Nagroda Nobla z chemii za budowanie molekuł. “Chemia klik” rewolucjonizuje wszystkie obszary

Nagroda została przyznana w uznaniu dla rozwoju “click chemistry” i chemii bioortogonalnej. “Click chemistry” jest terminem wymyślonym przez K. Barry’ego Sharplessa. Określa syntezę chemiczną, w której zachodzą szybkie i skuteczne reakcje między małymi cząsteczkami pozwalające tworzyć nawet skomplikowane związki w prosty sposób. — “Chemia klik” rewolucjonizuje wszystkie obszary w naukach przyrodniczych i chemii, dlatego że w jej przypadku mamy do czynienia z bardzo prostą reakcją, zachodzącą w łatwy sposób. Dzięki temu nawet bardzo złożone molekuły można budować jak z klocków Lego — mówi prof. dr hab. Jacek Jemielity, Centrum Nowych Technologii UW CeNT.

Z kolei termin chemia bioortogonalna odnosi się reakcji chemicznych, które mogą zachodzić w żywych układach bez zakłócania natywnych procesów biochemicznych. Ten termin wymyśliła Carolyn R. Bertozzi w 2003 roku. – Istotą wyróżnionych dzisiaj metod jest to, że dzięki nim jesteśmy w stanie przenieść syntezę chemiczną z kolby do żywej komórki. Ma to znaczące implikacje polegające na tym, że możemy zacząć myśleć o tym, aby syntezować leki bezpośrednio w miejscu, gdzie mają one trafić. Obecnie bardzo dużo leków jest rozprowadzanych w całym organizmie, ale wiemy, że istnieje również potrzeba wprowadzania leków bardzo selektywnych i precyzyjnych. Chemia bioortogonalna otwiera możliwość, aby przeprowadzać syntezę leku bezpośrednio w tych komórkach, na które chcemy zadziałać – tłumaczy dr hab. Sławomir Sęk, Zakład Chemii Nieorganicznej i Analitycznej, Wydział Chemii UW.

Komitet Noblowski ogłosił laureatów nagrody Nobla z chemii. Szwedzka Akademia Nauk postanowiła uhonorować Carolyn R. Bertozzi, Mortena Meldala oraz K. Barry’ego Sharplessa. Oprócz medalu i dyplomu osoby wyróżnione otrzymają do podziału 10 mln koron, czyli około 4,4 miliona złotych.

W przypadku Sharplessa to już druga nagroda w dziedzinie chemii. Po raz pierwszy został uhonorowany w 2001 roku. Prace Carolyn Bertozzi poświęcone tzw. bioortogonalnym reakcjom mają już praktyczne zastosowania, między innymi do tworzenia kierowanych terapii nowotworowych. Te zastosowania mogą być jednak znacznie szersze.

Laureatami tegorocznej Nagrody Nobla z fizyki zostali — Alain Aspect, John F. Clauser i Anton Zeilinger, którzy zajmują się jednym z najmniej zrozumiałych i intuicyjnych dla człowieka praw przyrody, czyli zjawiskiem kwantowego splątania elektronów.

W piątek 7 października komitet noblowski przyzna Pokojową Nagrodę Nobla. Laureata Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii poznamy w poniedziałek 10 października. Fundatorem tego wyróżnienia jest Bank Szwecji i jest to jedyna dodatkowa Nagroda Nobla, o jakiej Alfred Nobel nie wspomina w swoim testamencie (nagroda ta została ustanowiona testamentem zmarłego w 1896 r. Alfreda Nobla).

W zeszłym roku Nobla z chemii dostali dwaj 53-letni mężczyźni Benjamin List i David MacMillan za metodę asymetrycznej organokatalizy, która pozwala na tworzenie nowych organicznych związków chemicznych np. leków.

“Miało to ogromny wpływ na rozwój badań w dziedzinie farmacji i sprawiło, że chemia stała się bardziej ekologiczna” — uzasadnili wybór członkowie komitetu.

Do tej pory Nagrodę Nobla za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chemii otrzymało siedem kobiet. Laureatkami w 2020 r. były dwie badaczki — Emmanuelle Charpentier i Jennifer A. Doudna — twórczynie precyzyjnych “nożyczek do genów”.

Oprócz nich Nobla przyznano jeszcze pięciu kobietom. Były to Irène Joliot-Curie, jej matka Maria Skłodowska-Curie, Dorothy Crowfoot Hodgkin, Ada Yonath i Frances H. Arnold.

Dla Marii Skłodowskiej-Curie był to już drugi Nobel – po nagrodzie z fizyki za badanie zjawiska promieniotwórczości (z chemii została wyróżniona za wydzielenie czystego radu i uzyskanie go w formie krystalicznej). Do dzisiaj pozostaje ona jedyną kobietą, która została uhonorowana Noblem dwukrotnie.