Kontynuujemy naszą historyczną serię dotyczącą rodów Fränkel i Pinkus. Tym razem Marcin Domino postanowił opisać ich czeskie dobra ziemskie. To pierwsze tego typu szersze ujęcie tego zagadnienia. Zapraszamy do lektury!
——————–
Choć twórców i budowniczych przemysłowej potęgi Prudnika kojarzymy przede wszystkim z miejscową fabryką tekstylną, firma S. Fränkel i jej właściciele przez długie lata pozostawali w posiadaniu licznych zakładów oraz dóbr ziemskich na terenie niemieckiego i czeskiego Śląska. Umożliwiły im to liczne kontakty biznesowe, prowadzone wraz z rozwojem przedsiębiorstwa na coraz szerszą skalę. W pomnażanie majątku pomogły także mariaże poszczególnych członków obu rodzin z przedstawicielami innych rodów fabrykanckich.
Zanim jednak przejdziemy do rozważań na temat nieruchomości położonych po południowej stronie granicy, warto wspomnieć, że już w 1872 roku Fränklowie i Pinkusowie założyli spółkę komandytową z tkaczami z Opawicy (niem. Tropplowitz) w powiecie głubczyckim, a dwa lata później odpowiedzialny w zakładzie za bielenie włókniny Emanuel Fränkel zakupił w imieniu przedsiębiorstwa starą bielarnię w podgłuchołaskiej miejscowości Podlesie (niem. Schönwalde) przy granicy z Austrią. Odkupiono ją od małżeństwa Benjamina i Josefy Gross. W 1877 roku wybudowano tam nowoczesny zakład, funkcjonujący według wzorów angielskich. Na obszarze ok. 20 hektarów wzniesiono dom mieszkalny kierownika, budynki fabryczne z kotłownią, stajnie, suszarnie, remizy dla środków transportowych oraz różnego typu magazyny.
Pod koniec lat osiemdziesiątych XIX wieku, w okresie największej prosperity zakładu w jego przedwojennej historii, prudniccy przemysłowcy próbowali przejąć jedną z łódzkich przędzalni nici bawełnianych w celu posiadania niezależnego konsorcjum poza granicami kraju. Z powodu ówczesnych niekorzystnych relacji politycznych pomiędzy Niemcami i Rosją oraz wysokiego cła z planów tych zrezygnowano. Wówczas fabrykanci zainteresowali się przędzalniami na terenie habsburskich Czech.
W 1888 roku Max Pinkus, wprowadzony rok wcześniej do rodzimej firmy jako współudziałowiec, poślubił Hedwig Oberländer, córkę Moritza Wolfganga Oberländer (1831-1898) oraz Marie Oberländer (1840-1920), z domu Morawetz. Ojciec panny młodej był współwłaścicielem przędzalni lnu w Upicach (niem. Eipel) oraz przędzalni bawełny w Hronovie (niem. Hronow), niewielkich miejscowościach w kraju kralovohradeckim. Teściowa Maxa, Marie był natomiast związana z przędzalnią w Svetlej Horze (niem. Lichtewerden) nieopodal Bruntala. Wychodząc za mąż za Maxa Hedwig otrzymała w posagu udziały we wszystkich trzech przędzalniach, a co za tym idzie Fränklowie i Pinkusowie weszli w posiadanie tych zakładów. Ostatnia z wyżej wymienionych fabryk powstała w 1861 roku jako fundacja firmy Johann Schleser & Co., a następnie funkcjonowała pod nazwą „Vereinigte Flachsspinnereien Lichtewerden, Messendorf und Würbenthal“ jako spółka akcyjna Brandhuber i Primavesi w Ołomuńcu. Firma S. Fränkel zakupiła w całości przędzalnię w Svetlej Horze w 1924 roku, aby sprzedać ją sześć lat później firmie Norbert Langer und Sohn. Jej ostatnimi właścicielami przed zakończeniem drugiej wojny światowej byli bracia Buhl ze Starego Mesta pod Śnieżnikiem. Ciekawostką jest fakt, że od listopada 1944 roku do stycznia 1945 roku (podobnie jak w przypadku prudnickiej fabryki tekstylnej) na terenie zakładu istniała filia obozu koncentracyjnego w Auschwitz.
Jednak świadectwem majętności obu prudnickich rodów były nie tylko kompleksy przemysłowe, ale przede wszystkim posiadłości ziemskie. Tych na terenie dzisiejszych Czech Pinkusowie posiadali kilka. Wszystkie one znajdowały się w należącym historycznie do Górnego Śląska Kraiku Hulczyńskim; w miejscowościach Krawaře (niem. Deutsch Krawarn), Oldřišov (niem. Odersch) oraz Služovice (niem. Schlauswitz) i obejmowały cztery dobra ziemskie oraz dwa folwarki. Na uwagę zasługuje przede wszystkim pierwsza z miejscowości, a ściślej mówiąc zlokalizowane tam rodowe włości Eichendorffów. Przodkowie wybitnego, śląskiego poety- romantyka Josepha von Eichendorffa przybyli w XVII wieku na Górny Śląsk z Brandenburgii, wznosząc w latach 20-tych XVIII wieku w Krawařach barokowy pałac (istnieje do dziś jako atrakcja turystyczna), którym wraz z przyległymi ziemiami zarządzali aż do 1782 roku. Przyjmuje się, choć nie potwierdzają tego pisemne przekazy, iż fakt posiadania owych dóbr mógł stanowić jeden z impulsów dla kolekcjonerskiej pasji Maxa Pinkusa, której owocem była w kolejnych latach zlokalizowana w jego prudnickiej willi wspaniała „Biblioteka Śląska”. Eksponowano tam kompletny zbiór dzieł Eichendorffa. Można założyć, że początki tworzenia prywatnej książnicy przez bibliofila w latach 80-tych XIX wieku zbiegły się w czasie z pozyskaniem nieruchomości w Kraiku Hulczyńskim, do którego fabrykant często i chętnie organizował wyjazdy. Wspomniane dobra stanowiły własność Pinkusów do 1922 roku. Następnie na mocy ustawy wywłaszczeniowej uchwalonej przez parlament czechosłowacki zostały one im odebrane.
Pierwsza wojna światowa i spowodowane nią zmiany granic oraz formowanie się nowych państw wpłynęły negatywnie na funkcjonowanie imperium Fränklów i Pinkusów. Utrata niektórych rynków zbytu, zakładów oraz majątków zahamowała ożywiony rozwój przedsiębiorstwa z przełomu XIX i XX stulecia. Świetności tej firma S. Fränkel w swojej przedwojennej historii nie odzyskała już nigdy.
Opracowanie i tłumaczenie:
Marcin Domino
Autor jest germanistą, lektorem i tłumaczem języka niemieckiego
Bibliografia
Archiwum Leo Baeck Institute w Nowym Jorku.
Baron A., Max Pinkus – śląski przemysłowiec i mecenas kultury, Opole 2008.
Baron A., J.I. Zaprucka, Max Pinkus we wspomnieniach, Jelenia Góra 2010.
Chrząszcz J., Historia Miasta Prudnika na Górnym Śląsku, tłum. Marcin Domino, Opole 2015.
Das Schloss in Kravaře: http://www.kravare.cz/kategorien/das-schloss-in-kravare-geschichte-und-architektur/
Der Aufstieg der Firma S. Fränkel in Neustadt Oberschl. (1827 bis etwa 1900)
Neustädter Heimatbrief, S.Fränkel, Nr 4-8, Wolfenbüttel 1956
Rathmann, Neustadt in Oberschlesien, Berlin 1929.
Svetla Hora: https://de.wikipedia.org/wiki/Sv%C4%9Btl%C3%A1_Hora
Weltzel A.B., Historia miasta Prudnika na Górnym Śląsku, Opole 2005.
Pałac w Krawaře 
Przędzalnia w Svetlej Horze
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS