Fitosterole ‒ właściwości, działanie i występowanie fitosteroli

Owoce i warzywa oraz orzechy i strączki są pełne korzystnych dla zdrowia związków – witamin i składników mineralnych oraz antyoksydantów. Przez to są postrzegane jako najzdrowsze produkty pochodzenia roślinnego. Ale okazuje się, że w roślinach, szczególnie strączkach, orzechach czy zbożach, zawarte są nieco mniej znane fitosterole, których znaczenie dla zdrowia człowieka jest nieocenione. Co to za substancje i jak działają w organizmie?

1. Fitosterole – co to takiego?
2. Źródła fitosteroli
3. Fitosterole wrogiem wysokiego poziomu cholesterolu
4. Fitosterole nie mają wpływu na choroby układu krążenia?
5. Właściwości przeciwnowotworowe fitosteroli
6. Kto nie powinien stosować suplementów diety z fitosterolami?
7. Czy warto stosować fitosterole?

Fitosterole – co to takiego?

Fitosterole, inaczej nazywane sterolami roślinnymi to związki chemiczne, które pod względem budowy przypominają cholesterol. Wchodzą w skład błon komórkowych roślin. Grupa ta dzieli się na dwie kategorie: sterole i stanole. Do najbardziej znanych i najpowszechniej występujących steroli roślinnych zalicza się β-sitosterol, kampesterol i stigmasterol. W rzeczywistości grupa ta obejmuje ponad 250 związków.

Źródła fitosteroli

Jak sama nazwa wskazuje, fitosterole występują w produktach pochodzenia roślinnego, ale niekoniecznie chodzi tu o świeże warzywa czy owoce. Najwięcej steroli roślinnych możemy bowiem znaleźć w olejach roślinnych. Szczególnie obfite w te składniki są: olej sezamowy, olej kukurydziany i olej słonecznikowy. Dla osób, które nie spożywają zbyt często olejów roślinnych, na pocieszenie warto wspomnieć, że fitosterole są obecne również w innych produktach spożywczych. Stosunkowo wysokie ilości steroli znajdują się w kiełkach pszenicy, otrębach (np. otrębach ryżowych), orzechach (np. orzechach włoskich, laskowych, pistacjach, migdałach), suchych nasionach roślin strączkowych (np. fasoli, soi, soczewicy, ciecierzycy), a także w nasionach sezamu i pestkach dyni.

Warto też zauważyć, że niektórzy producenci żywności wzbogacają wybrane produkty spożywcze w sterole roślinne. Taki dodatek zwiększa wartość prozdrowotną danego produktu, przez co i jego cena jest nieco wyższa w stosunku do jego standardowego odpowiednika. Najczęściej sterole roślinne dodaje się do margaryn.

Uważa się, że codzienna dieta dostarcza przeciętnie 200-400 mg (czyli 0,2-0,4 g) steroli roślinnych. Autorzy opracowań naukowych uważają, że ilość ta jest zbyt niska aby wywołać pożądany efekt terapeutyczny. Za skuteczną „dawkę” steroli roślinnych uważa się ok. 1,5-3,0 g/dzień. Trzeba też zaznaczyć, iż nie działa tu zasada „im więcej, tym lepiej”. Nadmiar fitosteroli może skutkować obniżeniem poziomu innych, dobroczynnych składników rozpuszczalnych w tłuszczach, np. tokoferoli, karotenoidów i niektórych witamin (np. witaminy D) w ustroju.

Fitosterole wrogiem wysokiego poziomu cholesterolu

Najważniejszym i najlepiej udowodnionym działaniem prozdrowotnym fitosteroli jest obniżanie stężenia cholesterolu we krwi. Wysokie stężenie cholesterolu we krwi to dobrze przebadany i istotny czynnik rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, więc zasadne jest dążenie do normalizacji tej wartości. Metaanaliza wielu badań naukowych wykazała, że spożywanie steroli roślinnych na poziomie ok. 3 g/dzień powoduje istotne obniżenie „złego” cholesterolu LDL o średnio 12%. W efekcie fitosterole pomagają chronić nasz organizm przed rozwojem miażdżycy. W jaki sposób sterole roślinne powodują zmniejszenie stężenia cholesterolu? Współzawodniczą z cholesterolem o dostępność do cząsteczek ich transportujących i umożliwiających wchłonięcie. Wypierają z nich cholesterol, powodując jego mniejsze wchłanianie i większe wydalanie z organizmu. Uważa się, że na skutek spożycia steroli roślinnych może nastąpić mniejsze wchłanianie cholesterolu aż o 10-45%.

Dobrym źródłem fitosteroli są również oleje roślinne, fot. shutterstock

Fitosterole nie mają wpływu na choroby układu krążenia?

Wydawać by się mogło, że poprzez obniżenie stężenia cholesterolu we krwi, fitosterole będą przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka występowania chorób sercowo-naczyniowych. W rzeczywistości jest jednak inaczej. Niektóre wyniki badań pokazywały nawet, że wysoki poziom steroli roślinnych we krwi może zwiększać ryzyko rozwoju choroby wieńcowej. Wykazano też, że u osób po przebytym zawale, spożywanie wysokich ilości fitosteroli zwiększa ryzyko ponownego wystąpienia zawału. Wiele organizacji zdrowotnych z różnych krajów (np. francuska Narodowa Agencja Bezpieczeństwa Zdrowia – ANSES i brytyjski Narodowy Instytut Zdrowia i Doskonałości Klinicznej – NICE) nie zaleca stosowania fitosteroli w prewencji chorób serca.

Z kolei w 2012 roku w czasopiśmie European Heart Journal zamieszczono wyniki metaanalizy, która jednoznacznie pokazała, że stężenie steroli roślinnych we krwi nie ma żadnego związku z ryzykiem chorób układu krążenia.

Właściwości przeciwnowotworowe fitosteroli

Doświadczenia przeprowadzone na zwierzętach wykazały, że spożywanie fitosteroli może hamować powstawanie raka okrężnicy. Przypuszcza się, że związki te prawdopodobnie mają wpływ na cykl komórkowy i indukowanie (wzmaganie) apoptozy komórkowej, czyli programowanej śmierci komórek. A więc może niekoniecznie powinniśmy skupiać się na działaniu fitosteroli wobec zmniejszania stężenia cholesterolu we krwi i kierować ich wykorzystanie w cele antynowotworowe?

W 2017 roku na łamach czasopisma British Journal of Nutrition opublikowano wyniki badania kliniczno-kontrolnego (ang. case-control study), w którym analizowano wpływ podaży fitosteroli na zdrowie Chińczyków. Na podstawie zebranych wyników ustalono, że osoby, które spożywały wysokie ilości steroli roślinnych miały o połowę niższe ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. Spośród analizowanych fitosteroli, właściwości przeciwnowotworowe wykazały związki takie jak: sitosterol, kampesterol i kampestanol.

Korzystny wpływ spożycia fitosteroli na mniejsze ryzyko występowania nowotworów potwierdzili również Jiang i wsp., którzy przeanalizowali wyniki 11 badań naukowych. Autorzy pracy zaobserwowali, że wysoka podaż steroli roślinnych była związana z obniżeniem ryzyka rozwoju nowotworów aż o 37%. Największy, pozytywny wpływ na uzyskany wynik miały sitosterol i kampesterol. Mniejszy efekt prozdrowotny został odnotowany w przypadku kampestanolu i stigmasterolu. Dodatkowo, w metaanalizie tej zauważono, że działania antynowotworowego nie wykazywał jeden z fitosteroli – sitostanol.

Przeprowadzone niewielkie badania z udziałem ludzi pokazały, że spożywanie fitosteroli może wiązać się też z obniżeniem ryzyka wystąpienia raka jajników, piersi, żołądka i płuc. Jednakże działanie to musi być jeszcze potwierdzone w innych doświadczeniach, w których weźmie udział więcej osób.

Wzór strukturalny beta-sitosterolu, fot. shutterstock

Kto nie powinien stosować suplementów diety z fitosterolami?

Zarówno sterole, jak i stanole roślinne uznawane są za związki bezpieczne dla większości osób. Jednak są od tej reguły pewne wyjątki, np. przeciwwskazaniem do stosowania produktów bogatych w sterole roślinne jest sitosterolemia (fitosterolemia). Jest to bardzo rzadka choroba genetyczna, która związana jest ze zbyt wysokim wchłanianiem steroli w jelitach i zbyt niskim ich wydzielaniem wraz z żółcią. Sitosterolemia może objawiać się występowaniem niedokrwistości hemolitycznej, makrotrombocytopenii i powiększeniem śledziony. Dodatkowo spożywanie steroli roślinnych przez osoby cierpiące na fitosterolemię może powodować rozwój hipercholesterolemii (podwyższonego stężenia cholesterolu we krwi) i przyspieszenie zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. U osób z sitosterolemią mogą pojawić się również bóle i zapalenie stawów.

Głównym celem terapii jest restrykcyjne ograniczenie spożycia cholesterolu i steroli roślinnych. W przypadku tej choroby należy unikać olejów roślinnych, kiełków pszenicy, orzechów, nasion, awokado, margaryn, tłuszczów, czekolad, mięczaków, wodorostów.

U pacjentów cierpiących na sitosterolemię stosuje się farmakoterapię i podaje się inhibitory wchłaniania steroli, lek ezetymib lub środki wiążące kwasy żółciowe (np. cholestyramina).

Wysokich ilości steroli roślinnych nie powinny też spożywać kobiety ciężarne, karmiące i małe dzieci. Dlaczego? Jak wcześniej wspomniano, główne działanie fitosteroli opiera się na obniżeniu stężenia cholesterolu we krwi. Im więcej steroli roślinnych, tym mniej cholesterolu w ustroju. W większości przypadków jest to pozytywny efekt. Jednak małe dzieci wymagają cholesterolu do prawidłowego rozwoju m.in. układu nerwowego czy hormonalnego. Warto zatem zapamiętać, że cholesterol nie jest związkiem, którego za wszelką cenę powinniśmy się pozbywać z organizmu.

Nie zaleca się też, aby osoby zdrowe z normalnym poziomem cholesterolu we krwi dostarczały wysokich ilości fitosteroli. A to dlatego, że znów – zbyt duże obniżenie stężenia cholesterolu we krwi może mieć negatywne konsekwencje w formie na przykład zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego i hormonalnego czy rozrodczego.

Czy warto stosować fitosterole?

Fitosterole to związki chemiczne o budowie przypominającej cholesterol, które powodują obniżenie jego poziomu w organizmie. Z tego względu zaleca się spożywać produkty bogate w sterole roślinne (oleje roślinne, orzechy, nasiona, ziarna) przez osoby cierpiące na hipercholesterolemię. Fitosterole mogą mieć też korzystne znaczenie w kontekście nowotworów. Jednocześnie, wysokich dawek fitosteroli nie powinny dostarczać osoby zdrowe, małe dzieci, kobiety w ciąży, kobiety karmiące, a przede wszystkim osoby cierpiące na niezwykle rzadką chorobę genetyczną – sitosterolemię.

Bibliografia

1. Cabral CE. i wsp.; “Phytosterols in the Treatment of Hypercholesterolemia and Prevention of Cardiovascular Diseases. ”; Arg Bras Cardiol, 2017, 109, 5: 475-482.;
2. Gupta AK. i wsp.; “Role of phytosterols in lipid-lowering: current perspectives. ”; QJM, 2011, 104, 4: 301-308.;
3. Ras RT. i wsp.; “LDL-cholesterol-lowering effect of plant sterols and stanols across different dose ranges: a meta-analysis of randomised controlled studies. ”; Br J Nutr., 2014, 112, 2: 214-219.;
4. Genser B. i wsp.; “Plant sterols and cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis. ”; Eur Heart J, 2012, 33, 4: 444-451.;
5. Huang J. i wsp.; “Association between phytosterol intake and colorectal cancer risk: a case–control study. ”; Br J Nutr, 2017, 117, 6: 839-850.;
6. Jiang L. i wsp.; “The Protective Effect of Dietary Phytosterols on Cancer Risk: A Systematic Meta-Analysis. ”; J Oncol, 2019: 7479518.;
7. Mendilaharsu M. i wsp.; “Phytosterols and risk of lung cancer: a case-control study in Uruguay. ”; Lung Cancer, 1998, 21, 1: 37-45.;
8. McCann SE i wsp.; “Risk of human ovarian cancer is related to dietary intake of selected nutrients, phytochemicals and food groups.”; J Nutr, 2003, 133, 6: 1937-1942.;
9. De Stefani E. i wsp.; “Plant sterols and risk of stomach cancer: a case-control study in Uruguay. ”; Nutr Cancer, 2000, 37, 1: 140-144.;
10. Eun-Gyong Y.; “Sitosterolemia: a review and update of pathophysiology, clinical spectrum, diagnosis, and management. ”; Ann Pediatr Endocirnol Metab, 2016, 21, 1: 7-14.;

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ