Czym jest kultura organizacyjna?

Kultura organizacyjna – czym jest?

Zauważmy, że termin „kultura” jest wieloznaczny i pojęcie to jest różnorodnie definiowane. Stąd w literaturze wielość podejść do tego zjawiska. Dwa ważne źródła: The International Handbook of Organizational Culture and Climate (Cooper, Cartwright, Earley, 2001) oraz Handbook of Organizational Culture and Climate (Ashkanasy, Wideron, Peterson, 2000) podają więcej niż dziesięć możliwych definicji. Kultura, w tym kultura organizacyjna, jest zatem kategorią bardzo wieloznaczną, wieloaspektową i ostatecznie trudno mierzalną. Przyjrzyjmy się nieco bliżej możliwym definicjom kultury, które umieściłem w tabeli 6, podając je za publikacją Grzegorza Wudarzewskiego (Wudarzewski, 2005):

Tabela 6. Kluczowe definicje kultury organizacyjnej 

Źródło: opracowanie własne na podstawie: G. Wudarzewski, Konceptualizacja pojęć „kultura organizacyjna” i „klimat organizacyjny”, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu, 2005, nr 5.

Niezależnie od różnic wskazanych w przedstawionych propozycjach rozumienia kultury organizacyjnej zwróćmy uwagę na aspekty je łączące. We wszystkich definicjach:

1. podkreślono, że wymieniane atrybuty kształtują zachowania pracowników, wskazując pożądane sposoby działania;
2. podkreślono, że przejawy kultury organizacyjnej odnoszą się do konkretnej grupy ludzi lub całej organizacji;
3. wskazywano, że najczęściej składniki kultury organizacyjnej mają charakter względnie trwały, ukształtowany i fundamentalny.

Biorąc pod uwagę te wskazania, w niniejszej publikacji przyjąłem spójne rozumienie kultury organizacyjnej odpowiadające jej modelowi zaproponowanemu przez E.H. Scheina (Schein, 2009). Propozycja ta wyróżnia się pozytywnie spośród innych. W miarę precyzyjnie określa się w niej składniki kultury organizacyjnej, opisując zależności pomiędzy składowymi, układając je w hierarchiczny, logiczny model, poczynając od nieuświadomionych założeń i wartości kulturowych, na widocznych znakach, symbolach i zrytualizowanych zachowaniach kończąc (Nellen, 1997).

Składniki kultury organizacyjnej

Zgodnie z proponowanym modelem składniki kultury organizacyjnej lokalizuje się na trzech różnych poziomach zróżnicowanych pod względem stopnia trwałości i widoczności. Są to:

• artefakty,
• zachowania oraz związane z nimi normy i wartości,
• założenia podstawowe.

Artefakty

Artefakty to sztuczne, zauważalne twory kultury, będące najbardziej widocznymi i najłatwiej uświadamianymi oraz identyfikowalnymi elementami kultury organizacyjnej, są przy tym elementami względnie najmniej trwałymi. Artefakty dzielą się na:

1. artefakty fizyczne, do których możemy zaliczyć na przykład organizację pomieszczeń, przyjęte wymagania dotyczące stroju, porządek parkowania na firmowym parkingu czy segment przyznanego samochodu służbowego;
2. artefakty behawioralne – odnoszące się do rytuałów (standaryzowanych zachowań) obowiązujących w organizacji oraz
3. artefakty językowe – związane z codziennymi rutynami komunikacyjnymi tworzącymi tzw. konwenans.

Wartości

Wartości związane są z wyobrażeniami, silnymi wewnętrznymi przekonaniami dotyczącymi tego, jakie działania powinny być podjęte, aby zapewnić organizacji powodzenie, które jednocześnie realizowane będą zgodnie z przyjętymi, określonymi standardami zachowań. Im silniejsze wartości i im bardziej są internalizowane przez członków organizacji (przyjmowane jako własne), tym większy wpływ mogą wywierać na zachowanie. Typowymi obszarami, do których mogą się odnosić wartości, są na przykład oczekiwane efekty, kompetencje, jakimi posługują się pracownicy w pracy, stosunek do konkurencyjności, innowacyjności, jakości działania, obsługi klienta lub pracy zespołowej czy troska o ludzi.

Wartości są zwykle bardziej trwałe od artefaktów, ale jednocześnie trudniej dostrzegalne. Najczęściej przejawiają się poprzez zachowania i komunikację. Bezpośrednie badanie wartości może odbywać się jedynie na płaszczyźnie deklaracji. Normy będziemy rozumieć jako zasady postępowania, wytyczne dotyczące oczekiwanych zachowań. Zasady te przekazuje się nieoficjalnie lub poprzez wskazywanie właściwych zachowań, a w razie ich pogwałcenia ich przestrzeganie może zostać narzucone. 

Polecamy: Personel i zarządzanie – prenumerata.

Rysunek 43. Model kultury organizacyjnej według E. Scheina

Źródło: opracowanie własne.

Normy

Normy mogą więc wywierać bardzo mocną presję na określone zachowanie ze względu na reakcje – kontrolowanie innych poprzez sposób, w jaki się reaguje na ich zachowania. Podobnie jak wartości, normy również można identyfikować i badać na płaszczyźnie deklaracji i/lub ich przestrzegania w codziennym działaniu. Niektóre normy i wartości mogą być kodyfikowane i opisywane w postaci kodeksu etycznego firmy.

Założenia

Założenia to niewidoczne i bardzo słabo uświadamiane (najczęściej nieuświadamiane) składniki kultury organizacyjnej. Założenia odnoszą się do przekonań dotyczących natury człowieka, stosunków międzyludzkich, rodzaju powiązań organizacji z otoczeniem oraz pojmowania prawdy. O tym, jakie założenia leżą u podstaw dominującej kultury, można częściowo wnioskować, rozpoznając akceptowane w firmie normy i wartości. Zazwyczaj jednak można ich się jedynie domyślać, bazując na obserwacji powtarzających się wzorców zachowań oraz oczekiwań dotyczących tych zachowań.

Niniejszy artykuł stanowi fragment książki „LEarNS – stwórz efektywny system uczenia się w miejscu pracy”, w której Marcin Żółtak wskazuje rozwiązania umożliwiające skuteczne przeniesienie wiedzy ze szkolenia do codzienności w pracy, w taki sposób by połączyć kontynuację uczenia się z bieżącymi obowiązkami zawodowymi. Krok po kroku pokazuje jak zbudować efektywne środowisko uczenia się w firmie, uwzględniające specyfikę danej organizacji.