor wstawki na dziobie. Ten jest barwy różowej. Od koloru tej wstawki wzięła się nazwa tego podgatunku. Dla kontrastu największa gęś zbożowa reprezentująca podgatunek middendorffii zamieszkuje drugi koniec subkontynentu euroazjatyckiego. Można ją spotkać na obszarze wschodniej Syberii oraz tzw. Zabajkala. Dawniej bo jeszcze w latach 70. i 80. ub. wieku ornitolodzy stosowali określenia „posiewnica większa” oraz „posiewnica mniejsza” – te odnosiły się do odpowiednio nominatywnego podgatunku oraz wspominanego już rossicusa.
Jeśli chodzi o gniazdowanie, obyczaje są podobne jak w przypadku gęgawy. Z
tym, że w gnieździe maksymalnie można znaleźć 6 jaj, a ich wysiadywanie
trwa 27-29 dni. Po tym okresie wykluwają się pisklęta nieco inne niż
małe gęgawiątka. Z wierzchu pokryte oliwkowobrązowym gęstym puchem, a na
brzuchu żółtawym. Osiągając wiek około 6 tygodni, młode są zdolne do
lotu.
W zasadzie po ich właściwym odchowie, gęsi decydują się na
wędrówkę do swoich regularnych zimowisk. Dotychczas ptaki te gromadziły
się przede wszystkim na zachodzie Europy w Holandii, czy na południu w Hiszpanii. Doliczono się tam ogromnych stad liczących po 100 czy nawet
200 tysięcy osobników. Jednak wraz ze zmianami klimatycznymi,
ornitolodzy obserwują przesunięcie się granicy zimowisk i obecnie gęsi
zbożowe możemy zimą podziwiać także na zachodnich rubieżach Polski. Środowiskiem w którym najłatwiej je zaobserwować są rozległe pola, łąki,
bagna czy nawet mokradła.
Ze zbożówką wiążą się trwające blisko 170 lat rozważania osób zajmujących się systematyką. Już w roku 1842 J.F. Neumann stwierdził, że mamy do czynienia z dwoma odrębnymi gatunkami pochodzącymi z tajgi i tundry. Czterdzieści lat temu przeprowadzono badania, na podstawie których zauważono, iż tak jest rzeczywiście. Nie tylko wymiarami ciała, ale także wydawanymi z siebie odgłosami, sposobem żerowania, dietą i co najważniejsze dobowym rozkładem aktywności różnią się od siebie te dwie subpopulacje. Do dziś tak naprawdę trwają dyskusje nad systematyką gęsi zbożowej. Wielu upiera się przy tym, aby mówić o dwóch gatunkach wywodzących się z jednej linii: gęsi tundrowej i tajgowej. Okazuje się bowiem, że gęsi z tajgi nie krzyżują się w ogóle z tymi z tundry. A jeśli już dojdzie do takiego faktu, to jest to tak naprawdę niewielki procent w skali całej populacji. Jeszcze dalej poszli Holendrzy. Ci sugerują, że gęś zbożowa jako taka, stanowi kompleks całych populacji różnych gatunków gęsi z linii fabalis.
Gęś białoczelna
Łacińska nazwa gęsi białoczelnej brzmi Anser albifrons.
Polski odpowiednik stanowi dosłowne odzwierciedlenie znaczenia tych
słów. Gęś białoczelna jest jeszcze mniejsza od dwóch wcześniej
prezentowanych przedstawicieli rodziny Anseridae. Jej waga waha się w
granicach 1,5 do 3 kilogramów, a długość ciała w granicach 60 – 80
centymetrów, natomiast rozpiętość skrzydeł do 1,2 m. Przede wszystkim charakterystyczna dla tej gęsi jest biała plama znajdująca się wokół
dzioba i zachodząca na czoło, od której wzięła się nazwa.
Kuper biały z
niektórymi czarnobiałymi sterówkami widocznymi z wierzchu. Cały wierzch
ciała szarobrązowy, natomiast na brzuchu możemy zaobserwować
nieregularne ciemne plamy ułożone poziomo. W okresie przelotów na
terenie Polski spotykane są dwa podgatunki albifrons – nominatywny oraz
flavirostis – czyli tzw. gęś grenlandzka. Obie odróżniają się od siebie
kolorem dzioba, który u tej pierwszej jest różowy, a u tej drugiej
pomarańczowy, natomiast albifrons na brzuchu ma nieregularne paski a
flavirostis jednolitą, dużą, brązową plamę.
Gęś białoczelna zamieszkuje całe koło podbiegunowe – od Alaski przez Kamczatkę i Syberię, aż do Grenlandii. Tam zakłada gniazdo na otwartych przestrzeniach tundry. Częstym zjawiskiem jest gniazdowanie kolonialne, zwłaszcza na terenach o lekkim wzniesieniu.
Sama kolebka gniazdowa to zbiór uschniętych ździebeł traw, puchu, a także gleby. W niej samica składa 4-6 białych jaj. Wysiadywanie ich trwa stosunkowo krótko jak na gęś przystało, bo pierwsze pisklaki mogą pojawić się nawet po 22 dniu wysiadywania. Po około 4 tygodniach młode są zdolne do lotu. Za sprawą osobników młodocianych, które nie założyły jeszcze rodziny, stada gęsi białoczelnych można obserwować przez cały rok. Dopiero później dołączają do nich dorosłe wraz z tegorocznym przychówkiem. W okresie letnim, kiedy odchów młodych w zasadzie zostaje zakończony, ptaki gromadzą się tworząc nieformalne grupy wędrujące po różnych zakątkach swoich terenów lęgowych. Wraz z nadejściem jesieni ptaki rozpoczynają swoją wędrówkę do cieplejszych części Ziemi. Podobnie jak w przypadku gęsi zbożowych, także białoczelne pozostają w Europie Środkowo-Wschodniej na zimowanie.
Gęsi podróżniczki
Każdemu z nas ptaki te niewątpliwie kojarzą się z podróżami. Mimo, iż od paru lat skracają swoje podróże, których cel wraz ze zmianami klimatycznymi położony jest coraz bliżej. Zwróćmy jednak uwagę na aspekt szlaków tych wędrówek. Od wielu lat przedmiotem zainteresowania ornitologów są mechanizmy jakimi te ptaki się posługują.
W przypadku gęsi białoczelnej, ptaki latają według utartych szlaków, które przez lata zostały wyznaczone dzięki działalności wcześniejszych pokoleń. Według badaczy ptaki między innymi sugerują się świecącymi w nocy latarniami, które służą za swoiste drogowskazy. Gęsi przyjmują zupełnie inną strategię lotu, niż chociażby bociany lub ptaki szponiaste. Przez cały czas lecą lotem aktywnym, w związku z tym co jakiś czas muszą zatrzymywać się na dłuższy postój. Każdego roku zatem można obserwować wielotysięczne stada w ostojach, które uzyskały statusy albo rezerwatów, albo obszarów Natura 2000 właśnie dzięki sezonowej obecności ogromnych ilości gęsi. Ze względu na dość konserwatywny stosunek do swoich tras przez lata zatrzymują się w tych samych miejscach.
Bibliografia
- Kampe-Persson, Hakon. (2002). ; “Anser anser greylag goose. ”; BWP Update. 4. 181-216. ;
- Kralj-Fišer, Simona & Simona, & Weiß, Brigitte & M, Brigitte & Kotrschal, Kurt & Kurt,. (2010). ; “Behavioural and physiological correlates of personality in greylag geese (Anser anser). ”; Journal of Ethology. 10.1007/s10164-009-0197-1. ;
- Wuczyński, Andrzej & Smyk, Bartosz. (2013). ; “Dynamika liczebności i fenologia pojawów gęsi Anser sp. w okresie migracji i zimowania w południowo-zachodniej Polsce. ”; Chrońmy Przyrodę Ojczystą. 69. 30-40. ;
- Anna Dybich-Pytel; “RYTM DOBOWY POPULACJI GĘSI GĘGAWY ANSER ANSER W DOLINIE BARYCZY ”; Ptaki Śląska 10 (1994): 37-54;
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS