Największy cmentarz w Polsce. To miasto w mieście – ma ponad 70 km dróg

Nie każdy wie, że w Polsce znajduje się trzeci co do wielkości cmentarz w Europie. Cmentarz Centralny w Szczecinie, bo o nim mowa, ma ponad 172 hektarów powierzchni. Wielkość cmentarza to niejedyny jego wyróżnik – szczecińska nekropolia to park-ogród, przepełniony różnorodną fauną i florą.

Zobacz również: Jak wybrać odpowiedni zakład kamieniarski?

Z uwagi na fakt, że pod koniec XIX wieku, Szczecin był intensywnie rozwijającym się miastem, a dotychczasowe cmentarze były już przepełnione, podjęto decyzję o budowie nowego. Jako lokalizację cmentarza wybrano tereny pomiędzy szosami – Berlińską (teraz Ku Słońcu) i Pasewalską (teraz Mieszka I). Obszar początkowo obejmował 64 ha.

Projekt nekropolii powierzono Wilhelmowi Meyer-Schwartau, który w latach 1891-1921 piastował stanowisko architekta miasta i był odpowiedzialny za kształt architektoniczny Szczecina, w tym m.in. Wały Chrobrego (dawniej Tarasy Hakena) wraz z Muzeum Miejskim (obecnie Muzeum Narodowym), gmach Magistratu (obecnie Akademii Medycznej). Architekt inspirował się nekropoliami w Hamburgu oraz Wiedniu, ale najważniejszym założeniem było połączenie architektury cmentarnej oraz kunsztu ogrodniczo-parkowego.

Projekt architekta obejmował nie tylko ukształtowanie terenu, wytyczenie alei, ale również wzniesienie kaplicy oraz bramy głównej, utrzymanych w konwencji neoromańskiej i wzorowanych na założeniach włoskich “campo santo”.

Meyer-Schwartau zaprojektował bramę główną o długości 77 metrów, która jest znakiem rozpoznawczym nekropolii i miała pełnić funkcję zaplecza gospodarczo – administracyjnego. Do jego dzieł należy również cmentarna kaplica, zbudowana na planie krzyża greckiego, obfitująca w półkoliste łuki i trójkątne szczyty.

Cmentarz został oficjalnie otwarty 6 grudnia 1901. Po 1919 nastąpiła jego rozbudowa, za którą odpowiedzialny był Georg Hannig, pierwszy dyrektor cmentarza, który pełnił tę funkcję w latach 1900-1928. Wykorzystując rośliny z naszej strefy klimatycznej oraz sprowadzając różne gatunki drzew oraz krzewów z odległych zakątków świata, Hennig stworzył swoiste arcydzieło w postaci cmentarza – ogrodu.

Obecnie na cmentarzu można spotkać ponad 410 rodzajów roślin, które niezależnie od pory roku tworzą wspaniałą, różnorodną kompozycję. Znajdziemy tu m.in. pochodzące z Ameryki Płn. – jodłę, świerk, sosnę, klon srebrzysty, z Azji – żywotnik japoński, modrzew, miłorząb dwudzielny. Spotkamy także interesujące gatunki rodzime jak cis, buk jawor, limba.

Podczas kadencji Hanniga wdrożono regulamin cmentarza, określający zasady stawiania pomników. Wprowadzał  on swoistą “cenzurę” nagrobków, określał ich rozmiary i materiał, z którego mogły być wykonywane. 

Chciano uniknąć wrażenia “kamiennej pustyni”. Zakazano polerowanych marmurów i granitów, gipsowych figur oraz metalowych płyt. Preferowano wapienie i piaskowce. Niedopuszczalne było umieszczanie pomników “produkowanych hurtowo”.

Stawiano na artyzm i naturalne powiązanie pomników z otaczającym krajobrazem. Zasady te były surowo egzekwowane, ale konsekwencja w działaniu sprawiła, że nagrobki prezentują bogactwo kultury i zwyczajów pogrzebowych ówczesnych czasów i są często dziełami sztuki, za którymi kryje się niezwykła ludzka historia.

Na cmentarzu znaleźć można nieliczne przedwojenne mogiły oraz pomniki stanowiące przykład niezwykłej sztuki kamieniarskiej. Są to przede wszystkim nagrobki szczecinian niemieckiego pochodzenia w tym m.in. historyka i nauczyciela Hugo Lemcke, głaz rodziny Bernharda Stoewera, monumentalną kolumnadę rodziny Hentschel.

Wśród najchętniej odwiedzanych miejsc znajdują się również: pomnik nadburmistrza Szczecina Hermanna Hakena i jego żony Johanny oraz nagrobek kupieckiej rodziny Kissling z wyjątkowymi kolumnami ustawionymi w półkolu.

Szczeciński cmentarz to miejsce pamięci wielu wydarzeń z dziejów miasta, Polski oraz świata. Wśród pozycji wartych odwiedzenia należy wspomnieć chociażby Krzyż Katyński, Pomnik Kombatantów, Pomnik Sybiraków oraz Pomnik Matki Sybiraczki. Podczas wizyty na cmentarzu warto zatrzymać się również przy pomniku “Dzieci Nienarodzonych” i rzeźbie “Matki Ziemi”.

Obecnie cmentarz to miasto w mieście – z ponad 70 km dróg. Odnalezienie grobów bliskich ułatwia aplikacja mobilna. Dla zwiedzających stworzono trakt historyczny obejmujący 21 stacji, umożliwiający poznawanie zakątków tej niezwykłej nekropolii. Dostępna jest również obfitująca w ciekawe i rzadkie gatunki roślin ścieżka botaniczna.

Warto zatem wykorzystać ten listopadowy czas i przy spacerze poznać historię i bogactwo szczecińskiej nekropolii.

Katarzyna Szulc