Dworzec Warszawa Śródmieście zabytkiem. Jest nowatorskim dziełem wybitnych konstruktorów, architektów i artystów

Obsługujący podmiejski ruch kolejowy Dworzec Warszawa Śródmieście w Al. Jerozolimskich powstał w latach 1954–1955 według projektu Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka. Był to pierwszy zrealizowany dworzec tego duetu architektów, który w stolicy zaprojektował później kolejne przystanki PKP na przecinającej miasto linii średnicowej: Stadion, Powiśle i Ochota, a także Dworzec Warszawa Wschodnia. Z kolei Arseniusz Romanowicz z zespołem współpracowników przygotował projekt Dworca Centralnego.

O lokalizacji i formie Dworca Śródmieście zdecydowała możliwość wykorzystania murów podziemnej części przedwojennego Dworca Głównego, zniszczonego przez Niemców pod koniec wojny. Stacja kolejowa była też wpisana w koncepcję zagospodarowania terenu wokół budowanego wtedy Pałacu Kultury i Nauki. Do otwarcia PKiN w lipcu 1955 r. przykryto wykop, w którym znajduje się dolna część dworca, postawiono nad nim dwa socrealistyczne pawilony, a podziemną halę z trzema peronami wykonano jedynie w stanie surowym. Wykończono ją dopiero w latach 1962–1963, ale warto było poczekać.

Jedna z mozaik Wojciecha Fangora na Dworcu Warszawa Śródmieście  Fot. Adam Stępień / Agencja Gazeta

Oryginalny projekt dworcowych wnętrz opracował zespół Zakładów Artystyczno-Badawczych Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem architektów Jerzego Sołtana i Zbigniewa Ihnatowicza. Zespół miał charakter interdyscyplinarny. Znaleźli się w nim m.in. malarz Wojciech Fangor, rysownik i rzeźbiarz Lech Tomaszewski, architekt wnętrz Bogusław Smyrski, a także specjaliści od akustyki, oświetlenia itd.

Stworzyli nowatorski kompleksowy projekt, który zaskakiwał wyrafinowanymi rozwiązaniami przestrzennymi, plastycznymi i technicznymi. Halę peronową oraz przylegające do niej pomieszczenia kas i poczekalni wykończono skrzętnie dobranymi materiałami, np. trawertynem i płukanym betonem z wystającymi kamyczkami, oraz ozdobiono abstrakcyjnymi mozaikami z ceramicznych szkliwionych płytek. Nad peronami zawieszono sufity z aluminiowych żeber, które tłumiły hałas pociągów, a zarazem rozpraszały światło umieszczonych nad nimi jarzeniówek. Natomiast w salach kas i poczekalni do stropów przytwierdzono lampy w formie czarnych tubusów.

Ławki zaprojektowane przez prof. Jerzego Sołtana w latach 60, stanęły właśnie przed Dworcem Śródmieście w Warszawie Fot. Kuba Atys / Agencja Gazeta

Na peronach i poczekalniach zamontowało oryginalne ławki z „falującymi” siedziskami wykonanymi z dębowych deszczułek nanizanych na metalowe pręty. Były też budki telefoniczne z daszkami o przekroju paraboli. Dworzec otrzymał nowoczesny system informacji wizualnej, dla którego specjalnie zaprojektowano krój liter. Wiele rozwiązań zastosowanych po raz pierwszy dla tego obiektu było potem powtarzanych na innych stacjach PKP.

„Dworzec miał oferować wnętrze świetliste, urozmaicone intensywnymi akcentami mozaik, a kolorystyka, zabiegi fakturalne i rozproszone oświetlenie miały za zadanie zacierać wrażenie przebywania w podziemiu” – napisał wojewódzki konserwator zabytków.

Podczas dokonywanych wielokrotnie przeróbek dworzec utracił część swojego wystroju. Zachował jednak najważniejsze elementy struktury przestrzennej i wykończenia, które są ważne dla odbioru całości. W niezmienionej formie przetrwały pawilony z lat 50., z oryginalnymi okładzinami i kształtem ślusarki okiennej. W 2014 r. przeszły remont. Aranżację podziemnych wnętrz z lat 60. zakłóciła częściowo wtórna zabudowa, sukcesywnie wprowadzana w wolne przestrzenie i wyodrębnione nowe pomieszczenia.

DJ Motyl podczas koncertu na dachu dworca Warszawa Śródmieście, który promuje Orange Warsaw Festival  FRANCISZEK MAZUR

Mimo tych zmian, jak stwierdza konserwator, „obiekt stanowi ilustrację tendencji w architekturze lat 50. i 60. XX w., będąc zarazem indywidualną kreacją zespołu wybitnych konstruktorów, architektów, artystów i projektantów jako przykład nowatorskich rozwiązań z zakresu architektury wnętrz, wzornictwa i materiałoznawstwa. Jego realizacja jest także istotnym elementem długofalowego i wieloetapowego projektu regulacji i usprawnienia warszawskiego węzła kolejowego a także kształtowania rozwiązań komunikacyjnych ścisłego centrum stolicy”.

W uzasadnieniu wpisu Dworca Warszawa Śródmieście do rejestru zabytków konserwator podkreśla, że zarówno w części naziemnej, jak i w części podziemnej prezentuje on wysokie walory artystyczne. „Wizualnie zestrojone z sylwetką Pałacu Kultury i Nauki i wpisane w osiowy układ placu skromne bryły pawilonów, zachowane w niemal niezmienionym kształcie, stanowią przykład zmodernizowanej wersji socrealizmu. Walory wnętrz uwidaczniają się w opracowaniu poszczególnych komponentów hali peronowej, przestronnych westybuli kasowych, a przede wszystkim w świadomie stosowanych kontrastach materiałów: wystroju kamieniarskiego zestawionego z surową fakturą betonu żwirowego i modnym materiałem ceramicznym, a także z eksperymentalnymi tworzywami o właściwościach absorbujących dźwięk”.

Koncepcja przebudowy Dworca Śródmieście, w ramach której poniżej poziomu peronów powstanie podziemny łącznik do stacji metra Centrum fot. materiały inwestora

Czy wpis dworca do rejestru zabytków zablokuje zapowiedzianą przez kolejarzy modernizację tego obiektu? Dwa lata temu prezentowaliśmy w „Gazecie Stołecznej” plany jego dużej przebudowy. Zmiana miałaby polegać m.in. na ułożeniu dwóch dodatkowych torów i przebiciu podziemnego łącznika ze stacją metra. O modernizację dworca zapytaliśmy w ubiegłym miesiącu rzecznika PKP SA Michała Stilgera w związku z wpisem do rejestru zdobiących ten obiekt mozaik Fangora. Odpowiedział, że nie została jeszcze wypracowana ostateczna koncepcja jego przebudowy. Zapewnił też, że „PKP na co dzień współpracują ze służbami konserwatorskimi i respektują decyzje urzędów ochrony zabytków”.

Zgłoś naruszenie/Błąd