Autorami artykułu są Pracownicy Muzeum Dulag 121 w Pruszkowie.
Pierwszą część z serii o obozie Dulag 121 można znaleźć pod poniższym linkiem:
Czytaj też:
Dulag 121 – niemiecki obóz w Pruszkowie dla wypędzonej ludności stolicy (1)
Historia powstania obozu przejściowego Durchgangslager 121 wiąże się z rozkazem wydanym 6 sierpnia 1944 r. przez dowódcę jednostek SS tłumiących Powstanie Warszawskie, SS-Obergruppenführera Ericha von dem Bacha-Zelewskiego wedle którego, ludność cywilna z Warszawy i okolicznych miejscowości miała zostać przetransportowana do mieszczących się we wschodniej części Pruszkowa warsztatów kolejowych, zajętych po 1939 r. przez wojska niemieckie (niem. Ostbahnausbesserungswerke). Zarządzenie Ericha von dem Bacha-Zelewskiego wynikało ze zmiany polityki Adolfa Hitlera, który w zemście za rozniecenie powstania nakazał eksterminację wszystkich mieszkańców stolicy, niezależnie od ich wieku, płci i stopnia zaangażowania w sierpniowym zrywie 1944 r.
O wyborze terenu przedwojennych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego na lokalizację przyszłego obozu zadecydował głównie ich bezpośredni dostęp do linii kolejowych, które zapewniały nie tylko szybką komunikację z Warszawą, ale i dobre połączenie z III Rzeszą i Generalnym Gubernatorstwem. Dodatkowo, w obrębie 53-hektarowego obszaru żbikowskich zakładów znajdowały się puste hale, ogołocone z większości sprawnych maszyn i narzędzi, które Niemcy w czasie ewakuacji w lipcu 1944 r. wywieźli w głąb Rzeszy. Budynki przemysłowe nie były jednak w żaden sposób przystosowane do zapewnienia odpowiedniego schronienia dla tysięcy niedożywionych, schorowanych oraz wyniszczonych latami niemieckiej okupacji i powstańczej zawieruchy warszawiaków. Pracownicy Arbeitsamtu (Urząd Pracy), którzy zobligowani do przygotowania obiektów na przybycie wysiedleńców w Warszawy ograniczyli się jedynie do ponumerowania hal i ogrodzenia ich zasiekami z drutu kolczastego.
Pomoc polskiego personelu
Decyzją komisarza miasta Pruszkowa Waltera Bocka i starosty powiatu pruszkowskiego Hermanna Rupprechta z dnia 6 sierpnia 1944 r., odpowiedzialność za zapewnienie wyżywienia i zorganizowania pomocy medycznej dla więźniów została przerzucona na pruszkowski oddział Polskiego Komitetu Opiekuńczego (RGO). Natychmiast po wydaniu tego zarządzenia proboszcz parafii św. Kazimierza w Pruszkowie, przewodniczący pruszkowskiej delegatury ks. Edward Tyszka oraz proboszcz parafii Niepokalanego Poczęcia NMP ks. Franciszek Dyżewski w czasie nabożeństw wystąpili do wiernych z prośbą o pomoc w zbiórce żywności, naczyń dla wypędzonych mieszkańców stolicy. Do pracy w pruszkowskim obozie zgłosili się miejscowi lekarze, pielęgniarki oraz siostry zakonne. Do pomocy przyłączyli się również działacze lokalnych konspiracyjnych struktur Armii Krajowej. Z rozkazu ppłk. Edmunda Krzywdy-Rzewuskiego ps. „Paweł” do pracy w obozie zostały oddelegowane członkinie Wojskowej Służby Kobiet. Ponadto z magazynów VI Rejonu „Helenów” VII Obwodu AK „Obroża” dla potrzebujących warszawiaków udostępniono zapasy żywności i leków.
Na terenie obozu pracował polski personel sanitarny, który można było zidentyfikować po noszonych przez jego członków opaskach z symbolem Czerwonego Krzyża, a także polski personel kuchenny przygotowujący i rozwożący posiłki, wyróżniający się opaską z napisem „Küche” (kuchnia). Obywatele polscy byli zatrudnieni również na stanowisku tłumaczy w niemieckiej komisji lekarskiej. Pracownicy RGO w pierwszej kolejności zajęli się zaaranżowaniem prowizorycznej kuchni obozowej, która w miarę możliwości rano i wieczorem rozdawała więźniom gorącą kawę i kromki chleba, a w południe ciepły posiłek. Niestety w obliczu codziennego przepływu tak ogromnej liczby więźniów i ograniczonych racji żywnościowej, pomoc polskiego personelu nie mogła dotrzeć do wszystkich wysiedleńców. Ogromny problemem, z którym zmagali się wówczas więźniowie był brak naczyń niezbędnych do przyjęcia i spożycia pokarmu.
Polacy zatrudnieni w pruszkowskim obozie starali się pomóc więźniom organizując na różne sposoby ich ucieczki m.in.: udostępniali swoje przepustki upoważniające do wyjścia poza jego teren, przekupywali strażników, przebierali osoby świeckie w ubrania osób duchownych, a także pomagali w zdobyciu tymczasowego zatrudnienia w kuchni, które również uprawniało do wyjścia na zewnątrz. Jednak jedną z bardziej ryzykownych metod ratowania warszawiaków była pomoc przy wystawianiu fałszywych zwolnień z obozu przez zatrudnione w roli tłumaczek Polek przy niemieckiej komisji lekarskiej. Do podstawowych obowiązków tłumaczek należało przekładanie na język niemiecki słów osób stających przed komisją i przedstawiających swoją sprawę. Polki zazwyczaj nie tłumaczyły słów dosłownie, tylko w taki sposób referowały dany przypadek, żeby zwiększyć szansę więźnia na uzyskanie zwolnienia. Dzięki doskonałej znajomości języka niemieckiego mogły sugerować lekarzom diagnozy, które kwalifikowały więźniów do szpitala, a także niepostrzeżenie wpisywać nazwiska do listy osób przewidzianych do zwolnienia. Wśród najbardziej zasłużonych tłumaczek należy wymienić Annę Danutę Leśniewską (po mężu Sławińską), urszulankę s. Marię „Alicję” Tyszkiewicz i Kazimierę Drescher. Osoby chore bądź ranne były kierowane najczęściej do szpitala w Tworkach i miejscowego Wrzesina lub do przystosowanych specjalnie na tą okazję lecznic w podwarszawskich miejscowościach m.in.: w Piastowie, Podkowie Leśnej, Brwinowie, Milanówku i Grodzisku Mazowieckim. Za sprawą ofiarnej postawy polskiego personelu z obozu Dulag 121, a także pomocy mieszkańców okolicznych miasteczek udało się wydostać około 100 tys. więźniów.
Pomocy znajdującym się na terenie obozu Dulag 121 w Pruszkowie warszawiakom próbował udzielić również Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Jednak wysłane przez nich konwoje z żywnością, najpotrzebniejszymi medykamentami i narzędziami chirurgicznymi nie zdołały w pełni zaspokoić potrzeb wciąż napływających fal uchodźców ze stolicy.
Kolejny etap tułaczki
Pobyt w pruszkowskim obozie przejściowego Durchgangslager 121 dla większości ludności cywilnej wypędzonej w czasie Powstania Warszawskiego i po jego zakończeniu była tylko krótkim, aczkolwiek bolesnym epizodem na trasie długiej wędrówki, nie tylko po polskich ziemiach włączonych do Generalnego Gubernatorstwa i III Rzeszy, ale również całej Europie. Na więźniów wtłoczonych do przeładowanych, bydlęcych wagonów lub odkrytych węglarek czekał niepewny los, ponieważ do końca nie znali oni celu swojej podróży. W nadziei na powrót do opuszczonych mieszkań i domów, ludzie wyrzucali z wagonów klucze i dołączone do nich karteczki z wiadomością dla bliskich lub znajomych, które z kolei były odnajdywane przez okolicznych mieszkańców i umieszczane na płocie znajdującym się obok zachodniej bramy obozu lub w miarę możliwości dostarczane bezpośrednio do adresatów. W czasie transportu uchodźcy musieli zmagać się nie tylko z tłokiem, ale również z problemem braku dostępu do wody pitnej, pożywienia i pomocy medycznej oraz niemożnością załatwienia potrzeb fizjologicznych.
Osoby niezdolne do pracy w liczbie od 168 do 360 tys. osób były wysyłane na teren Generalnego Gubernatorstwa do wiejskich gospodarstw, głównie w okolice Krakowa, Częstochowy, Wolbromia, Jędrzejowa, Końskich, Sochaczewa i Łowicza, a także na Kielecczyznę, Tarnowszczyznę i Podhale. Tam ludność cywilna Warszawy była zdana na życzliwość i skromną pomoc miejscowych chłopów lub też spotykała się z obojętnością, a nawet wrogością ze strony autochtonów.
Do pracy na terenie III Rzeszy trafiło od 87 do 160 tys. młodych i sprawnych kobiet i mężczyzn, którzy zostali zatrudnieni w charakterze przymusowych robotników, najczęściej w fabrykach zbrojeniowych, zakładach produkcyjnych, w niemieckich gospodarstwach lub w zbiorczych obozach pracy. Polacy byli zmuszani do pracy ponad normę, przez 12 godzin na dobę w fatalnych warunkach mieszkaniowych i sanitarnych. Niemcy nie zapewniali im także odpowiedniej, wymaganej przy ciężkim, fizycznym wysiłku, racji żywnościowej.
Szacuje się, że około 60 do 70 tys. więźniów obozu Dulag 121 trafiło do obozów koncentracyjnych m.in.: do Buchenwaldu, Stutthofu, Auschwitz, Mauthausen, Sachsenhausen Oranienburga, Gross-Rosen i Dachau. Większość z nich nie przeżyła nieludzkich warunków tam panujących i zmarła przed kapitulacją III Rzeszy.
Przywróćmy pamięć
Jako, że nie zachowała się niemiecka dokumentacja dotycząca działalności obozu przejściowego Durchgangslager 121 w Pruszkowie, niezastąpionym źródłem wiedzy na temat warunków, jakie w nim panowały i mechanizmów jego kierowania, pozostają spisane lub nagrane relacje byłych więźniów, na których życiu traumatyczne doświadczenia pobytu w obozie odcisnęły trwałe piętno.
Muzeum Dulag 121, pragnąc zachować pamięć o losach ludności cywilnej Warszawy i okolic, wygnanej w trakcie Powstania Warszawskiego oraz po jego zakończeniu, zbiera informacje o osobach, które znalazły się w obozie przejściowym w Pruszkowie i jego filiach między 6 sierpnia 1944 r. a 16 stycznia 1945 r., a także tych, które niosły im pomoc, udzielając medycznego, materialnego bądź duchowego wsparcia.
Niezwykle cenne jest dla nas poznanie indywidualnego historii osób, których losy związane były z obozem przejściowym w Pruszkowie. W ramach prowadzonych od początku istnienia muzeum działań dokumentacyjnych gromadzimy wspomnienia pisane oraz nagrywamy wywiady ze świadkami historii i ich rodzinami, a także tworzymy Listę Pamięci – symboliczną listę więźniów obozu Dulag 121 oraz osób pomagających.
Wszystkie osoby, które chciałyby złożyć świadectwo zapraszamy do kontaktu:
Muzeum Dulag 121
ul. 3 Maja 8a
05-800 Pruszków
tel. 22 758 86 63
e-mail: [email protected]
W celu zgłoszenia osób do wpisania na Listę Pamięci prosimy o wypełnienie ankiety zamieszczonej na stronie internetowej Muzeum: www.dulag121.pl/lista-pamieci/
Zapraszamy do śledzenia kolejnych tekstów poświęconych historii obozu Dulag 121 oraz osobistych historii osób tam przetrzymywanych.
Czytaj też:
Rzeź Woli. 50 tysięcy zabitych w 3 dni. „Można zabijać, kogo pan chce”
Czytaj też:
„Czołg pułapka” w Powstaniu Warszawskim. W eksplozji zginęło 300 osób
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS