UM Łódź: Murale w Łodzi. Wielkoformatowe reklamy z czasów PRL na ścianach kamienic [ZDJĘCIA]

Reklamy z lat 50.

Pierwsze reklamy malowane na ścianach kamienic pojawiły się w połowie lat 50. XX wieku, ale najwięcej realizacji powstało w latach 70. i 80. XX w., gdy przy okazji tworzenia tras przelotowych, takich jak Trasa P-P (ciąg ulic Zachodniej i al. Kościuszki) czy Trasa W-Z (al. Piłsudskiego i al. Mickiewicza) pojawiło się wiele pustych ścian szczytowych. Dzięki malowanym wówczas reklamom szare miasto stało się kolorowe, a sterczące ściany przestały „kłuć” w oczy.

Używając słowa „reklama” opisując murale z czasów PRL dokonujemy pewnego nadużycia znaczeniowego, gdyż… nie miały one funkcji reklamowej w obecnym rozumieniu. Z powodu braku wolnego rynku były to raczej ogromne obwieszczenia, wszak jeśli ktoś miał oszczędzać, to robił to w PKO, a produkty z zagranicy kupowano wyłącznie w Peweksie. Kampanie reklamowe mogły trwać nawet i 20 lat.

Oprócz przedsiębiorstw ogólnopolskich, takich jak Baltona, Foton, Pewex czy PKO, na ścianach reklamowały się łódzkie zakłady przemysłu włókienniczego. Niewiele jest już dziś tego rodzaju pamiątek, lecz np. reklama zakładów „Pierwsza” wciąż przypomina o tym słynnym przedsiębiorstwie.

Jak powstawały łódzkie murale?

Projektowanie reklam rozpoczynało się od pomysłu i kartki papieru. Podstawą był kontur ściany, na której miał powstać mural. Twórcy dobierali wielkość napisów do rozmiarów budynku, dbali o wyważenie głównych motywów oraz dobierali odpowiednią dla danej okolicy kolorystykę. Czasami dla potrzeb kompozycji wykorzystywano układ kominów, okien czy skosy dachu.

Wykonując reklamę posługiwano się projektem w skali z naniesioną siatką. Sporadycznie w miarę możliwości stosowano rzutnik. Mural-reklama, w zależności od tempa prac i wielkości ściany mógł powstawać zarówno w kilka dni, jak i w kilka tygodni. Najczęściej prace wykonywała grupa dwu-trzy osobowa, rzadziej pojedyncze osoby.

Dzięki temu, iż twórcy ówczesnych reklam byli absolwentami rozmaitych akademii plastycznych, na ulicach Łodzi oglądać można było całą masę naprawdę mocnych projektów graficznych, stanowiących kwintesencję stylu lat 60., 70. i 80. XX wieku. Artyści-plastycy w realizacjach „przemycali” aktualne trendy w europejskiej grafice oraz elementy charakterystyczne dla własnej twórczości.

Ewolucja murali

Pierwsze reklamy, tworzone od połowy lat 50. XX w. do początku lat 70. XX w., cechowały się znaczną dosłownością. Na ścianie pojawiał się reklamowany produkt, tak jak w przypadku zakładów fotochemicznych „Foton”, gdzie na ścianie pojawiły się rzędy pudełek filmów Fotopan. Częstokroć na jednej reklamie usiłowano przedstawić całą ofertę danego sklepu, co przekładało się na wizualne przeładowanie projektu.

Następna generacja murali zagościła na łódzkich ścianach w latach 70. XX w., a projekty w tym okresie oderwały się już od dosłowności. Do polecanego produktu odwoływano się na zasadzie symboliki lub skojarzenia, np. barwne pasy tkanin reklamowały sklep odzieżowy „Oteksu”. Takie ujęcie rodziło wiele nowych możliwości dla autorów murali, gdyż zwiększała się ich swoboda twórcza.

Trzecia generacja murali czasów Polski Ludowej cechowała się natomiast rozmachem i syntetycznością. W tym okresie stawiano na rozwiązania formalne, geometryczne i pozbawione nawiązań do reklamowanego produktu. Jednym słowem murale były nieskrępowanym popisem kunsztu artystów. Projekty tworzone od połowy lat 70. były uniwersalne i wykorzystywały motyw powielonych figur geometrycznych, czego najlepszym przykładem jest reklama ZPB im. Armii Ludowej.

Ciekawostki o łódzkich muralach PRL

• W Łodzi w czasach PRL-u zrealizowano ok. 240 reklam.
• Najdłuższy mural ma ok. 270 metrów i reklamował Zakłady Przemysłu Wełnianego „Wiosna Ludów” (Legionów / al. Włókniarzy). Został zrealizowany na trzech płaszczyznach przez Zbigniewa Łopatę (autor projektu).
• Najwięcej reklam posiadały przedsiębiorstwa PSS „Społem”, PHU „Otex” i Totalizator Sportowy
• Najbardziej rozpoznawalne murale to motyl Peweksu, marynarz Baltony i Papieros (zachował się jedynie ten pierwszy)
• Reklamy realizowane przy Trasie WZ (al. Mickiewicza i al. Piłsudskiego) miały określony styl – wykorzystywały motyw rombu.
• Murali propagandowych było niezwykle mało, do tych celów wykorzystywano głównie demontowalne plansze umieszczane na specjalnych stelażach.